Συνέντευξη στον Αποστόλη Ζώη
Ο Νίκος Λιοδάκης γεννήθηκε στη Νίθαυρη, ένα ορεινό χωριό της Επαρχίας Αμαρίου, του Νομού Ρεθύμνης. Τέλειωσε το Α’ Λύκειο Αρρένων στο Ρέθυμνο και κατόπιν σπούδασε στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης του Πανεπιστημίου York, στο Τορόντο, στην Επαρχία του Οντάριο, απ’ όπου κι αποφοίτησε με τ’ Επαίνου. Με Υποτροφίες της Επαρχιακής Κυβέρνησης του Οντάριο συνέχισε τις μεταπτυχιακές του σπουδές στο Πανεπιστήμιο McMaster, στο Χάμιλτον, απ’ όπου απέκτησε Πτυχίο Μάστερς Πολιτικής Επιστήμης, Μάστερς Κοινωνιολογίας, και κατόπιν Διδακτορικό Δίπλωμα, με ειδίκευση στην ποσοτική ανάλυση των κοινωνικών ανισοτήτων.
Έχει διατελέσει λέκτορας Κοινωνιολογίας των Πανεπιστημίων του McMaster και του Ryerson και Επίκουρος Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Queen’s στο Κίγκστον του Οντάριο. Από το 2004 διδάσκει στο Πανεπιστήμιο Wilfrid Laurier, στο Γουότερλου, όπου έχει διατελέσει διευθυντής του Μεταπτυχιακού Προγράμματος Κοινωνιολογίας, και σήμερα κατέχει τη θέση του αναπληρωτή καθηγητή. Είναι Μέλος του Δοιηκητικού Συμβουλίου του Καναδικού Ινστιτούτου Laurier για τη Μελέτη της Κοινής Γνώμης και της Πολιτικής, Ακαδημαϊκό Μέλος του Αθηναϊκού Ινστιτούτου Εκπαίδευσης και Έρευνας, και Μέλος της Συντακτικής Επιτροπής της Αθηναϊκής Επιθεώρησης της Κοινωνικής Επιστήμης.
Οι έρευνές του έχουν παρουσιαστεί σε αμέτρητα Διεθνή Συνέδρια και έχει δημοσιεύσει δεκάδες επιστημονικά άρθρα και εργασίες. Το τελευταίο του βιβλίο, «Φυλή και Εθνότητα στον Καναδά: Μια Κριτική Προσέγγυση», έχει εκδοθεί από το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης (Oxford University Press. 3 εκδόσεις: 2007, 2010 και 2013. Τώρα ετοιμάζει και την 4η έκδοση). Σήμερα μιλάει στην «Ελευθερία».
* Η οικονομική κρίση στη χώρα μας αυξάνεται πλήττοντας τις αδύναμες κοινωνικές ομάδες. Τόσο άγριος είναι ο καπιταλισμός απέναντι σε αυτές τις ομάδες; Ή το πρόβλημα της Ελλάδος είναι ξεχωριστό; Αλήθεια τι πρέπει να γίνει;
- Η οντότητα του καπιταλισμού, ως τρόπος παραγωγής και σύστημα διανομής του κοινωνικά παραγόμενου πλούτου, είναι άγρια. Στην Ελλάδα δε, είναι και στρεβλός. Στη χώρα μας συντελείται εδώ και μια δεκαετία ένα διαρκές οικονομικό και κοινωνικό έγκλημα. H οικονομική κρίση είναι πλέον βαθιά, και σπρώχνει καθημερινά πολλούς συμπολίτες μας στην ανεργία, τη φτώχεια και την απελπισία. Οι πολιτικές που εφαρμόζονται σήμερα είναι εντελώς λανθασμένες. Δεν είναι όμως οι μόνες διαθέσιμες. Υπάρχουν άλλες λύσεις. Για παράδειγμα, ο Καναδάς, η Αυστραλία, ακόμα κι οι ΗΠΑ -η μητρόπολη του καπιταλισμού- εφαρμόζουν κεϋνσιανές πολιτικές κι έχουν καταφέρει να αμβλύνουν την κρίση. Δυστυχώς, η Ελλάδα αποτελεί παράδειγμα προς αποφυγή. Αντί να εφαρμόσει αντίστοιχες πολιτικές που μετριάζουν τις αρνητικές της επιπτώσεις, εμμένει στο αδιέξοδο μονοπάτι της εξουθενωτικής πια λιτότητας, επιτείνοντάς την. Αυτό είναι οικονομικά παράλογο, κοινωνικά καταστροφικό κι άδικο. Μακροπρόθεσμα δε, ίσως αποδειχτεί και άκρως επικίνδυνο για τα γεωστρατηγικά μας συμφέροντα.
