Όπως ήδη αναφέρθηκε, ο Σπυρίδης περιόδευσε τη Θεσσαλία αμέσως μετά από την προσωρινή τουρκική κατοχή (Μάιος 1898) και οι εντυπώσεις του δημοσιεύθηκαν υπό τον τίτλο «Από την Ελευθερωθείσαν Θεσσαλίαν: Τι έγινε και τι πρέπει να γίνη». Το κείμενο συνοδεύεται από επεξηγηματικές σημειώσεις.
[Φάρσαλα] «Τελευταίον περιήλθον την συνοικίαν Βαρουσίου, αριστερά της πόλεως επί υψώματος εκτισμένην (…). Η εν τη συνοικία ταύτη εκκλησία του Αγίου Νικολάου έχει πάθει τας μεγίστας καταστροφάς κατά την είσοδον των Τούρκων. Αι εικόνες της είνε όλαι κατεστραμμέναι. Ο Εσταυρωμένος ηκρωτηριάσθη κατά τας χείρας. Η Αγία Τράπεζα είνε ανεστραμμένη. Οι οφθαλμοί όλων των εικόνων έχουν εξορυχθή. Εις τον θόλον της εκκλησίας η εικών του Παντοκράτορος είνε κατεστραμμένη διά σφαιρών, τας οποίας έρριπτον κάτωθεν οι Τούρκοι, αφού δεν κατώρθωσαν να φθάσουν έως εκεί επάνω διά κλιμάκων [= με σκάλες].
Τα ωραία, πυκνότατα πριν, δένδρα των Φαρσάλων έχουν εκριζωθή όλα. Εκ του περιφήμου δάσους των ιτεών του ευρισκομένου άλλοτε έξωθεν της συνοικίας «Ταμπά-Χανέ», σώζονται μόνον περιέργως τρεις ιτέαι. Εξερριζώθηκαν επίσης και όλοι οι αμπελώνες, οι ευρισκόμενοι άλλοτε εις την μέχρι του σιδηροδρομικού σταθμού πεδιάδα των Φαρσάλων. Αυταί εν γένει είνε αι καταστροφαί, τας οποίας οι βάνδαλοι κατακτηταί επέφερον εις την πόλιν των Φαρσάλων. Σημειωτέον δε ότι αι περισσότεραι οικίαι εκρημνίσθησαν υπό των Τούρκων στρατιωτών κατά τας τελευταίας ημέρας της τουρκικής κατοχής κατά τον εξής απλούστατον τρόπον. Στρατιώται ανά ομάδας των τεσσαράκοντα έως πεντήκοντα έσκαπτον ολίγον δι’ αξινών τους τοίχους παρά την βάσιν των οικιών. Κατόπιν περιβάλλοντες αυτάς διά σχοινίων ετραβούσαν και από τα δύο άκρα της μιας πλευράς, οι ημίσεις εντεύθεν και οι έτεροι ημίσεις εκείθεν. Και η οικία έπιπτεν όλη κατά γης ερείπιον… Ελάμβανον τότε τα ξύλα των κουφωμάτων καθώς και τους κεράμους των στεγών, τους οποίους επώλουν εις τους εναπομείναντας κατοίκους και τους αφικνομένους εκάστοτε χωρικούς των πέριξ χωρίων.
Η κατάστασις αυτή της πόλεως των Φαρσάλων είχε κάμει τόσην εντύπωσιν εις τον επισκεφθέντα προ ημερών αυτήν, ανταποκριτήν του «Χρόνου» του Λονδίνου [London Times] κ. Μπάουτσερ [1], ώστε ηναγκάσθη να ομολογήση τα εξής χαρακτηριστικά. – Τοιαύτην καταστροφήν, είπε, όχι εις τους χειροτέρους πολέμους, αλλ’ ούτε εις τους καταστρεπτικωτέρους σεισμούς του κόσμου ημπορεί κανείς να απαντήση [= να συναντήσει]. Ιδού δε εν συνόψει ο ισολογισμός των καταστροφών. Οικίαι, καταστήματα και αποθήκαι κατεστραμμέναι καθ’ ολοκληρίαν 200, αι αυταί ημικατεστραμμέναι 600, σωζόμεναι 12. Εσώθηκαν δε σημειωτέον αι καλλίτεραι οικίαι των προυχόντων Φαρσαλινών, εις τας οποίας είχον κατοικήσει Τούρκοι αξιωματικοί και ο διοικητής της πόλεως, και η οικία του πρώην βουλευτού κ. Δ. Κουτσουμπλή, εις την οποίαν κατά την υποχώρησιν είχε κατοικήσει ο Διάδοχος, χρησιμοποιηθείσα ήδη υπό των Τούρκων ως στρατιωτικόν νοσοκομείον.
