Κείμενο: Αδριανός Γολέμης- Χαρίκλεια Βλαχάκη
Στις 9 Νοεμβρίου του 2013, στο παγωμένο τοπίο της Ανταρκτικής, στη μέση του πουθενά ακούγεται μια φωνή: "Κανένας έλληνας εδώ πέρα"; Ο Λαρισαίος γιατρός Αδριανός Γολέμης αποβιβάζεται στο ....κρύο και ο επίσης Λαρισαίος γιατρός Ευάγγελος Καϊμακάμης, βρίσκεται εκεί για να τον υποδεχθεί.
Περιέργως όμως, παρότι έχει μόλις αφιχθεί το ταξίδι του τώρα αρχίζει καθώς για τις επόμενες 365 ημέρες θα ζει και θα εργάζεται στην Ευρωπαϊκή Βάση Concordia της Ανταρκτικής, ως ερευνητής εκ μέρους της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Διαστήματος.
Η έρευνα είναι σε εξέλιξη, ο νότιος πολικός χειμώνας είναι προ των πυλών και εκείνος, από το μικροσκοπικό του δωμάτιο αφηγείται τις εμπειρίες του, προσδοκώντας της θέαση του πρώτου ηλιοβασιλέματος στον καθαρότερο ουρανό του κόσμου!
Απρίλιος 2010, Θεσσαλονίκη:
Η περιπέτεια αυτή αρχίζει μερικά χρόνια πριν, όταν ο φοιτητής ακόμη στην ιατρική του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Αδριανός Γολέμης, πληροφορείται για πρώτη φορά ότι η Ευρωπαϊκή Υπηρεσίας Διαστήματος (ESA) προσφέρει ετησίως μια ιατρική θέση εργασίας στη βάση Concordia στην Ανταρκτική. Η ιδέα συνδύαζε ερευνητική εργασία σε ένα περιβάλλον ανάλογο μιας διαστημικής αποστολής και μια μοναδική εμπειρία σε ένα μέρος που λίγοι έχουν την ευκαιρία να επισκεφθούν. Αυτό ήταν αρκετό για να την καταστήσει θελκτική στα μάτια του.
03/05/2013, Στρασβούργο:
Τρία χρόνια μετά, ολοκληρώνοντας το μεταπτυχιακό του στο International Space University του Στρασβούργου, διάβασε την ανακοίνωση της ESA για τη θέση γιατρού στην Ανταρκτική. Μέσα σε λίγες μέρες υπέβαλε διερευνητικά τη σχετική αίτηση, πιστεύοντας πως αυτό θα τον βοηθούσε να αυξήσει τις πιθανότητες επιλογής του μελλοντικά.
Ιούνιος 2013, Κολονία:
Κατά τη διάρκεια καλοκαιρινής πρακτικής στο Γραφείο Ιατρικής Υποστήριξης Αστροναυτών, στο European Astronaut Centre της ESA, έλαβε μια ειδοποίηση για συνέντευξη στο Παρίσι, γεγονός που αύξησε αναπάντεχα τις πιθανότητες να βρεθεί στην Concordia. Συγγενείς και φίλοι δέχθηκαν τα νέα με ανάμικτα συναισθήματα καθώς προϋπόθεση για τη συγκεκριμένη θέση, ήταν η διαμονή για 1 έτος, σε ένα από τα πιο απομακρυσμένα μέρη της Γης, χωρίς καμία δυνατότητα επιστροφής για εννέα μήνες!
