Συνέντευξη στον Αποστόλη Ζώη
Ζητήματα που αφορούν στη σύγχρονη ιστορία του ελληνικού κράτους, στην πραγματικότητα από τη συγκρότηση του ελληνικού κράτους μέχρι σήμερα και ειδικότερα τη συγκρότηση των πολιτικών θεσμών, στη διαμόρφωση ιδεολογικών ρευμάτων στον ελληνικό και ευρωπαϊκό χώρο τον 19ο αιώνα, θίγει το βιβλίο του Θανάση Χρήστου «Πολιτικές και κοινωνικές όψεις της Επανάστασης του 1821», εκδόσεις «Παπαζήση». Ο Θανάσης Χρήστου είναι ιστορικός, γεννήθηκε το 1963 στις Θεσπιές Θηβών και σήμερα υπηρετεί ως Επίκουρος Καθηγητής Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας στο Τμήμα Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Διαχείρισης Πολιτισμικών Αγαθών της Σχολής Ανθρωπιστικών Επιστημών και Πολιτισμικών Σπουδών (Καλαμάτα) του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου. Επίκεντρο των μελετών και των άρθρων του αποτελεί η νεότερη και σύγχρονη ιστορία του Ελληνικού Κράτους (1830 έως σήμερα) και ειδικότερα η συγκρότηση των πολιτικών θεσμών, η ίδρυση του Πανεπιστημίου Αθηνών, οι ζυμώσεις του φοιτητικού κινήματος, η συγγραφή βιογραφιών σημαντικών προσωπικοτήτων που σημάδευσαν την ελληνική κοινωνία και η διαμόρφωση των ιδεολογικών ρευμάτων στον μείζονα ελληνικό και ευρωπαϊκό χώρο κατά το 19ο και 20ό αιώνα. Το επιστημονικό του έργο απαρτίζεται από μία σειρά μελετών και άρθρων, καθώς επίσης και από μια σειρά από βιβλία. Σήμερα μιλάει στην «Ελευθερία».
Η συνέντευξη
* Πόσο εύκολη ή δύσκολη είναι η έρευνα και μελέτη του κεφαλαίου της Επανάστασης του 1821 καθώς τον τελευταίο καιρό βλέπουμε μια μεγάλη αύξηση των αρχειακών πηγών;
- Είναι γεγονός πως τον τελευταίο καιρό έχει διευρυνθεί με ρυθμούς γεωμετρικής προόδου το πεδίο των αρχειακών πηγών που σχετίζονται με την Ελληνική Επανάσταση του 1821, με αποτέλεσμα να χρειάζεται να επενδυθεί και αντίστοιχος χρόνος, προκειμένου να δαμασθεί η απεραντοσύνη του πρωτογενούς υλικού. Εάν όμως ξεπεράσει κανείς την πρώτη αυτή έκπληξη, είναι σίγουρο πως θα ανταμειφθεί πλουσιοπάροχα. Διότι τότε οι Μεγάλες Δυνάμεις παρακολουθούσαν εκ του σύνεγγυς τα δρώμενα στον ευρύτερο χώρο της Εγγύς Ανατολής και ως εκ τούτου ένα γεγονός, όπως ήταν η Ελληνική Επανάσταση, δεν μπορούσε να ξεφύγει της προσοχής τους. Έτσι, είτε επιλέγει κανείς να παρακολουθήσει τα ελληνικά δρώμενα μέσα από τα αρχειακά τεκμήρια μόνο μιας μεγάλης δύναμης συστηματικά και εξαντλητικά, είτε επιλέγει να παρακολουθήσει κανείς μόνο τους σημαντικότερους σταθμούς της Επανάστασης μέσα από τα αρχεία δύο ή περισσότερων ευρωπαϊκών δυνάμεων, έχει κανείς και τα αντίστοιχα οφέλη. Επομένως, είναι θέμα προσωπικής επιλογής και χρόνου κάθε ερευνητή πώς θα πορευθεί και ως εκ τούτου από εδώ προκύπτει και ο βαθμός δυσκολίας του εγχειρήματος.
* Είναι αντικειμενικά δυνατή η συνεξέταση και συνακόλουθη αξιοποίηση όλου του πλούτου των πληροφοριών για αυτή την περίοδο;
- Βεβαίως και είναι αντικειμενικά δυνατή η συνεξέταση και συνακόλουθη αξιοποίηση της πληθώρας των πληροφοριών για το συγκεκριμένο κεφάλαιο αρκεί να συντρέχουν οι κατάλληλες προϋποθέσεις, όπως ο χρόνος, η καλή γνώση των ευρωπαϊκών γλωσσών, η υλικοτεχνική υποδομή κ.ά.
