Η συζήτηση με τον συγγραφέα Χρήστο Χωμενίδη, είναι πάντα ενδιαφέρουσα. Γιατί, οι απόψεις που εκφράζει για θέματα που τον απασχολούν ως συγγραφέα και ενεργό πολίτη, είναι άλλοτε ριζοσπαστικές κι άλλοτε προκλητικές –ποτέ, πάντως, αδιάφορες. Η συζήτηση που ακολουθεί έγινε πριν λίγες μέρες, όταν βρέθηκε στη Λάρισα, για την παρουσίαση του νέου του βιβλίου «Νίκη». Ενός βιβλίου, που έχει προκαλέσει αίσθηση, αφού, πέρα από λογοτεχνικό κόσμημα, αποτελεί και μια νέα αφορμή για σκέψεις γύρω από ένα θέμα που πονάει ακόμα την ελληνική κοινωνία: τον εμφύλιο, με όσα προηγήθηκαν και ακολούθησαν. Έτσι, η κουβέντα περιστράφηκε γύρω από την πολιτική και τη λογοτεχνία. Και ο Χρήστος Χωμενίδης, είπε και πάλι ενδιαφέροντα πράγματα.
Συνέντευξη: Αχιλλέας Τραγούδας
-Η «Νίκη», είναι ένα διαφορετικό από τα προηγούμενά σας βιβλίο. Αναδύει πολιτική, ιστορία και έντονα συναισθήματα, πατάει στη μυθοπλασία και την προσωπική διαδρομή κάποιων ανθρώπων, μεταφέρει αφηγήσεις και ζωντανεύει μία από τις εφιαλτικότερες περιόδους της ελληνικής ιστορίας -τον εμφύλιο και τις όσες τραυματικές εμπειρίες άφησε. Ήταν ένα «εύκολο» ή «δύσκολο» στη συγγραφή του βιβλίο;
Από μιαν άποψη, η «Νίκη» ήταν ένα εύκολο στη συγγραφή του βιβλίου. Το πρωτογενές της υλικό, οι ιστορίες που επεξεργασμένες έπλασαν το μυθιστόρημα, υπήρχαν ατόφιες μέσα μου από την πρώτη παιδική μου ηλικία. Δεν χρειαζόταν καν να σκαλίσω τη μνήμη μου, καθώς τις είχα ακούσει τόσο πολλές φορές από τους ίδιους τους πρωταγωνιστές της, που φάνταζαν πια σαν δικά μου βιώματα.
Η «Νίκη», από την άλλη, απαίτησε για να γραφτεί πολύ χρόνο και μόχθο. Έπρεπε να τις συναρμόσω τις ιστορίες εκείνες, να τις συνθέσω έτσι ώστε να παράγουν μια συνολική ιστορία, η οποία και να καθρεφτίζει την Ιστορία του τόπου μας. Ένοιωθα δε το χρέος –ηθικό και καλλιτεχνικό- να μην αδικήσω ούτε να υποτιμήσω κανένα από τα πρόσωπα που απαρτίζουν τον κόσμο της «Νίκης».
