Τον μετρ του αστυνομικού μυθιστορήματος που έγινε περιζήτητος σχολιαστής της πολιτικής στα χρόνια της οικονομικής κρίσης, τον Πέτρο Μάρκαρη, συνάντησε το Αθηναϊκό Πρακτορείο Ειδήσεων στο σπίτι του στην Κυψέλη, σε μία γειτονιά με πολλούς μετανάστες κυρίως γαλλόφωνους Αφρικανούς, λίγο μετά τη βράβευσή του από το γαλλικό περιοδικό «Le Point», για το μυθιστόρημά του «Ληξιπρόθεσμα δάνεια», το πρώτο της τριλογίας της κρίσης.
Ο Πέτρος Μάρκαρης μίλησε για το μέλλον της Ευρώπης, την ηγεμονία της Γερμανίας, την αδιέξοδη πορεία που ακολουθούμε, αλλά και τον ρόλο των πνευματικών ανθρώπων.
Η τελική μάχη για την κατάκτηση του ευρωπαϊκού βραβείου αστυνομικού μυθιστορήματος, δόθηκε ανάμεσα στο μυθιστόρημα του Πέτρου Μάρκαρη και στο μυθιστόρημα «Τρομοκρατική απειλή», της Γερμανίδας Αλεξ Μπεργκ και έτσι το ερώτημα που κυριάρχησε ήταν: «η Γερμανίδα ή ο Έλληνας;». Η κριτική επιτροπή του περιοδικού επέλεξε τον Νότο.
«Δεν θα το ερμήνευα ως μήνυμα, θεωρώ απλά ότι η γενικότερη κατάσταση στην Ελλάδα σε σχέση με την Ευρώπη και σε σχέση με τις επιπτώσεις της κρίσης στους ανθρώπους, δημιουργεί ένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Υπάρχει μια αντίφαση εξαιρετικά ενδιαφέρουσα σε όλη αυτή την ιστορία. Όταν διαβάζετε δηλώσεις πολιτικών, οικονομολόγων είτε είναι της Κομισιόν, είτε είναι του Εurogroup, είτε της τρόικας, έχετε πολύ έντονα την εντύπωση ότι οι άνθρωποι αυτοί κοιτώντας τους αριθμούς χάσανε τους ανθρώπους. Είμαι πεπεισμένος ότι δεν τους βλέπουν τους ανθρώπους. Αντιθέτως σε ένα άλλο επίπεδο αναγνωστών, απλών πολιτών, αυτό που τους ενδιαφέρει είναι πώς περνάνε οι άνθρωποι. Αυτή η αντίφαση δεν είναι μόνο ενδιαφέρουσα είναι και κατά κάποιον τρόπο ανησυχητική γιατί δημιουργήθηκε ένα χάσμα. Γι’ αυτό και το ενδιαφέρον για το μυθιστόρημα αυτό, και γενικώς για μυθιστορήματα που έχουν να κάνουν με την κρίση» είπε στο ΑΠΕ ο κ. Μάρκαρης.
Αναφερόμενος στο κεντρικό μήνυμα της τριλογίας του, «Ληξιπρόθεσμα δάνεια», «Περαίωση» και «Ψωμί παιδεία ελευθερία», ο συγγραφέας που έχει καταγράψει με ακρίβεια τις συνέπειες της κρίσης είπε: «Όταν στις αρχές του 2010 ξέσπασε η κρίση, σε αντίθεση με αυτό που λέγανε πολλοί πολιτικοί, ακόμα και οικονομολόγοι, πίστευα ότι η κρίση ήρθε για να μείνει. Δεν θα περνούσε εύκολα. Και θα σας πω γιατί. Έζησα και μεγάλωσα στην Τουρκία, ζω 50 χρόνια στην Ελλάδα, χώρες με ασταθείς οικονομικές βάσεις, πλήττονται με ιδιαίτερη οξύτητα από την κρίση και δεν μπορούν να την αντιμετωπίσουν άμεσα και βραχυπρόθεσμα, γι’ αυτό και είπα ότι η κρίση θα μείνει. Τότε σκέφτηκα να γράψω μία τριλογία με δύο άξονες. Ο ένας άξονας ήταν να θεματοποιήσω σε ένα μυθιστόρημα τρεις διαφορετικές οπτικές της κρίσης, τρία διαφορετικά φαινόμενα. Το πρώτο ήταν οι τράπεζες, το δεύτερο η φοροδιαφυγή, το τρίτο η γενιά του Πολυτεχνείου, αλλά ταυτόχρονα να παρακολουθήσω από μυθιστόρημα σε μυθιστόρημα πώς εξελίσσεται η ζωή των Αθηναίων».