Το οικονομικό πρόβλημα της Ελλάδας είναι σίγουρα ξεχωριστό. Έχει τις ιστορικές ιδιαιτερότητές του, αλλά είναι ταυτόχρονα και ευρωπαϊκό και παγκόσμιο. Άρα, οι λύσεις θα πρέπει ν’ αναζητηθούν και μέσα στην Ευρώπη και παγκόσμια. Στο ανταγωνιστικό περιβάλλον της παγκοσμοιοποίησης, ενός παρασιτικού ολοκληρωτικού χρηματοπιστωτικού καπιταλισμού, οι ασθενέστερες χώρες και κοινωνικές ομάδες είναι περισσότερο ευάλωτες στις συνέπειές του. Κράτη όπως η Ελλάδα, αλλά και άλλες περιφερειακές χώρες στην Ευρώπη και τον υπόλοιπο πλανήτη, φαίνονται ανήμπορες ν’ αντισταθούν στη λαίλαπα της εμπορευματοποίησης και του κέρδους ή ν’ αναχαιτίσουν τη δραστική αύξηση των κοινωνικών ανισοτήτων που οδηγεί και στην απαξίωση της δημοκρατίας.
Παράλληλα, εξελίσσεται ένας ιδεολογικός πόλεμος εναντίον των καθημαγμένων.
* Δηλαδή;
- Είναι πλέον προφανής η τρομοκρατία που ασκούν στον απλό κόσμο τα ΜΜΕ και τα μεγάλα συμφέροντα που εκπροσωπούν. Έτσι δυσχεραίνουν ή απαγορεύουν πλήρως τον διάλογο, τη διάδοση και την αξιολόγηση εναλλακτικών πολιτικών και οικονομικών προσεγγίσεων ή προτάσεων. Το σημαντικότερο είναι ότι υπονομεύουν με παντίους τρόπους την απαιτούμενη κοινωνική δράση για την αλλαγή της κατάστασης υπέρ των πολλών.
Πρώτα λοιπόν, εμείς, ως πολίτες, πρέπει ν’ αντιδράσουμε δυναμικά στην σημερινή κατάσταση. Δεν θ’ αλλάξει τίποτα αν συνεχίσουμε να τούς ανεχόμαστε και να επιτρέπουμε ν’ αναπαράγονται οι υφιστάμενες οικονομικές, πολιτικές και κοινωνικές συνθήκες, τόσο στη χώρα μας όσο και διεθνώς. Δεύτερον, η Ελληνική Κυβέρνηση πρέπει να «πιεστεί» κοινωνικά και πολιτικά ώστε να θέσει άλλους στόχους και να επιλέξει άλλες προτεραιότητες, αλλάζοντας άμεσα οικονομική πολιτική. Αυτό άλλωστε θα της έδινε κι ένα ισχυρότατο όπλο στην κατ’ επίφαση «διαπραγμάτευση» με τους εταίρους μας. Τρίτον, έχει καθήκον να προτάξει το συμφέρον των πολλών πάνω από τα συμφέροντα της Τρόικας και των χρηματοπιστωτικών συμφερόντων του κύκλου της Φρανκφούρτης που τόσο απροκάλυπτα πλέον προστατεύει. Πρέπει να δράσει για να προστατέψει τις ευπαθείς ομάδες και να βοηθήσει στην επανεκκίνηση της οικονομίας μέσω της αύξησης της ενεργούς ζήτησης. Τέταρτον, μόνο με πολιτικές και οικονομικές συμμαχίες μεταξύ των πληττόμενων κρατών της Ευρώπης και των αναδυόμενων οικονομιών, με την άμεση συμμετοχή και στήριξη της κοινωνιών, μπορούν να επιτευχθούν οι στόχοι της ανάπτυξης και της κοινωνικής συνοχής στην Ελλάδα, την Ευρώπη, και τον υπόλοιπο κόσμο. Τέλος, λοιπόν, χρειαζόμαστε άμεσα ένα σοβαρό ευρωπαϊκό επεκτατικό οικονομικό πρόγραμμα και τη μεταφορά πλεονασμάτων από τον Ευρωπαϊκό Βορρά για επενδύσεις στο Νότο.