24/06/2013, Παρίσι:
Μια καθοριστική ημέρα… Βρίσκεται στο Παρίσι συντροφιά με την κοπέλα του, χωρίς ιδιαίτερο άγχος καθώς λίγο - πολύ θεωρεί τον εαυτό του outsider για την επιλογή. Μετά από ενδελεχή ιατρικό, οφθαλμιατρικό και οδοντιατρικό έλεγχο, μαζί με δυο ακόμη συνυποψήφιους υποβάλλονται σε ψυχολογικά τεστ. Η πολύωρη διαδικασία ολοκληρώνεται με την επίσημη συνέντευξη. Μοναδικό του άγχος μια αρρυθμία που εμφανίστηκε στο τεστ κοπώσεως. Ευτυχώς το γεγονός ότι πριν λίγους μήνες τερμάτισε σε Μαραθώνιο επιβεβαίωσε το τυχαίο της υπόθεσης και εξανέμισε τις όποιες υποψίες θα μπορούσαν να τον κρίνουν ακατάλληλο για διαμονή ενός έτους στην Ανταρκτική…
24/07/2013, Κολονία:
Δουλεύοντας μόνος ένα απόγεμα στο γραφείο της ESA, έλαβε ένα e-mail από τον υπεύθυνο επιλογής του Γαλλικού Πολικού Ινστιτούτου (IPEV), συνυπεύθυνου μαζί με τους Ιταλούς για τη διαχείριση της βάσης Concordia. Λίγο πριν το ανοίξει ήταν σχεδόν πεπεισμένος ότι θα έγραφε: «Ευχαριστούμε πολύ, ήρθατε τρίτος». Αντ’ αυτού, ο Dr. Claude Bachelard έστελνε συγχαρητήρια και τον ρωτούσε λακωνικά αν ενδιαφέρεται ακόμη για τη θέση. Αποσβολωμένος αποφάσισε να «χάσει» το προγραμματισμένο πάρτι με τους συναδέλφους εκείνη τη νύχτα και να πάει για δίωρο τρέξιμο, σε μια προσπάθεια να ξεδιαλύνει τις σκέψεις του. Παρ’ όλα αυτά οι Ερινύες τον στοίχειωναν για λίγο καιρό καθώς συνειδητοποιούσε για πρώτη φορά τι σημαίνει ένας χρόνος μακριά από φίλους, κοπέλα, οικογένεια. Ένας χρόνος απομόνωσης σε μια πολική βάση, με μόνη θέα το απέραντο λευκό.
29/07/2013, Κολονία:
"Σήμερα μιλήσαμε ζωντανά μέσω Skype με τον Ευάγγελο Καϊμακάμη, τον πρώτο Έλληνα που βρέθηκε στην καρδιά της Ανταρκτικής, εργαζόμενος για την ESA το 2013. Οι συμβουλές του θα είναι μάλλον καθοριστικές για την τελική απόφασή μου".
01/09/2013, Λάρισα:
Μετά από πολλές σκέψεις, αποφασίζει οριστικά ότι δε μπορεί να αρνηθεί αυτή την ευκαιρία, παρά τις όποιες δυσκολίες. Έχει μπροστά του μια βδομάδα για να ετοιμάσει βαλίτσες για ένα χρόνο! Κάποιος ειδικός εξοπλισμός είναι απαραίτητος, καθώς πρόκειται να ζήσει σε ένα μέρος με κατώτερη θερμοκρασία τους -80˚C, απόλυτο σκοτάδι το χειμώνα, αλλά και έντονη ξηρασία. Ένα μέρος χωρίς ζωή (πέραν των ανθρώπων) και χωρίς εξωτερικά ερεθίσματα όπως μυρωδιές, κίνηση, χρώματα.
Οκτώβριος 2013, Κεντρική Ευρώπη:
Η εκπαίδευσή ολοκληρώνεται με συχνά ταξίδια και επισκέψεις σε Βρέστη, Κολονία, Βόννη, Βρυξέλλες, Μοντπελιέ. Μία εβδομάδα διαμονής στην Ελλάδα και έπεται η αναχώρηση που είναι προγραμματισμένη για το τέλος του μήνα. Οι αποχαιρετισμοί είναι δύσκολοι, ξέρει όμως ότι τα συναισθήματα θα αναστραφούν, του χρόνου τέτοιο καιρό…
02/11/2013, Θεσσαλονίκη – Christchurch Νέα Ζηλανδίας:
Το ταξίδι αρχίζει! Θεσσαλονίκη-Αθήνα-Ντουμπάι-Μπανγκόκ-Σύδνεϋ-Νέα Ζηλανδία. Μερικές μέρες αναμονή στην πόλη Christchurch, περιμένοντας να φτιάξει ο καιρός και στη συνέχεια επιβιβάζεται σε ένα θορυβώδες C-130 με προορισμό την παράκτια Ιταλική βάση Mario Zucchelli! Το αεροπλάνο προσγειώνεται στην παγωμένη θάλασσα(!) και εκείνος κάνει το πρώτο του βήμα στην Ανταρκτική: "την πιο γαλήνια και ειρηνική ήπειρο στον κόσμο", όπως θα πει.