* Ποιος είναι ο στόχος του δικού σας έργου;
- Να αναδείξει μέσα από τα κομβικά κεφάλαια της έναρξης της Επανάστασης στην Καλαμάτα (23 Μαρτίου 1821), της μάχης στο Μανιάκι (20 Μαΐου 1825) και της ναυμαχίας στο Ναυαρίνο (8/20 Οκτωβρίου 1827) άγνωστες πτυχές της συμβολής Ελλήνων και Φιλελλήνων στον αγώνα της ανεξαρτησίας.
* Τι ακριβώς έχετε διαπιστώσει μέσα από τη μελέτη του υλικού; Ποια είναι τα βασικά συμπεράσματα που παρουσιάζετε και στο βιβλίο;
- Προσφέρεται εδώ η συγκυρία, για να καταθέσει κανείς ένα σύντομο σχόλιο σχετικά με το θεματικό και ιδεολογικό εύρος των σημαντικότερων αξόνων, που αφενός διέπουν και τις τρεις ενότητες του βιβλίου και αφετέρου αποτελούν τα αναγκαία ερμηνευτικά εργαλεία για να αποπειραθεί κανείς τη δική του, πλουραλιστική και ανεπηρέαστη στο μέτρο του εφικτού, προσωπική αναδίφηση και ανάλυση. Δύο είναι οι άξονες αυτοί, που παίζουν καταλυτικό ρόλο στην προσέγγιση των σταθμών του έργου. Ο πρώτος είναι ο Κυβερνήτης Ιωάννης Καποδίστριας, ο οποίος, με την έλευσή του στην επαναστατημένη Ελλάδα τον Ιανουάριο του 1828, δρομολόγησε με οξυδέρκεια και μαεστρία τις διαδικασίες για την ίδρυση και οργάνωση της πρώτης ανεξάρτητης εθνικής εστίας. Και ο δεύτερος άξονας είναι το ενδιαφέρον και η εμπλοκή των Μεγάλων Δυνάμεων και ευρύτερα του φιλελληνικού κινήματος στην υπόθεση της Επανάστασης των Ελλήνων, που εάν δεν είχε εκδηλωθεί στην κρισιμότερη στιγμή, με ενεργητικότερο κυρίως τρόπο στις αρχές του 1826, ενδεχομένως ο ελληνικός αγώνας να είχε παραμείνει προβληματικός και ατελέσφορος. Παρά την αρχικά διατυπωμένη αισιοδοξία ορισμένων από τα στελέχη της Φιλικής Εταιρείας ότι ήταν δυνατή η απελευθέρωση με κύρια και μοναδική κινητήρια δύναμη τον απανταχού Ελληνισμό, στη συνέχεια αποδείχθηκε στην πράξη ότι, χωρίς την παντοειδή φιλελληνική συνδρομή και προπαντός τη νίκη των ευρωπαϊκών όπλων στο Ναυαρίνο, οι επερχόμενες εξελίξεις για τους Έλληνες θα ήταν από δυσοίωνες έως καταστροφικές.