* Στην εκδήλωση του Αθηναϊκού Ιστιτούτου, στις 17 Ιουνίου 2014, αναφέρατε ότι, σύμφωνα με τον Gesta Esping-Andersen, τα συστήματα κοινωνικού κράτους είναι τριών ειδών. Μπορείτε να προχωρήσετε σε μια αναλυτική προσέγγιση αυτής της άποψης;
- Δεν υπάρχει τέλειο ή «καθαρό» σύστημα κοινωνικού κράτους (ΚΚ). Όλα είναι συνήθως μεικτά, συνδυάζουν δηλ. χαρακτηριστικά απ’ όλα τα υποδείγματα, κι έχουν τις αδυναμίες και τα πλεονεκτήματά τους. Είναι ιστορικά συγκεκριμένα και διαρκώς μεταβαλλόμενα. Το ΚΚ είναι βεβαίως άμεσα συνδεδεμένο με την οικονομία. Η σχέση τους είναι μεν διαλεκτική, αλλά πάντα το ΚΚ στηρίζεται στις πολιτικές συνθήκες και τις κοινωνικές συμμαχίες. Ο Gesta Esping-Andersen έχει αναλύσει τρία υποδείγματα ή, όπως τα ονόμασε, «καθεστώτα» ΚΚ: α) το φιλελεύθερο ή της αγοράς (ΗΠΑ, Καναδάς, Αυστραλία, κτλ). β) το συντηρητικό ή «κορπορατιστικό» (Αυστρία, Γαλία, Γερμανία, Ιταλία, κτλ.) και γ) το σοσιαλδημοκρατικό (Σκανδιναβικές χώρες). Ας τα εξετάσουμε σχηματικά:
Α) Το Φιλελεύθερο παρέχει συνήθως στους πολίτες «μέτριας αξίας» οικονομικά ωφελήματα. Δίνει έμφαση στα εισοδηματικά κριτήρια και αφορά κυρίως στις χαμηλές εισοδηματικές τάξεις και τα εξαρτώμενα από το κράτος άτομα. Προκρίνει την εμπορευματοποιημένη εργασία (αγορά) μάλλον παρά το πολιτικό δικαίωμα στο ΚΚ. Διέπεται από αυστηρούς κανόνες εφαρμογής και στιγματίζει τους «χρήστες», όπως είναι, π.χ., οι μακροχρόνια άνεργοι, οι γυναίκες, οι ανύπανδρες μητέρες, οι πρόσφατοι μετανάστες, κι οι περιθωριοποιημένοι. Χαρακτηρίζεται δε από μεγάλη γραφειοκρατία, χρησιμοποιώντας αμέτρητες νομικίστικες διατάξεις που εξαιρούν από τις παροχές μεγάλα τμήματα δικαιούχων. Το ΚΚ της Ελλάδας σήμερα ανήκει πλέον σ’ αυτό το καθεστώς.