Μαθαίνοντας από τα λάθη του παρελθόντος, οι άνθρωποι εδώ απαγορεύεται να φέρουν οπλισμό, να χρησιμοποιούν επικίνδυνες μορφές ενέργειας, όπως η πυρηνική, αλλά και να εισάγουν ξένα ζωικά και φυτικά είδη στο οικοσύστημα. Στη βάση Mario Zucchelli η θερμοκρασία είναι -14˚C και το μεσημεριανό φαγητό περιλαμβάνει καθημερινά μακαρόνια! Ο ήλιος λάμπει 24 ώρες το 24ωρο.
Τη δεύτερη μέρα επιχειρεί μια βόλτα με το φίλο του Olivier και εντοπίζει μερικά πουλιά σκούα. Δυστυχώς έχουν αφιχθεί πολύ νωρίτερα από την εποχή που επισκέπτονται τη βάση οι πιγκουίνοι!
09/11/2013, Concordia:
"Μετά από 3 μέρες στην Ιταλική βάση πετάξαμε με ένα μικρό αεροσκάφος Bassler (Dakota) προς το Θόλο της Κίρκης, το υψίπεδο πάνω στο οποίο βρίσκεται η βάση Concordia, σε υψόμετρο 3233 μέτρων. Είναι ενδιαφέρον πως η βάση είναι χτισμένη πάνω σε 3,5 χλμ. πάγο, το στέρεο έδαφος βρίσκεται κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας! Το αεροπλάνο που μας μετέφερε διέθετε χιονοπέδιλα αντί για ρόδες, όμως η προσγείωση ήταν ομαλή. Ντυμένοι με τις ειδικές πολικές στολές και αντιηλιακή μάσκα αποβιβαστήκαμε και κατευθυνθήκαμε προς το Σταθμό με κομμένη την ανάσα, λόγω της έλλειψης οξυγόνου στην ατμόσφαιρα από το μεγάλο υψόμετρο.
Καθώς κατέβαινα τη σκάλα του αεροσκάφους, μια γνώριμη ομιλία ήχησε στα αυτιά μου: «Κανένας Έλληνας εδώ πέρα;»! Ο Ευάγγελος Καϊμακάμης που βρισκόταν ακόμα στη βάση είχε βγει να με υποδεχτεί και η στιγμή της συνάντησης ήταν συγκινητική – ίσως ο πρώτος διάλογος στα Ελληνικά στην καρδιά της Έβδομης Ηπείρου. Είχα συναντήσει τον Ευάγγελο πριν 2 χρόνια στη Θεσσαλονίκη, θέλοντας να τον συμβουλευτώ καθώς είχε ήδη κάνει πολλά βήματα στον τομέα της Διαστημικής Ιατρικής. Ήταν τελείως απροσδόκητο να φανταστώ όμως ότι θα τον ξανάβλεπα στην Ανταρκτική"!