* Πώς προσέγγιζε αυτή την προσπάθεια η κοινή γνώμη των χωρών της Ευρώπης;
- Η κοινή γνώμη των ευρωπαϊκών λαών έβλεπε την αγωνιώδη προσπάθεια των Ελλήνων να αποτινάξουν τον ξενικό ζυγό μέσα από ένα διαφορετικό πρίσμα, εκείνο της συμπάθειας και του θαυμασμού προς τους συνεχιστές και κληρονόμους του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού, που θυσιάζονταν εναντίον υπέρτερου αντιπάλου για να κατακτήσουν το αγαθό της ελευθερίας. Η γνωριμία μάλιστα όλου του ευρωπαϊκού αυτού κόσμου με τους Έλληνες της Ανατολής έγινε μέσω της καλλιέργειας των κλασικών σπουδών στη Δύση και των περιηγητικών κειμένων, που παρουσίαζαν τους Έλληνες του 19ου αιώνα ως απογόνους των αρχαίων. Εξάλλου, επιβεβαιωτικό στοιχείο του ισχυρισμού αυτού αποτελούσε το γεγονός, ότι η γλώσσα που μιλούσαν οι σκλαβωμένοι Έλληνες και οι κώδικες που χρησιμοποιούσαν στην καθημερινή τους επικοινωνία παρουσίαζαν μεγάλη ομοιότητα και είχαν βαθιά σχέση με τον υπό εξερεύνηση αρχαιοελληνικό κόσμο. Επίσης, δεν θα πρέπει κανείς να ξεχνά και τις συνθήκες κάτω από τις οποίες έγινε η συνάντηση αυτή των Ευρωπαίων με τους Έλληνες και αυτή πραγματώθηκε μέσω των περιπετειωδών ταξιδιών των Περιηγητών στην άγνωστη και μυστικιστική για τους πολλούς Ανατολή. Έτσι, πάνω στη σκονισμένη επιφάνεια των ελληνικών μισοκατεστραμμένων μαρμάρων συναντήθηκαν οι αρειμάνιοι Επαναστάτες με τους ρομαντικούς Ευρωπαίους, μετατρέποντας την Ελληνική Επανάσταση από ενδοοθωμανικό περιφερειακό ζήτημα σε μείζονος σπουδαιότητας πανευρωπαϊκή υπόθεση. Το έμπρακτο ενδιαφέρον των Ευρωπαίων φυσικά εκδηλώθηκε με διάφορους τρόπους. Πολλοί ήταν εκείνοι που έσπευσαν εθελοντές στα πολύνεκρα πεδία των μαχών, αφήνοντας την τελευταία τους πνοή για ένα ρομαντικό όνειρο. Άλλοι δραστηριοποιήθηκαν στις πόλεις της Δυτικής Ευρώπης, ιδρύοντας φιλελληνικές επιτροπές και συγκεντρώνοντας χρήματα, τρόφιμα και πολεμοφόδια. Κάποιοι άλλοι κινητοποίησαν τους μηχανισμούς του Τύπου, γράφοντας πύρινα άρθρα, εκδίδοντας φιλελληνικά έντυπα και οργανώνοντας καλλιτεχνικές εκδηλώσεις, θεατρικές παραστάσεις και εκθέσεις ζωγραφικής. Η συμβολή των Φιλελλήνων πάντως υπήρξε σε κάθε περίπτωση καταλυτική για τους μαχόμενους Έλληνες άλλοτε στηρίζοντάς τους ηθικά, άλλοτε υλικά ανακουφίζοντας έτσι τις παντοειδείς τους ανάγκες και άλλοτε επηρεάζοντας ευρηματικά την κοινή γνώμη και κατ’ επέκταση τις κυβερνήσεις τους. Οι Έλληνες από την πλευρά τους έκαναν αποδεκτή με θέρμη την πολυεπίπεδη και πολυδάπανη αυτή αρωγή του φιλελληνικού κινήματος, που τους έδωσε κουράγιο και δύναμη για να μην λιποψυχήσουν στις αδιέξοδες στιγμές και να συνεχίσουν το ίδιο αταλάντευτα προς τον τελικό σκοπό. Τέλος, κορωνίδα του φιλελληνικού ενδιαφέροντος υπήρξε η νίκη των ευρωπαϊκών στόλων στο Ναυαρίνο, όπου οι τρεις ναύαρχοι, αφήνοντας στην άκρη μικρόψυχους υπολογισμούς και ίδιες σκοπιμότητες, διερμήνευσαν δυναμικά και με πάθος τους μύχιους πόθους των λαών, και κατήγαγαν μέσα σε τέσσερις ώρες μία πρωτοφανή νίκη στα χρονικά της ευρωπαϊκής ιστορίας, ανοίγοντας έτσι διθυραμβικά το κεφάλαιο της ελληνικής ανεξαρτησίας.
* Υπάρχουν ομοιότητες εκείνης της περιόδου με τη σημερινή; Ποια η άποψή σας;
- Βεβαίως και υπάρχουν ομοιότητες ανάμεσα στο τότε και το σήμερα αρκεί κανείς να διαχειρισθεί με ευρηματικότητα, εντιμότητα και αποτελεσματικότητα την οπτική γωνία μέσα από την οποία παρατηρεί τις κοινωνικοπολιτικές διεργασίες και πάνω από όλα τον τρόπο διαμόρφωσης και συγγραφής της ιστορίας - μία προβληματική όμως που υπερβαίνει τον ορίζοντα της συζήτησης αυτής.