-Πώς προέκυψε η ανάγκη για την συγγραφή του βιβλίου;
Όταν γεννήθηκε η κόρη μου, το 2010, όλοι οι ανιόντες μου είχαν πεθάνει. Τα όσα τρομερά και θαυμαστά τούς είχαν συμβεί και που αποτελούσαν την κληρονομιά της μικρής Νίκης δεν θα μπορούσαν να της μεταφερθούν παρά από εμένα. Έπρεπε να γίνω ένας δίαυλος ανάμεσα στο παρελθόν και στο μέλλον. Ο φόβος πως όταν θα μεγαλώσει ίσως εγώ να μην ζω πλέον με οδήγησε στην απόφαση να της αφήσω μια γραπτή παρακαταθήκη. Ξεκίνησα να της γράφω μιαν εκτεταμένη επιστολή, στην οποία της μιλούσα για την συνονόματη γιαγιά της, τον παππού της, αλλά και για τους προππαπούδες της. Πολύ γρήγορα συνειδητοποίησα πως η επιστολή εκείνη θα μπορούσε να μετεξελιχθεί σε μυθιστόρημα, ένα μυθιστόρημα που θα απευθυνόταν μεν στην μικρή Νίκη, θα αφορούσε όμως πιθανόν και άλλους ανθρώπους. Έτσι συνέχισα. Γράφοντας την «Νίκη», προσπάθησα να αποδώσω όχι μόνο τα γεγονότα, αλλά και την ατμόσφαιρα. Όχι μόνο το γράμμα, αλλά και το πνεύμα των καιρών εκείνων, οι οποίοι μοιάζουν τόσο μακρινοί και τόσο κοντινοί μας ταυτόχρονα…
-Η οικογένειά σας, όχι μόνο είχε αριστερό προσανατολισμό, αλλά και διαδραμάτισε ρόλο στην ιστορία του αριστερού κινήματος στην Ελλάδα –και αναφέρομαι στον παππού σας. Πώς βίωσαν και –κυρίως- πώς ερμήνευσαν τα όσα συνέβησαν από το 1989 και έπειτα, ο παππούς σας και οι γονείς σας;
Ο παππούς μου, ο Βασίλης Νεφελούδης, η γιαγιά μου, ο άλλος παππούς μου Χρήστος Χωμενίδης, ο θείος μου Δημήτρης Γληνός, είχαν συνειδητά και αταλάντευτα τάξει τους εαυτούς τους στην υπηρεσία της Μεγάλης Σοσιαλιστικής Ιδέας. Οι γονείς μου ήταν τα παιδιά των αγωνιστών. Είχαν την τύχη ή την ατυχία να γεννηθούν μεσ’ στη φωτιά. Και είχαν την τόλμη να βαδίσουν στη ζωή αυτόνομα και όχι ως γόνοι και μιμητές εκείνων που τους γέννησαν. Η κατάρρευση του ανατολικού μπλοκ το 1989, η διάλυση της κραταιάς κάποτε Σοβιετικής Ένωσης, δεν βιώθηκε από την οικογένειά μου σαν ξαφνικός ή σαν αδόκητος θάνατος. Μηνύματα για το ότι ο «υπαρκτός σοσιαλισμός» δεν πήγαινε διόλου καλά υπήρχαν από δεκαετίες – δεν χρειαζόταν δε να έχεις περγαμηνές σοβιετολόγου, αρκούσε να είσαι εναργής πολίτης για να τα αντιληφθείς.
Όταν η κόκκινη σημαία με το σφυροδρέπανο υπεστάλη από το Κρεμλίνο, ο νους όλων μας πήγε στους κρουνούς αίματος που έτρεξαν, στα εκατομμύρια ζωές που θυσιάστηκαν στην επαγγελία ενός δικαιότερου κόσμου. Όλοι ωστόσο, ακόμα και ο ογδονταπεντάχρονος τότε παππούς μου, ξέραμε ότι αν ο Μαρξισμός-Λενινισμός δεν τελεσφόρησε, ακόμα και αν απεδείχθη φρούδος, το αίτημα της κοινωνικής δικαιοσύνης, της αλληλεγγύης, της απελευθέρωσης του ανθρώπου από τα δεσμά της ανάγκης δεν έπαψε να υφίσταται. Κάποιοι άλλοι, στοχαστές, ποιητές, μαχητές, θα το εξέφραζαν και θα το υπηρετούσαν στο μέλλον με άλλους, πιο επιτυχείς, ευτυχέστερους τρόπους.