17/11/2013, Concordia:
"Την προηγούμενη εβδομάδα ξεκίνησε η εκπαίδευσή μου από τον Ευάγγελο στα ιατρικά πειράματα. Καθώς θα είμαστε αποκλεισμένοι για 1 χρόνο σε ένα περιβάλλον με αντίξοες συνθήκες και περιορισμούς, η διαβίωσή μας προσομοιάζει πολύ με εκείνη των Αστροναυτών στη διάρκεια μιας αποστολής στο διάστημα. Όπως και εκείνοι, θα είμαστε κλεισμένοι σε ένα στενό «κονσερβοκούτι», με μικρή δυνατότητα εξόδου, ζώντας τελείως αυτόνομα από τον κόσμο. Έτσι οι ιατρικές μελέτες που λαμβάνουν χώρα στο Σταθμό είναι πολύτιμες για την εξαγωγή συμπερασμάτων ώστε να κατανοήσουμε καλύτερα τις σωματικές και ψυχολογικές διεργασίες στην απομόνωση, σε συνθήκες υποξίας, μονοτονίας, αλλά και αναγκαστικών κοινωνικών επαφών με τα ίδια άτομα συνέχεια, άτομα διαφορετικής εθνικότητας, με άλλη νοοτροπία, έθιμα και γλώσσα. Η καλή λειτουργία της βάσης και η συνεργασία είναι μια διαρκής πρόκληση, αλλά μαθαίνοντας πώς συμπεριφέρεται το σώμα και ο νους μπορούμε να αυξήσουμε την ασφάλεια του πληρώματος, είτε πρόκειται για Αστροναύτες είτε για κάποιους που επανδρώνουν έναν Ανταρκτικό Σταθμό. Το πιο σημαντικό όφελος όμως είναι κοινωνικό: Τα αποτελέσματα των μελετών εδώ θα χρησιμοποιηθούν για νέες θεραπείες διαφόρων σωματικών και ψυχολογικών προβλημάτων σε όλο τον κόσμο.
Είναι ευχάριστο ότι τα πειράματα θα ολοκληρωθούν και φέτος υπό ελληνική εποπτεία. Η χώρα μας μπορεί και πρέπει να παίξει έναν πιο ενεργητικό ρόλο στο χώρο της έρευνας και της καινοτομίας στην Ευρώπη. H Ελλάδα είναι μέλος της ESA από το 2005 και τα Πανεπιστήμιά της μπορούν να μετέχουν και να προτείνουν ποικίλα ερευνητικά προγράμματα. Εξάλλου οι τεχνολογίες που αναπτύσσονται για το Διάστημα και εφαρμόζονται στην καθημερινότητα, όπως για παράδειγμα το GPS, είναι ένας μοχλός ανάπτυξης".
19/11/2013, Concordia:
"Σήμερα είναι η μέρα της επιστροφής για τον Ευάγγελο. Τον προηγούμενο καιρό μοιραζόμαστε το ίδιο δωμάτιο και εκτός της εργασίας είχαμε την ευκαιρία να μιλήσουμε για πολλά ενδιαφέροντα θέματα. Καθώς τον ξεπροβόδισα προς το αεροπλάνο ένιωσα πως η περιπέτεια αρχίζει πραγματικά".
10/12/2013, Concordia:
"Ένας μήνας διαμονής συμπληρώθηκε! Τα Χριστούγεννα πλησιάζουν, αλλά πέραν του κατάλευκου τοπίου δεν έχουμε εγκλιματιστεί. Ο στολισμός της βάσης θα βοηθήσει, αλλά η αλήθεια είναι πως οι μέρες μοιάζουν ίδιες. Ο ύπνος είναι ακόμα δύσκολος και λόγω της υποξίας και της ξηρασίας υποφέρουμε από νυχτερινές άπνοιες. Τα όνειρα είναι έντονα, είτε πρόκειται για ευχάριστα μοτίβα είτε για εφιάλτες. Οι σχέσεις με το πλήρωμα είναι καλές και ο Σταθμός βρίθει από ζωή τώρα το καλοκαίρι: Σχεδόν 70 άτομα είναι παρόντα εδώ. Υπάρχουν φορές που μικροδιαφορές ανάγονται σε προβλήματα κι αυτό είναι λογικό δεδομένων των συνθηκών. Επίσης η εργασία επηρεάζει πολύ την ψυχολογία μας. Στις δύσκολες στιγμές ένα τηλεφώνημα από κάποιο φίλο ή συγγενή βοηθά περισσότερο από το αναμενόμενο. Στον ελεύθερο χρόνο μας παίζουμε μπιλιάρδο και πινγκ-πονγκ, βλέπουμε ταινίες σε διάφορες γλώσσες είτε διαβάζουμε βιβλία. Φυσικά μέσα στα καθήκοντά μας είναι και η καθαριότητα της βάσης, έτσι μοιραζόμαστε το πλύσιμο των πιάτων και τις υπόλοιπες δουλειές".
