Ακόμα ο Καζαντζάκης αντιμετώπιζε τον φθόνο πολλών ομοτέχνων του λόγω της μεγάλης εμβέλειας του έργου του. Βέβαια ο νομπελίστας Γάλλος Αλμπέρ Καμύ είπε ότι ο Καζαντζάκης άξιζε το Νόμπελ εκατό φορές περισσότερο από όλους τους σύγχρονούς του συγγραφείς».
Αυτά τονίζει σήμερα στην «ΕτΔ», παραχωρώντας συνέντευξη, ο Σήφης Μιχελογιάννης, πρόεδρος του Ελληνικού Τμήματος και μέλος της Συντονιστικής Επιτροπής της Διεθνούς Εταιρείας Φίλων Νίκου Καζαντζάκη.
* Πόσο επίκαιρος είναι σήμερα είναι ο Νίκος Καζαντζάκης και πόσο επίκαιρο είναι το έργο του;
- «Ο Νίκος Καζαντζάκης είναι πάντοτε επίκαιρος και διαχρονικός. Ο κάθε Έλληνας μπορεί να δει τον εαυτό του ως σύγχρονο Οδυσσέα, ως οικονομικό και επιστημονικό μετανάστη, αλλά να δει και το πώς αντιμετωπίζει τον συνάνθρωπό του είτε διαβάζοντας την «Οδύσσεια» ή τον «Χριστό ξανασταυρώνεται». Στην «Οδύσσεια» οι μετανάστες είναι ξανθοί και έρχονται από τον Βορρά. Στον «Χριστό ξανασταυρώνεται», που έχει ως κύριο θέμα τους πρόσφυγες υπάρχει ο συμβολισμός των προσφύγων της Μικράς Ασίας. Οι Μικρασιάτες πρόσφυγες συνάντησαν την καταδίωξη και την εξόντωση από τους Τούρκους αλλά και στην Ελλάδα συνάντησαν εχθρότητα, όπου όμως έσωσαν τη ζωή τους και βοήθησαν στην αναδημιουργία και αναζωογόνηση της Ελλάδας. Γενικότερα οι σημερινοί μετανάστες και οι πρόσφυγες έρχονται από τον Νότο και είναι μελαμψοί και έγχρωμοι. Ο Νίκος Καζαντζάκης είναι πάντα επίκαιρος αφού πιστεύει στα αιώνια ιδανικά της ελευθερίας, του ασταμάτητου αγώνα και της αλληλεγγύης. Μας λέει ότι η μεγαλύτερη αρετή δεν είναι η ελευθερία αλλά ο αγώνας για την ελευθερία. Μας λέει ότι η ουσία του Θεού του είναι ο αγώνας. Πιστεύει στον αγώνα και τον μεγάλο ανήφορο του ανθρώπου και στην αλληλεγγύη μεταξύ των ανθρώπων. Αυτά τα θέματα απασχολούν τους ανθρώπους όλων των εποχών. Στο επικό του μυθιστόρημα «Καπετάν Μιχάλης» αποθεώνει το ακαταμάχητο αγωνιστικό και αντιστασιακό πνεύμα των Κρητικών που κράτησε την Κρήτη όρθια μέσα στην Ιστορία. Έτσι η Κρήτη δεν κέρδισε μόνο τους Τούρκους και απελευθερώθηκε, αλλά κέρδισε και την πανίσχυρη Αγγλική διπλωματία, που ήθελε την Κρήτη αυτόνομη για να είναι υποχείρια στην Αγγλία. Η Κρήτη όμως ενώθηκε με τη μητέρα πατρίδα.