Ο Πέτρος Μάρκαρης πιστεύει ότι αν και η κρίση στην Ευρώπη προσέφερε μια ωραία δικαιολογία, η κρίση στην Ελλάδα ήταν αναπόφευκτη και τόνισε: «Κατά τη γνώμη μου, η κρίση θα ερχόταν έτσι κι αλλιώς. Είμαι πεπεισμένος επ’ αυτού, γιατί καμία χώρα δεν μπορεί, έστω και μεσοπρόθεσμα να αντέξει, όταν παίρνει ένα σωρό λεφτά, δανείζεται αλόγιστα και τα σπαταλάει. Κάποια στιγμή αυτά θα την πνίξουν, όπως πνίγουν και τον κάθε πολίτη που δανείζεται αλόγιστα. Όταν δανείζεσαι, κάποια στιγμή θα έρθει η ώρα που δεν θα μπορείς να δανείζεσαι άλλο, οι όροι θα γίνονται πιο επαχθείς και θα καταρρεύσεις. Αυτό λοιπόν, με οδηγεί στο συμπέρασμα ότι υπάρχουν δύο κρίσεις: Υπάρχει μια κρίση ελληνική και μια κρίση ευρωπαϊκή. Αυτές οι δύο κρίσεις σε πολλά σημεία συναντιούνται, όχι όμως σε όλα. Από την άλλη μεριά, ο τρόπος με τον οποίο αντιμετωπίστηκε και αντιμετωπίζεται η κρίση, είναι ένας τρόπος ο οποίος επιβαρύνει δυσανάλογα ορισμένες κατηγορίες πολιτών του πληθυσμού. Όχι μόνο σε μας, σε όλες τις χώρες αντιμετωπίζεται έτσι. Το ίδιο βλέπω και στην Ισπανία, είναι δυσανάλογη η κατανομή βαρών. Από την άλλη μεριά όμως, πρέπει να πω ότι και εμείς τόσα χρόνια κοιτάζαμε αλλού, περί άλλα τυρβάζαμε. Μας πνίγει σήμερα το μεταναστευτικό και καταφέραμε να προκαλέσουμε ρατσιστικά σύνδρομα. Κάποιος θα πρέπει να πει όμως ότι όλη αυτή η ιστορία του μεταναστευτικού συνδυάζεται με το κοιτάω αλλού αντί αυτών που κυβερνούσαν. Αυτό έγινε με τα δάνεια, αυτό έγινε και με το μεταναστευτικό. Καλά περνάμε, μην τα ψάχνεις. Τώρα όμως κακά περνάμε και τα ψάχνουνε όλα και δυστυχώς τα ψάχνουμε όλα σε ένα τόσο σύντομο χρονικό διάστημα που μας εξουθενώνει».
Μιλώντας για τις αιτίες της κρίσης στην Ευρώπη ο κ. Μάρκαρης είπε: «Η μεγάλη μετατόπιση, από μία οικονομία που επί τουλάχιστον δύο αιώνες είχε έναν παραγωγικό προσανατολισμό, σε μία οικονομία με χρηματοπιστωτικό προσανατολισμό ήταν ένα μεγάλο λάθος. Όταν το χρηματοπιστωτικό σύστημα φράκαρε, δεν είχε εναλλακτική λύση. Κατηγορούμε τη Γερμανία, είναι όμως η μόνη χώρα που δεν παραιτήθηκε από τον παραγωγικό της προσανατολισμό. Αυτό να τους το αναγνωρίσουμε. Αυτή είναι η αλήθεια. Διότι αυτοί είπαν και λένε, παραγωγή- εμπόριο- εξαγωγές. Εμείς δυστυχώς και πολλές άλλες χώρες, όπως η Ισπανία, η Κύπρος μπήκαμε σε ένα παιχνίδι απ’ το οποίο βγαίνουμε καταρρακωμένοι. Διότι πέραν όλων των άλλων, δεν είχαμε κι εκείνες τις βάσεις και τις άμυνες που θα μπορούσαν σε δύσκολες στιγμές να μας προστατέψουν».
ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ
Ιδιαίτερα ανήσυχος για το μέλλον της Ευρώπης που έχασε το όραμά της, ο Πέτρος Μάρκαρης τόνισε: «Μιλώντας με έναν Ευρωπαίο πρόσφατα, του είπα ότι ακόμα και να ξεπεραστεί η κρίση του ευρώ ένα πράγμα δεν θα ξεπεραστεί κι αυτό είναι το μίσος που έχει απλωθεί στην Ευρώπη. Αυτό δεν θα φύγει εύκολα. Καταλήξαμε να μισούμε ο ένας τον άλλον. Κι αυτό είναι πάρα πολύ κακή εξέλιξη. Θεωρώ ότι η υπόθεση της Ευρώπης εξελίχθηκε από το όραμα στο μη χείρον βέλτιστον. Και θα σας εξηγήσω τι εννοώ. Εμείς, η Ισπανία, η Πορτογαλία, είπαμε να πάμε στο όραμα της ενωμένης Ευρώπης, της κοινής ευρωπαϊκής οικογένειας. Τρέξαμε. Το ίδιο έκαναν και εκείνες οι χώρες οι οποίες βγήκανε από το σοσιαλιστικό μπλοκ και έτρεχαν να μπούνε στο ενιαίο όραμα της Ευρώπης. Αν σήμερα πω σε ένα πολίτη, σε έναν Ισπανό, ή Ιταλό, «ρε φίλε δεν πάμε να φύγουμε, να πάμε πίσω στα δικά μας νομίσματα να τελειώνουμε, να μην τους έχουμε σαν μπάστακες πάνω από το κεφάλι μας;», η απάντηση που θα μου δώσει θα είναι «καλά είσαι τρελός; Αν πάμε πίσω θα περάσουμε πολύ χειρότερα». Αυτό όμως είναι το μη χείρον βέλτιστον δεν είναι πια όραμα. Δεν μπορεί όμως η Ευρώπη να στηριχτεί πάνω στο μη χείρον βέλτιστον. Δεν αντέχει. Πρέπει να βρεθεί ένα όραμα για την Ευρώπη που το είχε και το έχασε.
ΘΥΣΙΑΖΟΥΜΕ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ
Γι’ αυτό είμαι απαισιόδοξος. Και επίσης εκείνο το οποίο βλέπω είναι ότι αυτήν τη στιγμή στην προσπάθειά μας να σώσουμε το ευρώ θυσιάζουμε ένα μέρος της δημοκρατίας. Αυτό είναι πολύ κακό. Δείτε τι γίνεται αυτή τη στιγμή στην Ιταλία, όλη η αντίδραση είναι αντισυστημική. Οι αντισυστημικές αντιδράσεις όμως είναι κατά της δημοκρατίας, δεν είναι υπέρ. Σε εμάς εδώ η άνοδος της Χρυσής Αυγής είναι μια εξέλιξη κατά της δημοκρατίας. Συνεπώς βλάπτουμε τη δημοκρατία και τους θεσμούς στην προσπάθειά μας να σώσουμε το ευρώ».
Για τον ρόλο της Γερμανίας στη σημερινή Ευρώπη ο Πέτρος Μάρκαρης πιστεύει ότι «η Γερμανία αντιλαμβάνεται, και λόγω αποδυνάμωσης Γαλλίας, και λόγω απόσυρσης του Ηνωμένου Βασιλείου, ότι έχει πάλι έναν ηγετικό ρόλο στην Ευρώπη. Επειδή οι Γερμανοί σε δύο παγκοσμίους πολέμους και ιδιαίτερα στον δεύτερο με την ισχύ τα πήγαν πολύ κακά, τώρα λένε «μα δεν είμαστε πιο ισχυροί από εσάς, είμαστε όμως καλύτεροι».
ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΟ ΚΕΝΟ
Μα το καλύτερο δεν είναι μετρήσιμο μέγεθος. Εδώ είναι το πρόβλημα. Πώς θα πείσετε ένα Ιταλό, πως, ό,τι και να κάνεις, το Ford είναι καλύτερο αυτοκίνητο από το Fiat. Θα σου πει γιατί είναι καλύτερο, μια χαρά αυτοκίνητο είναι το Fiat. Το καλύτερο δεν είναι μετρήσιμο μέγεθος. Και εδώ ξεκινάει το πρόβλημα των Γερμανών. Το είπε πρόσφατα ο Σόιμπλε, «είμαστε οι καλύτεροι μαθητές στην τάξη γι’ αυτό μας ζηλεύουν». Αυτό θεωρούν οι Γερμανοί, ότι είναι οι καλύτεροι μαθητές στην τάξη. Και οι Γερμανοί από τη φύση τους είναι μια χώρα και μία κοινωνία η οποία επειδή πάντοτε πειθαρχεί ακόμα και όταν πηγαίνει στην καταστροφή και το έχει πάθει δύο φορές, έχει την απαίτηση να το κάνουν και οι άλλοι. Εγώ στους Γερμανούς λέω κάτι, πηγαίνετε στη Σικελία, πηγαίνετε στη Μαγιόρκα, πηγαίνετε στην Κρήτη, βλέπετε τις παραλίες, βλέπετε τη θάλασσα και λέτε: «τι καταπληκτική παραλία, τι ωραία θάλασσα, καταπληκτικές διακοπές θα κάνω». Αλήθεια είναι. Μόνο που αυτό που δεν βλέπετε είναι ότι αυτές οι παραλίες, αυτή η αμμουδιά αυτή η θάλασσα είναι για εμάς μια άλλη πανάρχαια κουλτούρα που παράγει διαφορετική σκέψη, διαφορετικό πολιτισμό, διαφορετικό τρόπο αντιδράσεων τον οποίο εσείς δεν καταλαβαίνετε. Λοιπόν έχουμε ένα τεράστιο κενό συνάντησης πολιτισμών στην Ευρώπη. Όπως εμείς δεν καταλαβαίνουμε τον κεντροευρωπαϊκό έτσι και ο κεντροευρωπαϊκός δεν καταλαβαίνει εμάς. Αυτό το παραμέλησε η Ευρώπη και έκανε πολύ μεγάλο λάθος».
Ο συγγραφέας στο τελευταίο βιβλίο, με αφετηρία την επιστροφή στη δραχμή ξετυλίγει το νήμα των εξελίξεων στη χώρα. Είναι όμως απλά ένα εύρημα η επιστροφή στο εθνικό νόμισμα ή πιθανό ενδεχόμενο; «Δεν τη θεωρώ εκτός πραγματικότητας, δεν ξέρω πόσο κοντινή είναι, δεν ξέρω πώς θα εκδηλωθεί, αλλά η προοπτική υπάρχει, μη γελιόμαστε. Όσο οι αντισυστημικές δυνάμεις της Ευρώπης, είτε στην Ιταλία ή την Ισπανία, ζητούν επιστροφή στα εθνικά νομίσματα, είτε στη Γερμανία ζητούν επιστροφή στο μάρκο, εξακολουθούν να έχουν φωνή και όσο η κρίση δεν επιτρέπει στους ανθρώπους να βελτιώσουν τη ζωή τους, το ενδεχόμενο δεν μπορεί να φύγει από το τραπέζι. Αν σηκωθούμε εμείς μόνοι μας να φύγουμε, θα καταστραφούμε. Δεν έχουμε παραγωγική βάση την έχουμε καταστρέψει, πού θα πάμε; Αλλά είναι άλλο θέμα αν κάποια στιγμή μια ισχυρή χώρα πει «ως εδώ ήταν». Αν πει για παράδειγμα η Ιταλία, φτάνει ως εδώ, δεν θέλουμε άλλο, από εκεί και πέρα το πράγμα θα πάρει μπάλα όλους. Δεν μπορεί να σταματήσει. Γι’ αυτό και είναι υπαρκτό το ενδεχόμενο. Όλον αυτό τον καιρό, παρατηρώ μια χώρα η οποία σαν εξαρτημένο άτομο περιμένει απεγνωσμένα την επόμενη δόση της, είναι διατεθειμένη όπως το κάθε εξαρτημένο άτομο να κάνει οποιαδήποτε κωλοτούμπα για να εξασφαλίσει τη δόση της και το μίσος ενάντια στη Μέρκελ δεν είναι παρά τίποτε άλλο από το μίσος που έχει το εξαρτημένο άτομο απέναντι στο βαποράκι του, που ξέρει ότι μπορεί να το καταστρέψει. Αυτή είναι όλη η περιγραφή. Αυτό όμως δεν δίνει καμία προοπτική».
ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΡΣΑΚΕΙΑΔΑ ΣΤΗ ΜΑΝΩΛΑΔΑ
Σχολιάζοντας τα πρόσφατα γεγονότα στη Μανωλάδα που έκαναν τον γύρο του κόσμου, ο Πέτρος Μάρκαρης μας είπε: «Δεν έχει σχέση με ρατσισμό αυτό, έχει σχέση με μία ανίερη εκμετάλλευση ανυπεράσπιστων ανθρώπων. Λυπάμαι πολύ αλλά η εξέλιξη της Ελλάδας από τη δραχμή στο ευρώ μπορεί να οριστεί ως μετεξέλιξη της Αρσακειάδας σε Μανωλάδα. Αυτή ήταν η πορεία μας δυστυχώς. Δεν καταλαβαίναμε ότι έπρεπε να στήσουμε μια άλλη κοινωνία, μια άλλη οικονομία, ένα άλλο σύστημα εργασιακών σχέσεων. Δεν κάναμε τίποτα απ’ όλα αυτά κι ερχόμαστε τώρα και βγάζουμε μια απίστευτη βαρβαρότητα και εκμετάλλευση. Θα μου πείτε, ποιος εμπόδισε το ελληνικό κράτος να βάλει κανόνες στη χρήση των μεταναστών ως εργατών; Το εμπόδισε κανείς; Είπε κανείς μην το κάνετε; Απλά το άφησε, σου λέει άστο δεν πειράζει. Μια κοινωνία όμως, δεν είναι καλή επειδή οι πολίτες της είναι άγιοι, είναι καλή επειδή οι πολίτες υπακούν σε κανόνες. Όταν σ’ αυτή την κατάσταση, προσθέσετε τον αχαλίνωτο καταναλωτισμό που κυρίευσε την Ελλάδα, ιδιαίτερα από το 2001 και μετά, θα καταλάβετε γιατί γίνονται όλα αυτά. Κανείς δεν έβαλε κανόνες στην Ελλάδα. Παρακολουθώ το ελληνικό κράτος και βλέπω ότι εδώ και τουλάχιστον τρεις δεκαετίες σταδιακά παραιτείται από το μονοπώλιο καταστολής που έχει. Διότι σε κάθε ευνοούμενο δημοκρατικό κράτος, το κράτος έχει το μονοπώλιο της καταστολής. Και ως καταστολή δεν εννοείται η αστυνομία, εννοείται η καταστολή στον χώρο της φοροδιαφυγής, εννοείται η καταστολή στον χώρο λειτουργίας των μεταναστών και των κανόνων τους, εννοείται η καταστολή στον τρόπο με τον οποίο κρίνονται αυτοί οι οποίοι δουλεύουν. Αρνήθηκε το μονοπώλιο της καταστολής του το κράτος και άφησε το 2008 να καταστραφεί η Αθήνα χωρίς να σκέφτεται πού θα οδηγήσει αυτό. Τώρα βλέπουμε στην κρίση τις επιπτώσεις αυτής της απόσυρσης του μονοπωλίου. Όμως η νοοτροπία για να αλλάξει απαιτούνται δεκαετίες και εμείς προσπαθούμε τις δεκαετίες να τις κερδίσουμε σε ένα χρόνο, σε έξι μήνες. Δεν μπορούμε, δεν γίνεται, εκ των πραγμάτων δεν μπορεί να γίνει».