Β) Το συντηρητικό/«κορπορατιστικό» λέγεται και υπόδειγμα Bismarck, για να μην ξεχνάμε πως τα πρώτα ΚΚ που εμφανίστηκαν, δεν τα εφάρμοσαν κάποιοι επαναστάτες σοσιαλιστές αλλά οι συντηρητικοί πολιτικοί, υπό το βάρος κοινωνικών πιέσεων για περισσότερη δημοκρατία και δικαιοσύνη. Οι παροχές του βασίζονται κυρίως στην αναλογική οικονομική συμμετοχή των δικαιούχων. Είναι ένα κατ’ εξοχήν ανταποδοτικό σύστημα, στη διαμόρφωση του οποίου έχει διαδραματίσει ιστορικό ρόλο η Εκκλησία. Ως εκ τούτου, δίνει έμφαση στη διατήρηση του θεσμού της παραδοσιακής οικογένειας. Συνήθως εξαιρεί μεγάλα τμήματα δικαιούχων (π.χ., τις μη-εργαζόμενες μητέρες) ενώ προωθεί και στηρίζει τη μητρότητα. Παρεμβαίνει δε υπέρ των αδυνάτων μόνον όταν κρίνει πως η «πυρηνική οικογένεια» δεν μπορεί να στηρίξει πια τα μέλη της.
Γ) Το σοσιαλδημοκρατικό θεωρείται ως το πιο γενναιόδωρο, αφού παρέχει στους πολίτες «υψηλής αξίας» παροχές κι υπηρεσίες. Είναι ένα οικουμενικό σύστημα κοινωνικής ασφάλισης. Δεν εξαιρεί άτομα ή ομάδες γιατί θεωρεί την πρόσβαση στο ΚΚ πολιτικό δικαίωμα όλων. Είναι αναδιανεμητικό και κλιμακωτό ως προς τις εισφορές των πολιτών. Παίρνει πιο πολλά από τους έχοντες, μέσω ενός κοινωνικά δίκαιου φορολογικού συστήματος, και διανέμει περισσότερα στους αδύνατους. Στοχεύει στην αποτροπή της συμμετοχής της αγοράς στην παροχή υπηρεσιών κοινωνικής ασφάλισης και εμποδίζει, όσο γίνεται, την εμπορευματοποίηση των κοινωνικών αγαθών (π.χ., υγεία, παιδεία, συντάξεις, κτλ.). Δεν προωθεί την εξάρτηση ατόμων από το ΚΚ βάσει της παραδοσιακής οικογένειας, αλλά τη μεγιστοποίηση των δυνατοτήτων όλων των πολιτών, ανεξάρτητα από την οικογενειακή τους κατάσταση.
Το ΚΚ τονώνει ζωτικά την ενεργό ζήτηση και συμβάλλει στη συνοχή του κοινωνικού ιστού. Είναι αναντικατάστατος παράγοντας της οικονομικής μεγέθυνσης, της ανάπτυξης και της κοινωνικής ειρήνης στον σύγχρονο καπιταλισμό. Ιστορικά, έχει στηρίξει τον άγριο καπιταλισμό, όπως τον χαρακτηρίσατε προηγουμένως και τού είναι άκρως απαραίτητο, ιδιαίτερα μάλιστα σε περιόδους κρίσης. Είναι πυλώνας στήριξής του. Αποτελεί sine qua non για τις επενδύσεις, ιδιαίτερα για τις μεγάλες ξένες άμεσες από πολυεθνικούς κολοσσούς, γιατί, ελλείψει ΚΚ, θα πρέπει αυτοί να παρέχουν ωφελήματα στους εργαζόμενούς τους με δικό τους κι όχι με κοινωνικοποιημένο κόστος.
Το ΚΚ είναι το αποτέλεσμα σύνθετων οικονομικών, πολιτικών και κοινωνικών διεργασιών που έχουν αναφορές στην ιστορική εξέλιξη κάθε χώρας. Η ανάπτυξή του δεν είναι ούτε γραμική, ούτε νομοτελειακή. Είναι ευμετάβλητο, ως απόρροια ιστορικά συκγεκριμένων κοινωνικών συμμαχιών και αγώνων. Άρα, είναι πολιτικά και οικονομικά «εξαρτημένο», κι όχι κοινωνικό κεκτημένο, όπως διαπιστώνουμε πλέον στην Ελλάδα και σε άλλες χώρες-θύματα της κρίσης. Το ΚΚ εξακολουθεί να είναι αντικείμενο οικονομικής, πολιτικής, ιδεολογικής, και κοινωνικής αντιπαλότητας κι αγώνων μεταξύ των οικονομικών, κοινωνικών και των πολιτικών δυνάμεων που μάχονται για επικυριαρχία. Δεν «μεταφυτεύεται». Κατακτάται, αλλά μόνο με συνεχείς κι επίπονους πολιτικούς και κοινωνικούς αγώνες και συμμαχίες. Δεν είναι «δώρο» του καπιταλισμού.