21/12/2013, Concordia:
"Καλοκαιρινή ισημερία. Σήμερα με ειδική άδεια ώστε να εκμεταλλευτούμε το περιορισμένο ίντερνετ του Σταθμού ολοκληρώσαμε μια επικοινωνία με τον Όμιλο Φίλων Αστρονομίας Θεσσαλονίκης. Ήταν μια ευχάριστη εμπειρία, κατά τη διάρκεια της σύνδεσης δείξαμε στους ακροατές το Ανταρκτικό τοπίο και μιλήσαμε για τη ζωή εδώ. Έχει προγραμματιστεί ήδη σύνδεση με το Σταθμό MDRS, ένα ανάλογο αποστολής στον Άρη που βρίσκεται στη Utah των ΗΠΑ, ενώ ευελπιστούμε να μιλήσουμε και με Αστροναύτες στο Διεθνή Διαστημικό Σταθμό αργότερα. Παράλληλα διάφορα σχολεία από τη Γαλλία, την Ιταλία και τη Νέα Ζηλανδία μας έχουν ζητήσει να μιλήσουμε ζωντανά με τους μαθητές. Μακάρι να γίνει το ίδιο και από την Ελλάδα".
"Παραμονή Χριστουγέννων. Ένα μικρό δεντράκι με δυσανάλογα μεγάλα στολίδια στο εργαστήριο της ESA! Το πρόγραμμα χαλαρό και όλοι με το χαμόγελο στα χείλη. Μερικά πράματα δεν αλλάζουν πουθενά".
01/01/2014, Concordia:
"Πρωτοχρονιά στην Concordia! Ο Ιταλός και ο Γάλλος μάγειρας προσέδωσαν γιορτινή ατμόσφαιρα σε ένα πλουσιοπάροχο και πολύ ιδιαίτερο δείπνο. Αφού ανταλλάξαμε ευχές, ο χορός και το κέφι δεν έλειψαν. Παρ’ όλα αυτά η ένταση των συναισθημάτων σίγουρα δεν ήταν η ίδια όπως στην Ελλάδα – και να μην παραλείψω να αναφέρω πόσο μου έλειψαν τα μελομακάρονα της μητέρας μου. Η στιγμή που άνοιξα τα δώρα της οικογένειας και των φίλων μου (δώρα που είχα κουβαλήσει στην άκρη της Γης μήνες πριν) ήταν όμως πολύ ξεχωριστή".
02/01/2014, Concordia:
"Ενάμιση μήνα στην Ανταρκτική και ακόμα δεν έχω δει ηλιοβασίλεμα. Είναι περίεργο, αλλά σχεδόν έχω ξεχάσει την αίσθηση που σου δίνει η νύχτα. Οι έξοδοι από τη βάση γίνονται πιο συχνές, καθώς η θερμοκρασία ανεβαίνει, με μέση τιμή τους -23˚C. Ο καιρός εδώ είναι σχεδόν πάντα ο ίδιος: συνήθως αίθριος, με σύννεφα μόνο όταν ο αέρας φέρνει υγρασία από την ακτή. Βροχή ποτέ, χιόνι ελάχιστο, αμυδρό και εξαιρετικά σπάνιο, με μια φοβερή ιδιαιτερότητα: χιονίζει οριζόντια! Λόγω ανέμων και υψομέτρου, ακόμα και ο καπνός από την καμινάδα πνέει με οριζόντια φορά. Οι φίλοι και οι γνωστοί έχουν αρχίσει να μου λείπουν πλέον. Περισσότερο από όλους ο αδερφός μου.
