Η επικαιροποιημένη αυτή έκθεση αντικατοπτρίζει επίσης σημαντικές προόδους στην κατανόηση του ρόλου της κλιματικής αλλαγής στην εντατικοποίηση συγκεκριμένων καιρικών και κλιματικών γεγονότων, όπως ακραία κύματα καύσωνα, πυρκαγιές, αλλά και έντονες βροχοπτώσεις». Αυτό τονίζει σε συνέντευξη που παραχωρεί στην «ΕτΔ» ο καθηγητής Φυσικής της Ατμόσφαιρας, Χρήστος Ζερεφός, γενικός γραμματέας της Ακαδημίας Αθηνών, επόπτης του Κέντρου Έρευνας Φυσικής της Ατμοσφαίρας και Κλιματολογίας της Ακαδημίας Αθηνών.
Αναλυτικά ακολουθεί ολόκληρο το κείμενο της συνέντευξης.
* Το κλίμα αλλάζει ή έχει αλλάξει;
- Το κλίμα της Γης βρίσκεται σε διαρκή μεταβολή από τότε που δημιουργήθηκε ο πλανήτης. Αυτό που έχει αλλάξει στις μέρες μας είναι ότι η αλλαγή του κλίματος συντελείται με πολύ γρήγορο ρυθμό σε σχέση με παλιότερα, στο ότι υπεύθυνος για την αλλαγή στις μέρες μας είναι ο άνθρωπος, αλλά κυρίως ότι απειλεί να οδηγήσει σε αλλαγές τόσο σημαντικές ώστε να απειληθεί με κατάρρευση ο ίδιος ο ανθρώπινος πολιτισμός.
* Πότε άρχισε να προειδοποιεί η ίδια η φύση;
- Η επιστήμη έχει αρχίσει από αρκετά παλιά την προσπάθεια για κατανόηση των μηχανισμών που καθορίζουν το κλίμα. Παράλληλα προχωρούσε και η συλλογή δεδομένων για να ανιχνευτεί το κατά πόσον υπάρχει κλιματική αλλαγή. Οι θεωρητικές αναζητήσεις πρώτες έδωσαν λόγους για ανησυχία. Πολλοί επιστήμονες προειδοποιούσαν ότι η αλλαγή της σύστασης της ατμόσφαιρας θα επηρεάσει το ενεργειακό ισοζύγιο αυξάνοντας τη θερμοκρασία.
Σιγά-σιγά, καθώς η επιστημονική κοινότητα έσκυψε πάνω από το θέμα, αυξήθηκε και ο βαθμός βεβαιότητας που έχουμε για το τι συμβαίνει και για το που πρέπει να αποδοθεί. Σημαντικοί σταθμοί σε αυτό το ταξίδι υπήρξαν η έναρξη των δορυφορικών παρατηρήσεων και η αλματώδης ανάπτυξη των υπολογιστών που επιτρέπουν την επίλυση του τόσο περίπλοκου προβλήματος.
* Η κλιματική αλλαγή οφείλεται μόνο στον ανθρώπινο παράγοντα, στη φύση ή και στα δύο;
- Σύμφωνα και με την πλέον πρόσφατη έκθεση της Διακυβερνητικής Διάσκεψης για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC) είναι σαφές εδώ και δεκαετίες ότι το κλίμα της Γης αλλάζει και ότι ο ρόλος της ανθρώπινης επιρροής στο κλιματικό σύστημα είναι αδιαμφισβήτητος. Η επικαιροποιημένη αυτή έκθεση αντικατοπτρίζει επίσης σημαντικές προόδους στην κατανόηση του ρόλου της κλιματικής αλλαγής στην εντατικοποίηση συγκεκριμένων καιρικών και κλιματικών γεγονότων, όπως ακραία κύματα καύσωνα, πυρκαγιές αλλά και έντονες βροχοπτώσεις. Τα στοιχεία δείχνουν ξεκάθαρα ότι το διοξείδιο του άνθρακα (CO2) είναι ο κύριος μοχλός της κλιματικής αλλαγής, συνεπικουρούμενο και από άλλα αέρια του θερμοκηπίου και ατμοσφαιρικούς ρύπους.