* Και μια τελευταία ερώτηση. Βλέπετε φως στον ορίζοντα για την ελληνική οικονομία;
- Εύκολες λύσεις δεν υπάρχουν. Είναι τόσο μεγάλο το βάθος και το εύρος της οικονομικής κρίσης αλλά και τόσο παταγώδης η αποτυχία της διαχείρισής της, που φτωχοποιούν ένα μεγάλο μέρος της άλλοτε ακμάζουσας παραδοσιακής μεσαίας τάξης, σπρώχνουν στην ανεργία και την οικονομική εξαθλίωση τους εργαζόμενους, και τους νέους επιστήμονες στην μετανάστευση. Ένα είναι βέβαιο: η ασκούμενη οικονομική πολιτική δεν αποδίδει. Δεν μάς βοηθά να ξεπεράσουμε την κρίση. Αντιθέτως, μάς οδηγεί μαθηματικά σε νέο δανεισμό. Είναι φανερό και στους αδαείς πως η αποπληθωρισμένη πλέον οικονομία μας χρειάζεται άμεσα τόνωση της ενεργούς ζήτησης με γενναίες και ρεαλιστικές μεταρρυθμίσεις, κι όχι τις αναχρονιστικές αναποτελεσματικές «δήθεν» επιχειρούνται.
Ενεργός ζήτηση είναι το άθροισμα της ιδιωτικής κατανάλωσης με τις ιδιωτικές επενδύσεις, τις κρατικές δαπάνες (μισθοί, συντάξεις, δημόσιες επενδύσεις, κτλ.) και το ισοζύγιο εξωτερικών πληρωμών. Όσο μεγαλύτερο είναι αυτό το άθροισμα, τόσο μεγαλύτερη είναι η ενεργός ζήτηση και τόσο πιο γρήγορα θα βγούμε από την δίνη της κρίσης. Οι ενδεδειγμένες λύσεις είναι λοιπόν συγκεκριμένες. Δεν μπορείς να αυξάνεις την φορολογία εν μέσω κρίσης και να περιμένεις ν’ αυξηθεί η κατανάλωση. Δεν γίνεται να μην ελέγχεις και να μην τιμωρείς τη μεγάλη εισφοροδιαφυγή και τη φοροδιαφυγή και ταυτόχρονα να αφαιρείς όλο και περισσότερο από το διαθέσιμο εισόδημα των καταναλωτών. Ούτε να διατυμπανίζεις πως σ’ ενδιαφέρουν οι μεγάλες ξένες, άμεσες επενδύσεις απαξιώνοντας και ξεπουλώντας ό,τι παραγωγικό έχει απομείνει στο δημόσιο, εκτρέφοντας ταυτόχρονα το τέρας της γραφειοκρατίας, τους κρατικοδίαιτους Έλληνες «επιχειρηματίες», το κομματικό κράτος, την αναξιοκρατία, την ατιμωρησία, κτλ. Δεν μπορείς να δημιουργείς πρωτογενή πλεονάσματα στην πλάτη των καθημαγμένων «εφευρίσκοντας» εντελώς ανυπόστατες ιστορίες επιτυχίας χωρίς να κάνεις έστω μια σοβαρή δημόσια επένδυση. Όσο μειώνεις τους μισθούς και τις συντάξεις τόσο ελαττώνεις την ενεργό ζήτηση. Και στο δημόσιο, ας δεχτούμε την άμεση ανάγκη μείωσης των ελλειμμάτων. Στον ιδιωτικό τομέα ποιους άραγε εξυπηρέτησε η μείωση μισθών κι η πλήρης αποδόμηση των εργασιακών σχέσεων; Και πόσο είναι τελικά το όφελος για την οικονομία; Από το 2010, οι κυβερνώντες επέλεξαν, καθ’ υπόδειξην των δανειστών, την εσωτερική υποτίμηση σαν το μοναδικό εργαλείο αντιμετώπισης της κρίσης. Κι ενώ το μισθολογικό κόστος έχει μειωθεί 30% από τότε, οι εξαγωγές απέχουν παρασάγγας από το να ξεπεράσουν τις εισαγωγές, ώστε η χώρα να έχει θετικό ισοζύγιο εξωτερικών πληρωμών. Ούτε φαίνεται να σχηματίζουν ουρές οι επενδυτές απ’ έξω από το Υπουργείο Ανάπτυξης. Γιατί; Διότι οι μισθοί δεν είναι πλέον ο μοναδικός ή ο πιο σημαντικός παράγοντας κερδοφορίας. Η χώρα λοιπόν χρειάζεται άμεσα ένα καινούριο παραγωγικό υπόδειγμα κι άλλη πολιτική ανάπτυξης (development), κι όχι απλώς μεγέθυνσης της οικονομίας (growth).
