Μία εκδοχή της προέλευσης του επιθέτου (και ίσως η πιο πιθανή), προέρχεται από απογόνους οικογενειών με αυτό το επίθετο, που κατάγονται από τη Λαμία. Σύμφωνα με αυτήν, ένας προπάππος τους, κατά τη διάρκεια της Επανάστασης του 1821, σκότωσε στα περίχωρα της Λαμίας 41 Τούρκους με ένα κόκαλο μίας νεκρής αγελάδας [1]. Υπάρχει όμως και μία άλλη εκδοχή, αυτή που αναφέρει ο οικονομολόγος και θεατρικός συγγραφέας Αχιλλέας Ε. Αρχοντής (από την Αγυιά), στο παραμύθι «O Σαρανταένας» [2]. Σύμφωνα με αυτό, ένας πατέρας είχε 41 γιους, εκ των οποίων ο τεσσαρακοστός πρώτος (και ο μικρότερος) ονομάστηκε «Σαρανταένας».
Όπως αναφέρει ο Θρασύβουλος Μακρής, εκδότης της εφημερίδας «Μικρά» (Λάρισα), ο Ευθύμιος Σαρανταένας ήταν ένας «διαπρεπής γενειοφόρος» που καταγόταν από τη Λαμία και δραστηριοποιήθηκε στη Λάρισα πολλά χρόνια πριν από την απελευθέρωση της πόλης (1881). Το ζαχαροπλαστείο του βρισκόταν στη συμβολή των οδών Ακροπόλεως (Παπαναστασίου) και Αλεξάνδρας (Κύπρου). Σύμφωνα με τις αφηγήσεις του Θρασύβουλου Μακρή, κατά την ημέρα της απελευθέρωσης της Λάρισας (31 Αυγούστου 1881), έτυχε να περνά έξω από το ζαχαροπλαστείο ο τέως Οθωμανός στρατιωτικός διοικητής Λαρίσης Χιντέτ πασάς. Τη στιγμή όμως εκείνη ο Οθωμανός «σκεπάστηκε» από μία τεράστια ελληνική σημαία που κρεμούσε ο Σαρανταένας στην πρόσοψη του καταστήματος. Τότε ο Χιντέτ πασάς του είπε: «Ιστέκα μπρε τζάνουμ να περάσω πρώτα εγώ και ύστερα βάλε ντέκα παντιέρες (σημαίες)» [3].
Μετά από την απελευθέρωση της Θεσσαλίας, ο Ευθύμιος Σαρανταένας ίδρυσε ακόμα ένα ζαχαροπλαστείο στον Βόλο. Το κατάστημα βρισκόταν επί της οδού Αργοναυτών, απέναντι ακριβώς από το μέγαρο των αδελφών Σπυρίδωνα και Κωνσταντίνου Σπυρίδη. Παρασκεύαζε τα καλύτερα παγωτά στην πόλη παρέχοντας παράλληλα υπηρεσίες διανομής (delivery): «Εν τω Ζαχαροπλαστείω του κ. Ευθ. Σαρανταένα κατασκευάζονται παγωτά μεγάλης καθαριότητος και δύναται να αποστέλλη και εις τας οικίας» [4]. Δύο όμως χρόνια αργότερα (1883), ο Ευθύμιος Σαρανταένας ανέστειλε τη λειτουργία του ζαχαροπλαστείου στον Βόλο. Το κατάστημα μετατράπηκε σε υποκατάστημα πώλησης υφασμάτων πολυτελείας του Αθηναίου επιχειρηματία Π. Κωστόπουλου [5].
Αλλά και η λειτουργία του καταστήματος στη Λάρισα δεν είχε τα αναμενόμενα οικονομικά αποτελέσματα. Η αθρόα ίδρυση και λειτουργία δεκάδων ζαχαροπλαστείων στην πόλη μείωσαν τα έσοδα της επιχείρησης και ανάγκασαν τον Ευθύμιο Σαρανταένα να υποβάλει αίτηση (3 Δεκεμβρίου 1884) στο Πρωτοδικείο της Λάρισας, ώστε να κηρυχθεί σε κατάσταση πτώχευσης. Το Πρωτοδικείο διόρισε εισηγητή τον δικαστή Δημήτριο Κωλέττη και προσωρινούς συνδίκους τον κτηματία Νικόλαο Ριζόπουλο και τον δικηγόρο Ευστάθιο Ιατρίδη. Το δικαστήριο αποφάσισε την προσωρινή κράτηση του Σαρανταένα στις πολιτικές φυλακές της Λάρισας, τη σφράγιση του καταστήματός του και τη δέσμευση όλων των περιουσιακών του στοιχείων [6]. Στο προαναφερθέν κατάστημα στεγάστηκε το φαρμακείο του Μουσόν Ματαλών και αργότερα το αντίστοιχο του Νικολάου Ζησιάδη από τη Ραψάνη.