Οι προμήθειες για το μακρύ χειμώνα κατέφθασαν αυτές τις μέρες. Ο Σταθμός λειτουργεί πολύ καλά και είναι αξιοθαύμαστο να βλέπεις αυτή την πραγματική Ευρωπαϊκή συνεργασία".
05/01/2014, Concordia:
"Σε μία Γαλλική παραλλαγή της βασιλόπιτας, βρήκα το φλουρί. Το μεσημέρι με τον αειθαλή εξηντάρη Nicola αρχίσαμε το περπάτημα στον πάγο. Το είχαμε καθιερώσει κάθε Κυριακή, έχοντας περπατήσει έως και 21 χλμ. στο παρελθόν. Αυτή τη φορά κατάφερα να ολοκληρώσω ένα Μαραθώνιο. Οι συνθήκες κάθε άλλο παρά ιδανικές, με το κρύο να παγώνει την ανάσα, την έλλειψη οξυγόνου να μετριάζει τις δυνάμεις και το ρουχισμό να βαραίνει κάθε βήμα πάνω στο χιόνι. Όμως η συγκίνηση όταν ολοκληρώνεις την απόσταση μετά την υπερπροσπάθεια και έχοντας εξαντλήσει τα περιθώρια της αυτοκυριαρχίας σου, δε συγκρίνεται ως συναίσθημα".
11/01/2014, Concordia:
"Σήμερα συμπληρώνω δύο μήνες διαμονής! Για την ακρίβεια μετράω πάντα σε διαστήματα ενός μήνα + μίας ημέρας, αφού λογικά θα μείνω εδώ λίγο παραπάνω από ένα έτος. Αποφάσισα να διαμοιράζω τον επιπλέον χρόνο (2 βδομάδες) ως μια παραπάνω μέρα σε κάθε μήνα. Αυτό ψυχολογικά βοηθά πολύ σαν τεχνική και έχει και ενδιαφέρον επειδή σκέφτομαι πως μοιάζει όντως σα να είμαστε στον Άρη, όπου η κάθε μέρα διαρκεί λίγο παραπάνω από ότι στη Γη, επομένως μιλάμε πάλι για επιπρόσθετο χρόνο. Ο πληθυσμός της Concordia έχει αρχίσει να μειώνεται, καθώς ο νότιος πολικός χειμώνας είναι προ των πυλών. Σε λίγες μέρες από το καλοκαιρινό πλήρωμα των 70 θα μείνουμε μόνο 13 «ακρίτες» στο Σταθμό, αποκλεισμένοι στη βάση που θα είναι το σπίτι μας και ταυτόχρονα ο χώρος εργασίας μας, ένας θύλακας ζωής που αψηφά τις τρομερές συνθήκες του χειμώνα της Ανταρκτικής. Πολλοί φίλοι που έκανα κατά την καλοκαιρινή περίοδο αποχωρούν, ταυτόχρονα όμως όσο ο πληθυσμός φθίνει, οι ανέσεις αυξάνονται! Πλέον θα μένω μόνος μου στο μικροσκοπικό δωμάτιο που μοιάζει με καμπίνα πλοίου, θα έχω περισσότερη πρόσβαση στο Ίντερνετ και δε θα χρειάζεται να περιμένω μισή ώρα έξω από το μοναδικό δορυφορικό τηλέφωνο για να μιλήσω με την κοπέλα μου. Η μεγαλύτερη προσδοκία όμως είναι αυτή για το πρώτο ηλιοβασίλεμα, τη θέα του καθαρότερου νυχτερινού ουρανού στον κόσμο, το στερέωμα που κοσμούν τα Νέφη του Μαγγελάνου και το Νότιο Πολικό Σέλας… Καλό (νότιο) χειμώνα από την Concordia"!
Περισσότερες πληροφορίες για τη ζωή στην Ανταρκτική, αλλά και την έρευνα που γίνεται εκεί μπορείτε να βρείτε στο blog του Αδριανού Γολέμη, astrovenator.blogspot.gr όπως και στο @Astrovenator στο Twitter.