Όμως, από τη στιγμή που η Ελλάδα ανήκει στην Ευρωζώνη και το μέλλον της είναι συνυφασμένο με το Ευρωπαϊκό, οι λύσεις θα πρέπει να εξευρεθούν μαζί με τους εταίρους. Να είναι κοινές. Μόνοι μας, αφού δεν μπορούμε πλέον ν’ ασκήσουμε νομισματική πολιτική, θα αποτύχουμε. Πρέπει λοιπόν, με πολιτικές και ευρύτερες κοινωνικές συμμαχίες εντός της ΕΕ να πιέσουμε για άμεση αλλαγή πορείας προς μια κεϋνσιανή κατεύθυνση. Η γερμανική εμμονή για χαμηλό πληθωρισμό είναι μεν ιστορικά κατανοητή, αλλά αυτή τη στιγμή αποτελεί τροχοπέδη για την ανάπτυξη, όχι μόνον στην Ελλάδα, αλλά στην ΕΕ γενικότερα. Χρειαζόμαστε τώρα πολιτικές ποσοτικής χαλάρωσης, φτηνότερο Ευρώ κι έναν ενεργότερο ρόλο της ΕΚΤ, κάτι που έστω και δειλά, αρχίζει να διαφαίνεται. Χρειαζόμαστε την ευρωπαϊκή αλληλεγγύη στο ζήτημα του χρέους, με γενναίο κούρεμα κι επιμήκυνση. Αλλιώς το χρέος μας δεν είναι βιώσιμο. Χρειαζόμαστε άμεσα ρευστότητα για τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις, κι έχουμε ανάγκη τη μεταφορά πλεονασμάτων από το Βορρά για επενδύσεις στον Νότο, ώστε να αυξήσουμε τις θέσεις εργασίας στους τομείς μεγάλης προστιθέμενης αξίας (υποδομές, τεχνολογία, τηλεπικοινωνίες, ενέργεια, βιολογία, παιδεία, υγεία, κτλ,) ώστε να περιορίσουμε την ανεργία που μαστίζει τη χώρα και να διευρύνουμε τη συνεχώς συρρικνούμενη φορολογική βάση.