* Η αποσταθεροποίηση του κλίματος τι αποτέλεσμα έχει;
- Η πιο γνωστή αλλαγή σχετικά με το κλίμα είναι η αύξηση της θερμοκρασίας η οποία αναμένεται να παρατηρηθεί παντού, αν και όχι απολύτως ομοιόμορφα.
Αυτό σημαίνει πιο δύσκολες συνθήκες σε κλίματα τα οποία είναι ήδη αρκετά θερμά. Εκτός από την άνοδο των μέσων τιμών, σημαντική είναι και η αύξηση στις ακραίες εξάρσεις της θερμοκρασίας, δηλαδή στους καύσωνες οι οποίοι θα αυξηθούν όχι μόνο σαν ένταση, αλλά και σαν συχνότητα και διάρκεια. Από την άλλη θα αμβλυνθεί το πρόβλημα στις περιοχές όπου σήμερα υπάρχουν υπερβολικά χαμηλές θερμοκρασίες.
Πέρα από αυτό αναμένονται σημαντικές αλλαγές στη γενική κυκλοφορία της ατμόσφαιρας, οι οποίες με τη σειρά τους θα αλλάξουν τα χαρακτηριστικά των αερίων μαζών που θα φέρνει ο άνεμος σε κάθε τόπο, καθώς και τους τύπους των καιρικών φαινομένων που ευνοεί. Ειδικά για την περιοχή μας τα κλιματικά μοντέλα προβλέπουν ότι η ερημική ζώνη της Σαχάρας θα δείξει μια τάση να μετατοπιστεί προς τα βόρεια, δηλαδή προς το μέρος μας. Αυτό θα φέρει μια μείωση του ύψους βροχόπτωσης, δηλαδή της ποσότητας νερού που πέφτει στο έδαφος κάθε χρόνο. Επιπλέον θα μειωθεί σημαντικά ο αριθμός των βροχερών ημερών, δηλαδή η ποσότητα νερού που πέφτει θα συγκεντρώνεται σε λιγοστά έντονα επεισόδια που συχνά θα έχουν χαρακτηριστικά καταιγίδας. Αυτό θα προκαλέσει το δίδυμο πρόβλημα της λειψυδρίας μαζί με τον κίνδυνο πλημμύρας στις βροχερές ημέρες.
Συνδυαστικά οι μεταβολές θερμοκρασίας και βροχών θα ασκήσουν πιέσεις στην φύση αλλά και στον άνθρωπο. Ο κίνδυνος πυρκαγιών θα αυξηθεί πολύ, κάτι το οποίο είναι ήδη ορατό. Η φυσική χλωρίδα ενδέχεται να αντιμετωπίσει πρόβλημα επιβίωσης το οποίο θα φέρει μετανάστευση άλλων ειδών. Παρομοίως και για τη φυσική πανίδα που σε ένα βαθμό θα ακολουθήσει. Όλες οι χρήσεις νερού όπως οι καλλιέργειες, η βιομηχανία, αλλά και η οικιακή κατανάλωση θα αντιμετωπίσουν οξύ πρόβλημα λειψυδρίας. Αυτό θα σημαίνει περιορισμό του διαθέσιμου νερού για κατανάλωση, αύξηση του κόστους και πιθανότατα χαμηλότερης ποιότητας νερό.