-Πριν χρόνια οι άνθρωποι έδιναν και τη ζωή τους για τα ιδεολογικά τους πιστεύω. Σήμερα, οι ιδεολογίες έχουν ισοπεδωθεί –ίσως και να μην υπάρχει λόγος να θυσιαστεί κανείς. Πιστεύετε ότι θα υπάρξει κάποια στιγμή μια «επανεκκίνηση» των ιδεολογιών, ότι θα αισθανθούμε την ανάγκη να πιστέψουμε σε παλιές αξίες, ότι θα χρειαστεί να τις «εκσυγχρονίσουμε», ή, η αποτυχία τους έχει βάλει και βαριά ταφόπλακα;
Δεν πιστεύω ότι οι άνθρωποι γεννιούνται για να θυσιάζονται. Κι ακόμα λιγότερο πιστεύω ότι οι ιδεολογίες αποτελούν κλειδιά για την ερμηνεία του κόσμου, δόγματα παγιωμένα και αταλάντευτα, τα οποία διεκδικούν πιστούς ακόλουθους. Η κοινωνική πρόοδος έρχεται –κατά τη γνώμη μου- όχι τόσο με βίαιες, επαναστατικές ρήξεις, όσο με συνεχή, καθημερινό αγώνα. Και βέβαια με πλατιές συναινέσεις, με συνθέσεις απόψεων, με υπερβάσεις των αγκυλώσεων... Καθένας, στο χώρο της ζωής και της δουλειάς του, μπορεί και πρέπει να αγωνίζεται διαρκώς για το καλύτερο. Η πολιτική δεν είναι ένας πόλεμος για την οριστική εξόντωση του σκότους απ’ το φως. Είναι μια ατέρμονη σειρά από μάχες με συγκεκριμένα, χειροπιαστά ζητούμενα. Πιθανόν οι μάχες αυτές να μοιάζουν μικρές. Είναι όμως οι πιο ουσιαστικές.
-Δεν ξέρω αν έχετε μετανιώσει για τις προσωπικές σας επιλογές με το να συμπορεύεστε είτε με κομματικούς μηχανισμούς, είτε με πρόσωπα, αλλά, όλη αυτή η αναζήτηση –γιατί έτσι την ερμηνεύω- είναι απόρροια απογοήτευσης ή της ανάγκης να λειτουργείτε πολιτικά;
Από παιδάκι -λόγω περιβάλλοντος- ζω, αναπνέω, σκέφτομαι πολιτικά. Κατά τα χαρισάμενα χρόνια, κατά την «μπελ επόκ» της Μεταπολίτευσης, το τελευταίο πράγμα που θα μου περνούσε από το μυαλό θα ήταν να γραφτώ σε κάποιο κόμμα. Πόσω δε μάλλον να προσδεθώ σε μια παρέα, μιαν αυλή, από εκείνες που διασκέδαζαν και διαπλέκονταν με τους ισχυρούς πολιτικούς και εισέπρατταν ως ανταλλάγματα εύνοια και επιχορηγήσεις. Η πρώτη φορά που εντάχθηκα σε κόμμα ήταν το 2010, με την ίδρυση της Δημοκρατικής Αριστεράς. Για ένα σύντομο σχετικά διάστημα αναμίχθηκα πολύ ενεργά, εξελέγην μέλος της Κεντρικής Επιτροπής, αλλά και της Εκτελεστικής Επιτροπής της ΔημΑρ. Στις εκλογές του 2012, ήμουν το μόνο μέλος της Εκτελεστικής Επιτροπής που αρνήθηκε να βάλει υποψηφιότητα για βουλευτής.
Το ερώτημα τέθηκε για εμένα σχεδόν υπαρξιακά: Μπορεί κάποιος να σταλεί από τους συμπολίτες του στο Κοινοβούλιο και να μην αφιερώσει όλες του τις δυνάμεις στην υπηρέτηση των συμφερόντων τους; Όχι –ασφαλώς- σκυλοκαβγαδίζοντας στα τηλεπαράθυρα, αλλά δουλεύοντας άοκνα για το γενικό καλό… Η απάντηση μου ήταν αυτονόητη. Όμως εγώ δεν θα άλλαζα ποτέ την τέχνη μου με την μαχόμενη πολιτική. Ως συγγραφέας νοιώθω δημιουργικός και πλήρης. Ως συγγραφέας αντιμετωπίζω στη δουλειά μου τις μεγαλύτερες προκλήσεις. Δεν έχω συνεπώς κανέναν λόγο να μεταγράφω σε κάποιο ψηφοδέλτιο. Είμαι –και ελπίζω να παραμείνω ως το τέλος της ζωής μου- ενεργός και εναργής πολίτης. Αυτός ο ρόλος μου αρκεί.