Στις σημερινές δύσκολες οικονομικά αλλά και λόγω Covid-19 συνθήκες, ο Καζαντζάκης μάς διδάσκει τον αγώνα για την επιβίωσή μας και μας επιτάσσει μη σταματάς προχώρα… Για τον Καζαντζάκη, όπως μας λέει, η ελευθερία είναι πιο πολύτιμη από τη ζωή και πιο γλυκιά από την ευτυχία. Στο βιβλίο του, «Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά» ο Καζαντζάκης μας δείχνει τις αντινομίες και την αντιθετικότητα της ανθρώπινης ζωής. Αντιμετωπίζει το υπαρξιακό πρόβλημα του ανθρώπου σε όλες τις εποχές. Ο καθένας μας θέλει, όπως φαίνεται και στον διάλογο του συγγραφέα με τον Ζορμπά, που είναι ο διάλογος του Καζαντζάκη με τον άλλο του εαυτό, να ξεφύγει από τους θεσμικούς και κοινωνικούς περιορισμούς και να μετέχει στη χαρά και το γλέντι της ζωής. Όλα αυτά εκφράζονται με τη μουσική που συνθέτει ο ουρανομήκης Μίκης Θεοδωράκης, όπως τον αποκαλούσε ο μεγάλος μακαριστός ιεράρχης Ειρηναίος Γαλανάκης. Το συρτάκι αυτό στηρίζεται στο έργο του Καζαντζάκη. Το περίφημο συρτάκι του συνθέτη Μίκη Θεοδωράκη στηρίζεται στους διαλόγους του συγγραφέα Καζαντζάκη με τον εργάτη Ζορμπά και στην προσχώρηση του συγγραφέα στη φιλοσοφία του Ζορμπά. Είναι ένας ύμνος στη χαρά της ζωής. Είναι της χαράς το Ευαγγέλιο. Το συρτάκι αυτό είναι πλέον ένα σύγχρονο εθνικό μας σύμβολο. Με αυτό μας υποδέχονται οι ξένοι. Οφείλεται στη νοερή συνεργασία Καζαντζάκη - Θεοδωράκη».
* Πιστεύετε ότι το έργο του Νίκου Καζαντζάκη έχει εκτιμηθεί περισσότερο έξω από την Ελλάδα και λιγότερο μέσα στη χώρα μας;
- « Το έργο του Καζαντζάκη έχει εκτιμηθεί και στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Τη μεγαλοσύνη του Καζαντζάκη του την απέδωσαν οι αναγνώστες του και όχι οι ακαδημαϊκοί. Υπάρχουν πάνω από 580 ξένες εκδόσεις σε πάνω από 40 γλώσσες των έργων του. Ως Διεθνής Εταιρεία Φίλων Νίκου Καζαντζάκη, με επικεφαλής τον Πρόεδρο Γιώργο Στασινάκη, που είναι και Πρεσβευτής Ελληνισμού, έχουμε 130 παραρτήματα σε 101 χώρες στις 5 ηπείρους, που κρατούν ζωντανό το έργο και το πνεύμα του Καζαντζάκη. Ως ελληνικό τμήμα της Δ.Ε.Φ.Ν.Κ. έχουμε οργανώσει αμέτρητες εκδηλώσεις και παραστάσεις πάνω στο έργο του Καζαντζάκη σε όλη την Ελλάδα. Στη σημερινή δύσκολη εποχή λόγω του Covid-19 οργανώνουμε διαδικτυακές συναντήσεις όπως είναι και οι παγκόσμιες λέσχες ανάγνωσης με έργα του Καζαντζάκη. Μπορούμε να πούμε ότι στο εξωτερικό διαβάζεται σήμερα περισσότερο από τους κύκλους των διανοουμένων, ενώ παλαιότερα είχε φτάσει και στις λαϊκές τάξεις. Στην Ελλάδα ο Καζαντζάκης είναι εγκατεστημένος και στη λαϊκή ψυχή. Ο κάθε Έλληνας, ακόμη και αυτός που δεν έχει διαβάσει καθόλου Καζαντζάκη ξέρει, ή μπορεί να καταλάβει ποιος είναι ο Ζορμπάς, ποιος είναι ο Καπετάν Μιχάλης, ο παπα-Φώτης και ο Μανωλιός και ποιος είναι ο ίδιος ο Καζαντζάκης. Το όνομα Καζαντζάκης αναφέρεται συνεχώς αφού είναι και φιλοσοφικός στοχαστής, το όνομά του τραγουδιέται στην Κρήτη και γενικότερα υπάρχει και αναφέρεται στη λαϊκή ρίμα. Απόκτησε την αθανασία με τα μυθιστορήματά του που έφεραν τον νεότερο ελληνικό πολιτισμό απανταχού της γης.