* Εκτιμάτε ότι η κατάσταση είναι μη αναστρέψιμη;
- Η κατάσταση είναι σίγουρα μη αναστρέψιμη αν συνεχίσουμε στον δρόμο που έχουμε αρχίσει χωρίς να λαμβάνουμε κανένα μέτρο. Δυστυχώς μέχρι σήμερα η εικόνα λίγο απέχει από αυτό το πολύ κακό σενάριο. Οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου συνεχίζονται αμείωτες και παρόλο που η πολιτική βούληση για τον περιορισμό τους φαίνεται ενισχυμένη σε σχέση με παλιότερα δεν έχουμε δει να μεταφράζεται σε ουσιαστικά αποτελέσματα. Ας κρατήσουμε όμως την αισιοδοξία μας. Ο άνθρωπος έχει δείξει ότι δεν είναι καλός στο να λύνει εκ των προτέρων τα προβλήματα όταν η λύση συνεπάγεται μεγάλες θυσίες. Όταν τα προβλήματα γίνουν ορατά σε όλους όμως οι ικανότητές μας είναι τόσο μεγάλες που όλα είναι πιθανά. Η λύση θα πρέπει να περιλαμβάνει τόσο μια αύξηση της προσωπικής ευθύνης του καθενός από εμάς όσο και μια σειρά από τεχνολογικά επιτεύγματα. Είναι σίγουρα ανησυχητικό να βασιζόμαστε σε τεχνολογικά επιτεύγματα που ακόμη δεν έχουν ανακαλυφθεί αλλά δυστυχώς εκεί βρισκόμαστε σήμερα.
Στο τεχνικό μέρος τώρα, η πλήρης επίλυση του προβλήματος θα ήταν να σταματήσει εντελώς η εκπομπή αερίων του θερμοκηπίου. Αυτή η προοπτική φαίνεται πολύ μακρινή γιατί σήμερα το μεγαλύτερο μέρος της οικονομίας μας στηρίζεται στα ορυκτά καύσιμα. Ακόμα και όταν θα υπάρξει η πολιτική βούληση μπορεί να υπάρξει πολύ μεγάλη καθυστέρηση μέχρι να φτάσουμε εκεί.
Η σύσταση της ατμόσφαιρας είναι ήδη αρκετά διαφορετική από ότι πριν την έναρξη της βιομηχανικής επανάστασης και όλα αυτά τα θερμοκήπια αέρια θα παραμείνουν εκεί για πολλά χρόνια ακόμα αν δεν βρει ο άνθρωπος τον τρόπο να τα αφαιρέσει. Έτσι η κλιματική αλλαγή θα συνεχίζει να μας επηρεάζει με τον ένα ή τον άλλο τρόπο για πολλές ακόμα δεκαετίες όσο καλά και αν την αντιμετωπίσουμε.
Προς την κατεύθυνση της προσαρμογής, αλλά και του μετριασμού του προβλήματος της κλιματικής αλλαγής, θα πρέπει να κινηθούμε όλοι μαζί οι επιστήμονες, οι πολιτικοί, η τοπική αυτοδιοίκηση, οι εμπλεκόμενοι φορείς (δημόσιοι και ιδιωτικοί), οι ΜΚΟ και φυσικά οι πολίτες. Για τον σκοπό αυτόν η Ακαδημία Αθηνών συμμετέχει στην υλοποίηση του ολοκληρωμένου έργου «LIFE-IP AdaptInGR - Boosting the implementation of adaptation policy across Greece», που αποτελεί το σημαντικότερο έργο για την προσαρμογή της Ελλάδας στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Το έργο αυτό φιλοδοξεί να ενισχύσει την εφαρμογή της Εθνικής Στρατηγικής και των 13 Περιφερειακών Σχεδίων για την Προσαρμογή στην Κλιματική Αλλαγή, κατά τον τρέχοντα 1ο κύκλο προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή (2016-2025) και να προετοιμάσει τη μετάβαση στον 2ο κύκλο πολιτικής για την προσαρμογή (2026+), με κατάλληλες δράσεις σε εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο. Το έργο συντονίζει το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας. Επίσης τα τελευταία χρόνια έχει δημιουργηθεί ο Ελληνικός Κόμβος Γνώσης και Καινοτομίας για το Κλίμα (EIT Climate-KIC Greece Hub) με όραμα την υποστήριξη της χωρίς αποκλεισμούς μετάβασης της Ελλάδας στην κυκλικότητα και την απανθρακοποίηση. Τον Κόμβο συντονίζει το Ερευνητικό Κέντρο ΑΘΗΝΑ και μέλη του αποτελούν η Ακαδημία Αθηνών και το Ίδρυμα Οικονομικών και Βιομηχανικών Ερευνών.