-Τα τελευταία τέσσερα χρόνια, που βιώνουμε την κρίση στο ζενίθ της, πώς κρίνετε τον ρόλο των κομμάτων; Πόσο βοήθησαν στο να ξεπεράσουμε την κρίση και πόσο μας κράτησαν πίσω;
Σε όλα τα κόμματα πλην της Χρυσής Αυγής, συμμετέχουν άνθρωποι τίμιοι, ανοιχτόμυαλοι, ουσιαστικά προοδευτικοί. Σε όλα τα κόμματα δρουν και λαμόγια, μισαλλόδοξοι, χοντροκέφαλοι. Οι μεν βοηθάνε την κοινή υπόθεση, οι δε την φρενάρουν.
-Είθισται η αριστερά να είναι συνώνυμο της προοδευτικότητας. Συμβαίνει αυτό στην πραγματικότητα; Ποια είναι η προοδευτική άποψη της αριστεράς στην σημερινή Ελλάδα;
Η Αριστερά οφείλει να προσβλέπει στον ουρανό με τα πόδια της γερά στερεωμένα στη γη. Η Αριστερά οφείλει να παλεύει για τη διεύρυνση και όχι για την εκμηδένιση των κατακτήσεων της αστικής δημοκρατίας. Η Αριστερά οφείλει να είναι σε διαρκή επαφή με τα διεθνή ρεύματα αλλά και με την καθημερινότητα των «κανονικών» ανθρώπων. Η Αριστερά, στην πιο γνήσια έκφρασή της, αποτελεί μια γενναιόδωρη, απροκατάλυπτη, απελευθερωτική στάση ζωής. Μια δύναμη που αντιλαμβάνεται τις αποχρώσεις, που ευνοεί τη διαφορετικότητα, που προάγει την παιδεία, το πάθος και την ψυχραιμία ταυτόχρονα. Όπου τη βρείτε μια τέτοια Αριστερά, ψηφίστε την!
-Σε περίπτωση που πετύχει ο κ. Σαμαράς, πιστεύετε ότι θα αποδυναμώσει τα επιχειρήματα της Αριστεράς και ότι στο μέλλον θα έχουμε και πάλι πτώση των ποσοστών της;
Η Αριστερά, στην οποίαν εγώ ομνύω, δεν είναι ευκαιριακή. Δεν ανθίζει μόνο στις κρίσεις και εξαιτίας αυτών. Σε περίπτωση που ο κ. Σαμαράς ή ο οποιοσδήποτε Έλληνας πρωθυπουργός πετύχει, θα είμαστε όλοι πολύ ευτυχείς. Η Αριστερά και στις ευτυχέστερες ημέρες που ευχόμαστε να έρθουν σύντομα, θα διατηρεί ατόφια τη δύναμη του λόγου της. Θα μάχεται το καλό επιδιώκοντας το ακόμα καλύτερο.
-Όταν αναφέρεται κανείς στον συγγραφέα Χωμενίδη, το πρώτο που του έρχεται στο μυαλό, είναι το «Σοφό παιδί». Δικαίως ή αδίκως;
Από την πρώτη έκδοσή του, το 1993, το «Σοφό Παιδί» έχει πουλήσει περίπου εκατόν πενήντα χιλιάδες αντίτυπα. Και εξακολουθεί να διαβάζεται, ακόμα και από ανθρώπους που τότε ήταν αγέννητοι. Προφανώς κάτι είχε εκείνο το βιβλίο, μια ιδιαίτερη γοητεία, μια δύναμη έλξης… Επιτρέψτε μου ωστόσο να πιστεύω πως στην πορεία των χρόνων έχω γράψει πιο άρτια και ενδιαφέροντα μυθιστορήματα, αλλά και διηγήματα. Την «Φωνή», «Το Σπίτι και το Κελλί», τα «Λόγια-Φτερά», τον «Κόσμο στα Μέτρα του»… Και βέβαια την «Νίκη».