Ας πάρουμε μια μικρή δόση από την καναδική εμπειρία, που αναγνωρίζεται διεθνώς ως άκρως επιτυχημένη. Τελευταία μάλιστα, μερικοί απολογητές της ζοφερής ελληνικής πραγματικότητας των Μνημονίων, αναφέρονται συχνά στον Καναδά ως χώρα-υπόδειγμα αντιμετώπισης των επιπτώσεων της κρίσης. Για παράδειγμα, για να δείτε και τον ρόλο των ΜΜΕ, διάβασα ένα άρθρο του κ. Νίκου Κωνσταντάρα, με τίτλο «Ο Καναδάς, η Ελλάδα και η δημοσιονομική προσαρμογή» (Καθημερινή, 27/06/2014), που αναφέρεται στις επιτυχημένες προσπάθειες της Ομοσπονδιακής Κυβέρνησης για τη μείωση του καναδικού ελλείμματος από το 1992 έως σήμερα. Όντας θιασώτης των νεοφιλελεύθερων πολιτικών της, προσπαθεί να μας πείσει πως οι περιοριστικές πολιτικές είναι πανάκεια, άρα και καλές και κατάλληλες για την Ελλάδα. Όμως, από τα στοιχεία που παραθέτει, όλως περιέργως, «απουσιάζουν» τα χρόνια της πρόσφατης κρίσης, 2008-2011. Τι έκανε λοιπόν η άκρως νεοφιλελεύθερη κυβέρνηση μειοψηφίας του κ. Stephen Harper, τότε στην κρίση, και τί πράττει και σήμερα, όντας κυβέρνηση πλειοψηφίας; Το ακριβώς αντίθετο απ΄ό,τι μάς επέβαλαν στην Ελλάδα. Τόνωσε την ενεργό ζήτηση. Δεν άσκησε περιοριστική πολιτική. Τι πρέπει να διδαχτούμε εμείς; Παραθέτω τρία μόνον «διδάγματα», προερχόμενα από νεοφιλελεύθερους μεν, πραγματιστές δε, Καναδούς πολιτικούς. Όχι ριζοσπαστικούς επαναστάτες.
Α) Σε περιόδους οικονομικής κρίσης, οι περιοριστικές πολιτικές τη βαθαίνουν αντί να την αμβλύνουν. Στον Καναδά, ακόμα κι οι ακραιφνέστεροι οπαδοί του νεοφιλελευθερισμού εφάρμοσαν κεϋνσιανές οικονομικές πολιτικές για να ενισχύσουν την ενεργό ζήτηση και να περιορίσουν τις κοινωνικές επιπτώσεις της κρίσης. «Έτρεξαν» -συνειδητά- ελλείμματα 5,8 δις καναδικά δολάρια το 2008-09, 53,8 δισ. το 2009-10, 49,2 δισ. το 2010-11, 27,6 δισ.. το 2011-12, 17,5 δισ. το 2012-13, και 8,5 δισ. το 2013-14, 1,8 δισ. το 2014-2015, με πρόβλεψη πλεονάσματος το 2015-2016. Αυτή η οικονομική πολιτική ήταν αξιόπιστη και ξεκάθαρη: τόνωση της οικονομίας τώρα, εν μέσω κρίσης, και περιοριστική πολιτική αργότερα, και μόνον αν υπάρξει πληθωριστική πίεση. Σήμερα η κρίση έχει ξεπεραστεί. Η ανεργία είναι στο 7%, ο πληθωρισμός στο 2% και το επιτόκιο της Καναδικής Κεντρικής (Δημόσιας) Τράπεζας παραμένει στο 1%.
Πού πήγαν όμως τα «λεφτά» στον Καναδά; Ως επί το πλείστον σε προγράμματα υποδομών με μεγάλες δημόσιες επενδύσεις (λιμάνια, αεροδρόμια, οδοποιία, τηλεπικοινωνίες, κτλ). Η Κυβέρνηση εφάρμοσε επιτυχώς ένα διετές «Πρόγραμμα Οικονομικής Δράσης», επενδύοντας στις μικρομεσαίες επιχειρήσεις, την απασχόληση, την υγεία, την παιδεία, τις δεξιότητες των εργαζομένων, τη δία βίου μάθηση, τις μαθητείες, την αποδοτικότερη σύνδεση της αγοράς εργασίας με τους ανέργους, τη στήριξη των ανειδίκευτων εργατών, την ανάπτυξη των ανθρώπινων και των φυσικών πόρων, το διεθνές εμπόριο, την καινοτομία, και το περιβάλλον. Τι απ’ όλα αυτά κάναμε εμείς τα τελευταία δέκα χρόνια;