Κατά την αναχώρησιν των Τούρκων συναπήλθον [= έφυγαν μαζί] και οι διακόσιοι περίπου γύφτοι της πόλεως, οι εντόπιοι Τούρκοι, ανερχόμενοι εις τριακοσίους και εις κατάπτυστος χριστιανός, Ιωάννης Α. [2], όστις ασπασθείς των μωαμεθανισμόν και ονομασθείς Μαχμούτ, συναπήλθεν εις Ελασσώνα. Εννοείται βεβαίως ευκόλως ο λόγος αναχωρήσεως των κατοίκων τούτων των Φαρσάλων. Εάν παρέμεινον ήδη κατά την επιστροφήν των κατοίκων, κατόπιν των οργίων τα οποία διέπραξαν, δεν ήθελε κρατηθή και ο νομιμοφρονέστερος Φαρσαλινός από του να προβή εις σοβαράς αντεκδικήσεις. Μετά των Τούρκων συναπήλθεν ακόμη και ο Χότζας του «Τεκέ» [3], ονομαζόμενος Μπαϊράμ, όστις δεν φαίνεται ότι θα επιστρέψη. Την δε μονήν κατέλαβον χριστιανοί τινές, νεμόμενοι αυτοί τα εισοδήματά της, ως αντιπρόσωποι, καθ’ ά διατείνονται, του απελθόντος ηγουμένου. Η κυβέρνησις φρονούμεν ότι καλόν θα ήτο να έστελλεν άνθρωπον αρμόδιον, όστις θα εξετάση, εάν ταύτα είναι αληθή ή όχι, διά να μη κατακρατώνται, εάν τα λεγόμενα είνε ψευδή, χρήματα ανήκοντα δικαιωματικώς εις το δημόσιον, προβάλλουσι δε κατόπιν άνθρωποι ξένοι δικαιώματα κατοχής επί της μονής ταύτης» [4].
(συνεχίζεται)
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
[1]. Πρόκειται για τον Ιρλανδό ανταποκριτή των London Times στα Βαλκάνια James David Bourchier (γεν. 1850). Τον συναντούμε στους Ολυμπιακούς αγώνες της Αθήνας (1896), στον Μακεδονικό αγώνα (1904-1908), στους Βαλκανικούς πολέμους και στη Βόρεια Ήπειρο (1912-1913) και αλλού. Απεβίωσε στη Σόφια της Βουλγαρίας το 1920 (στην οποία διέμενε μόνιμα από το 1892) και ενταφιάστηκε στο ορθόδοξο χριστιανικό μοναστήρι της Ρίλα.
[2]. Στο κείμενο αναφέρεται το επίθετο, αλλά δεν το σημειώνουμε για ευνόητους λόγους.
[3]. Πρόκειται για τον τεκέ (μοναστήρι) των Μπεκτασήδων δερβίσηδων το οποίο βρισκόταν στο χωριό Ιρενί (σημ. Ασπρόγεια) των Φαρσάλων. Αναλυτικές πληροφορίες για τον τεκέ, βλ. στη μελέτη του Παναγιώτη Γ. Τσιακουμή, Ο τεκές των Μπεκτασήδων στο Ιρενί Φαρσάλων (Β’ έκδοση), Αθήνα 2006.
[4]. Σκριπ (Αθήνα), φ. 1002 (8 Ιουνίου 1898).