-Ζείτε αποκλειστικά από την συγγραφή. Πώς τα καταφέρνετε, σε μια χώρα που θεωρείτε σχεδόν ουτοπικό κάτι τέτοιο;
Δουλεύω πολύ σκληρά και πειθαρχημένα. Πιστεύω ότι η συγγραφική έμπνευση δεν αιωρείται στην ατμόσφαιρα. Βρίσκεται –όπως μου είχε πει ένας παλιός συνάδελφος- στην άκρη της πέννας, στις μέρες μας στα πλήκτρα του υπολογιστή. Κοινώς, «εάν δεν βρέξεις κώλο, ψάρι δεν τρως».
-Πώς νοιώθετε που κάποιοι συγγραφείς «πουλάνε τρελά» -ακόμα και για τα ελληνικά δεδομένα- τα βιβλία τους συγκαταλέγονται στα best seller της κάθε χρονιάς και οι ίδιοι δεν διακρίνονται για την συγγραφική τους δεινότητα, ενώ αντίθετα συγγραφείς με λογοτεχνικές περγαμηνές πουλάνε ελάχιστα;
Ανέκαθεν έθαλλαν τα αισθηματογραφήματα. Παλιότερα δημοσιεύονταν σε συνέχειες, σε λαϊκά περιοδικά μεγάλης απήχησης, στη συνέχεια πουλιόντουσαν στα περίπτερα, εδώ και κάποια χρόνια κυκλοφορούν από έγκριτους εκδοτικούς οίκους. Το αισθηματογράφημα δεν διαθέτει ιδιαίτερες καλλιτεχνικές φιλοδοξίες. Παίζει όμως έναν κοινωνικό, παρηγορητικό, ρόλο. Το να το ρίχνεις στο πυρ το εξώτερον δεν είναι μόνο μάταιο, αλλά και κάπως κωμικό. Κανείς συγγραφέας που έχει κάτι ενδιαφέρον να πει δεν απειλείται από τα αισθηματογραφήματα. Δεν έχει λοιπόν λόγο να τοποθετείται ανταγωνιστικά απέναντί τους. Οι συγγραφείς που ενώ αξίζουν, πουλούν στις μέρες μας ελάχιστα, ας είναι αισιόδοξοι. Η Ιστορία θα τους δικαιώσει, θα τους δώσει τη θέση που τους αρμόζει. Ξέρω πόσο βαριά είναι η καλογερική. Μα από την άλλη, η κύρια ηδονή του δημιουργού βρίσκεται στη συγγραφή και όχι στην πώληση των βιβλίων.
-Τα τελευταία χρόνια, είδατε κάποιον νέο συγγραφέα να κάνει δυναμική εμφάνιση και ν’ αφήνει ελπίδες εξέλιξης στο μέλλον;
Αρκετούς. Τον Γιάννη Παλαβό, την Ιωάννα Μπουραζοπούλου, τον Χρήστο Αστερίου, την Λένα Κιτσοπούλου, και αναφέρω τα πρώτα ονόματα που μού ήρθαν με την ερώτησή σας στο μυαλό. Διαβάστε τους!
-Το επόμενο βιβλίο σας, το έχετε σκεφτεί, έχετε αρχίσει να το γράφετε;
Μόλις γεννήσω συγγραφικά, ξαναμένω έγκυος. Καμιά φορά πρόκειται για ανεμογκάστρι. Δεν πειράζει. Συνεχίζω να συνουσιάζομαι παθιασμένα με την πραγματικότητα. Και σύντομα συλλαμβάνω.-