Τον Φεβρουάριο του 1888 συναντούμε τον Ευθύμιο Σαρανταένα ως ενοικιαστή μίας κατοικίας στη συνοικία Τεκελή Ατίκ της Λάρισας. Η κατοικία ανήκε στην πλήρη κυριότητα του φαρμακοποιού Παναγιώτη Τσόκανου [7] και είχε αναγερθεί πάνω σε οικόπεδο 1.000 τ.μ., ακριβώς δίπλα από μία άλλη κατοικία οκτώ δωματίων του ιδίου και του χρυσοχόου Στεργίου Νικολάου Γκαλιμάνη [8] (50% εξ αδιαιρέτου έκαστος) [9].
Μετά από τον ελληνοτουρκικό πόλεμο και την προσωρινή κατοχή της Θεσσαλίας (1897-1898), ο Ευθύμιος Σαρανταένας εργάστηκε ως αφανής εταίρος στο ζαχαροπλαστείο του Ευάγγελου Καρκαλή που βρισκόταν απέναντι από το φαρμακείο Αστεριάδη. Το ζαχαροπλαστείο ήταν γνωστό για τους λουκουμάδες του, όπως φαίνεται στη διαφημιστική καταχώρηση της φωτογραφίας.
Στην ανατολή του 20ού αιώνα το όνομα του Ευθυμίου Σαρανταένα απουσιάζει από την τοπική ιστοριογραφία. Η περαιτέρω έρευνα ίσως φωτίσει άγνωστες ακόμη πτυχές της ζωής του παλαιότερου ζαχαροπλάστη της Λάρισας.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
[1]. Εκφράζονται θερμές ευχαριστίες στους κυρίους: Θέμη Σαρανταένα (σύμβουλο Μάρκετινγκ, Αθήνα), Νεκτάριο Κ. Σαρανταένα (μηχανικό αυτοκινήτων, Άγιος Δημήτριος Αττικής) και Ορέστη Ευθ. Σαρανταένα (έμπορο φρούτων, Αθήνα) για τις πληροφορίες που έθεσαν στη διάθεσή μου.
[2]. Αχιλλέας Ε. Αρχοντής, Ο Σαρανταένας / Λαϊκό παραμύθι. Εκδόσεις: schooltime.gr., 2017.
[3]. Γιώργος Ζιαζιάς, Η Λάρισα από την απελευθέρωση μέχρι το 1950. Λάρισα, 2004, σελ. 10.
[4]. Θεσσαλία (Βόλος), φ. 339 (5 Ιουνίου 1882).
[5]. Θεσσαλία (Βόλος), φ. 442 (4 Ιουνίου 1883).
[6]. Πρωτοδικείο Λαρίσης, αρ. 866 (5 Δεκεμβρίου 1884): «Περί πτωχεύσεως του Ευθυμίου Σαρανταένα» (ΦΕΚ 483/Α/13-12-1884).
[7]. Γενικά Αρχεία του Κράτους, Αρχεία Νομού Λάρισας (ΓΑΚ/ΑΝΛ), Συμβολαιογραφικό Αρχείο Ανδρέα Ροδόπουλου, φκ. 026, αρ. 7305 (29 Φεβρουαρίου 1888).
[8]. Ο Γκαλιμάνης είχε αγοράσει την οικία το 1883 από τον Οθωμανό κτηματία Λουτφή εφένδη Χασήμ αντί 140 χρυσών τουρκικών λιρών. Βλ. ΓΑΚ/ΑΝΛ, Συμβολαιογραφικό Αρχείο Αναστασίου Φίλιου, φκ. 011, αρ. 3615 (27 Οκτωβρίου 1883).
[9]. Το 1891 συντάχθηκε διανεμητήριο με το οποίο οι δύο οικίες και το οικόπεδο αξίας 4.500 δρχ. χωρίστηκαν σε ανεξάρτητες ιδιοκτησίες. Βλ. ΓΑΚ/ΑΝΛ, Συμβολαιογραφικό Αρχείο Αγαθάγγελου Ιωαννίδη, φκ. 033, αρ. 11514 (25 Μαΐου 1891).
Από τον Αλέξανδρο Χ. Γρηγορίου