ΔΙΑΝΟΟΥΜΕΝΟΙ ΚΑΙ ΚΡΙΣΗ
Στην Ισπανία οι δημοσιογράφοι αναγνωρίζουν τον Πέτρο Μάρκαρη ως τον μοναδικό συγγραφέα που περιγράφει τα δεινά των κατοίκων του Νότου. Ο ίδιος μιλώντας για τους πνευματικούς ανθρώπους τόνισε: «Θεωρώ, ότι πλην ορισμένων εξαιρέσεων που υπάρχουν, το μεγάλο μπλοκ διανοουμένων, ακαδημαϊκών, καλλιτεχνών και συγγραφέων δεν εκφράζεται στην κρίση. Το ίδιο συμβαίνει στην Ιταλία, στην Ισπανία, το ίδιο συμβαίνει παντού. Αν συγκρίνω αυτό το σημερινό ας πούμε μπλοκ, με το μπλοκ της δεκαετίας του ‘50, την περίοδο αμέσως μετά τον πόλεμο και στην Ελλάδα αμέσως μετά τον εμφύλιο, τότε όλοι οι διανοούμενοι ήταν στις επάλξεις. Διότι καταλάβαιναν ότι σε περιόδους τέτοιες, η συμβολή διανοουμένων στο να βοηθήσουν τον κόσμο να καταλάβει τι τους συμβαίνει και πώς πρέπει να δράσει για να αντέξει, είναι τεράστια. Αυτό δεν θα το κάνει κανένας υπουργός γιατί δεν ξέρει να το κάνει. Δηλαδή δεν μπορείτε να ζητήσετε από τη Μέρκελ να το κάνει, γιατί δεν ξέρει να το κάνει. Συζητώντας με φίλους, τους έλεγα ότι στη γενιά μας είχαμε τη δυνατότητα να λέμε, «όχι αυτό δεν θα σου περάσει». Αυτό σήμερα δεν υπάρχει. Αυτό όμως, για μένα, κρύβει και ένα ανησυχητικό φαινόμενο. Κάποια στιγμή θα ξεσπάσει. Όσο πιο αργά ξεσπάσει τόσο πιο άγριο θα είναι».
Κλείνοντας τη συζήτησή μας και καθώς πρόσφατα διανύσαμε την Εβδομάδα των Παθών τον ρωτήσαμε αν η πίστη μπορεί να βοηθήσει. «Τους πιστούς μπορεί να τους βοηθήσει. Έχω φτάσει σε μια ηλικία που δεν θεωρώ ότι όλα λύνονται με την ιδεολογία. Αντιθέτως θεωρώ ότι η ιδεολογία οφείλει να είναι αποτέλεσμα επεξεργασίας της γνώσης. Ένα από τα μεγάλα στραβά που έγιναν στην Ελλάδα ήταν ότι πρόταξαν την ιδεολογία στη γνώση, και βλέπουμε τα αποτελέσματα σήμερα. Αν η γνώση αυτή είναι προϊόν πίστης, βοηθάει και πάλι. Και δεν είναι αλήθεια ότι αυτά ουσιαστικά οδηγούν σε σκοτάδια» σημείωσε ο συγγραφέας.
Ο Πέτρος Μάρκαρης εκμυστηρεύτηκε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ότι θα συμπληρώσει την τριλογία με ένα τέταρτο βιβλίο-επίλογο, αλλά επειδή «είναι ιδιαίτερα ψυχοφθόρο να ξαναβουτήξω στην κρίση συγγραφικά» όπως χαρακτηριστικά είπε, «θα κάνω μια βολτίτσα κάπου γύρω-γύρω μέχρι την Αίγινα, θα γράψω κάτι μικρό μια νουβέλα και αμέσως μετά θα το ολοκληρώσω».