Β) Η μείωση της φορολογίας ανακουφίζει τα κοινωνικά στρώματα που πλήττονται περισσότερο σε περιόδους κρίσης. Οι έμμεσοι φόροι και οι φόροι κατανάλωσης περιορίζουν δυσανάλογα το διαθέσιμο εισόδημα των καταναλωτών αγαθών και υπηρεσιών, κυρίως δηλ. της μεσαίας και των εργαζομένων, και πλήττουν την ενεργό ζήτηση. Στον Καναδά, όλοι οι φόροι μειώθηκαν. Επιχειρήσεις με μικρό κύκλο εργασιών (π.χ., κάτω από 30,000 δολάρια) δεν υποχρεώνονται να συλλέγουν ΦΠΑ, άρα ούτε να τον αποδίδουν. Ο Ομοσπονδιακός ΦΠΑ είναι μόνον 5%. Ο μεγαλύτερος συνολικός φόρος κατανάλωσης (Ομοσπονδιακός συν Επαρχιακός ΦΠΑ) ανέρχεται στο 15% στη Νέα Σκωτία. Στην Ελλάδα φτάνει μέχρι και 23%. Να σημειώσω πως το 75% των θέσεων εργασίας στον Καναδά δημιουργούνται από τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις. Να μία ομοιότητα με την Ελλάδα. Εννέα στις δέκα ελληνικές επιχειρήσεις απασχολούν κάτω από δέκα εργαζόμενους. Όμως, ενώ στην Ελλάδα πλήττονται καθημερινά, ο Καναδάς στηρίζει την επιχειρηματικότητα και τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις με πρόσβαση στη ρευστότητα, τους ειδικευμένους εργάτες και την κοινωνική ασφάλιση. Πόσες θέσεις εργασίες θα δημιουργούνταν στην Ελλάδα από τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις αν ο ΦΠΑ μειωνόταν στο 15%; Ακούγεται πως το σκέφτεται η κυβέρνηση. Είδομεν.
Γ) Σε περιόδους οικονομικής κρίσης, κύριο μέλημα του κράτους πρέπει να είναι η στήριξη των θυμάτων της κρίσης: των ανέργων, των αέργων, των μονογονεϊκών οικογενειών, των ανειδίκευτων εργατών, των νέων, των συνταξιούχων, των ανθρώπων με ειδικές ανάγκες, κτλ. Ο Καναδάς έχει δημιουργήσει, όπως υποστήριξα στο 12ο Διεθνές Συνέδριο Πολιτικής του Αθηναϊκού Ινστιτούτου Εκπαίδευσης και Έρευνας (atiner.gr), 16-19 Ιουνίου, ένα μεικτό σύστημα κοινωνικού κράτους που συνδυάζει τις αρχές της ισότητας και της δικαιοσύνης και στηρίζεται στην οικουμενικότητα και την ανταποδοτικότητα. Παρέχει επίσης υψηλής αξίας κοινωνικές παροχές στα θύματα της κρίσης γιατί αναγνωρίζει πως, πέρα από τον όποιο αλτρουισμό, το ΚΚ είναι άρρηκτα συνεδεμένο με τη μεγέθυνση της οικονομίας και βασικός πυλώνας της κοινωνικής συνοχής κι ανάπτυξης.
Τέτοιες πολιτικές είναι λοιπόν και ρεαλιστικές κι εφαρμόσιμες. Δεν είναι ούτε ουτοπικές, ούτε επαναστατικές. Αν θέλουμε να δούμε μιαν διαφορετική Ελλάδα, ας εφαρμόσουμε, έστω μερικώς, προσαρμοσμένες στα δεδομένα μας, τις οικονομικές και κοινωνικές πολιτικές του Καναδά. Τώρα, εν μέσω κρίσης, ο λαός μας τις έχει ανάγκη όσο ποτέ. Η Ελληνική Κυβέρνηση μπορεί να διδαχτεί πολλά και να πράξει τα δέοντα άμεσα. Η Αξιωματική Αντιπολίτευση, ante portas, μπορεί να διαμορφώσει δειλά-δειλά μιαν αξιόπιστη εναλλακτική πρόταση οικονομικής και κοινωνικής πολιτικής για ένα καλύτερο κι ελπιδοφόρο μέλλον. Ποιος θα (πρωτο)τολμήσει;