Πρέπει όμως να αναφέρουμε ότι το κρητικό του ιδίωμα στη γλώσσα οπωσδήποτε δυσκολεύει τις νεότερες γενιές και ότι ο Καζαντζάκης δεν διδάσκεται όσο θα έπρεπε στα Πανεπιστήμιά μας, δεν υπάρχουν σχετικές ακαδημαϊκές έδρες αλλά ούτε και στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση. Θα διαβάζεται και στο μέλλον σε όλο τον κόσμο αφού είναι αθάνατοι οι ήρωές του, οι χαρακτήρες που δημιούργησε».
* Τα κατεστημένα στην Ελλάδα (πολιτικό, ακαδημαϊκό και θρησκευτικό) πιστεύετε πως καταδίωξαν τον Νίκο Καζαντζάκη;
- «Ασφαλώς τα κατεστημένα (πολιτικό, ακαδημαϊκό και θρησκευτικό) καταδίωξαν τον Καζαντζάκη. Οι τότε ελληνικές κυβερνήσεις της δεκαετίας του 1950. Οι ακαδημαϊκοί κύκλοι με επικεφαλής τον Σπύρο Μελά που έφτασε και στο εξωτερικό για να κατηγορήσει τον Καζαντζάκη και να τον εμποδίσει να πάρει το Νόμπελ Λογοτεχνίας. Ακόμα ο Καζαντζάκης αντιμετώπιζε τον φθόνο πολλών ομότεχνών του λόγω της μεγάλης εμβέλειας του έργου του. Βέβαια ο νομπελίστας Γάλλος Αλμπέρ Καμύ είπε ότι ο Καζαντζάκης άξιζε το Νόμπελ εκατό φορές περισσότερο από όλους τους σύγχρονούς του συγγραφείς.
Οι θρησκευτικοί κύκλοι των Αθηνών, η πλειοψηφία της ιεραρχίας, με ένα αδύναμο τότε αρχιεπίσκοπο και οι θρησκόληπτοι παραεκκληστικοί κύκλοι, οι φανατικοί αυτοί άνθρωποι με την ακροδεξιά ιδεολογία κατασυκοφάντησαν τον Καζαντζάκη. Τον παρουσίασαν άθεο, αντίχριστο και άπατρι. Όλοι αυτοί κατάφεραν να τον εμποδίσουν να πάρει το Νόμπελ Λογοτεχνίας που και ο ίδιος το ήθελε, αλλά και που η Ελλάδα το είχε ανάγκη εκείνη τη δύσκολη μετεμφυλιακή περίοδο».
* Σύμφωνα με τον Καζαντζάκη, ο άνθρωπος πρέπει πάντα ν’ αναζητεί το ουσιώδες, να μη χάνει τον χρόνο του σε ανούσιες συζητήσεις, σε εφήμερα πράγματα, σε πολυτέλεια, σε ψευτοπολιτικούς αγώνες και ασήμαντη λογοτεχνία. Πρέπει να υπερβεί το «καθημερινό» και το «φυσιολογικό», γιατί αυτά οδηγούν στον χαμό του ίδιου του ανθρώπου και τον μεταμορφώνουν σ’ έναν «οποιονδήποτε». Θα ήθελα το δικό σας σχόλιο, τη δική σας άποψη...
- «Ο Καζαντζάκης πιστεύει στην υπέρβαση των καθημερινών προβλημάτων και δυσκολιών και στην προσπάθεια των ανθρώπων να φτάσουν και εκεί που δεν μπορούν. Όλα αυτά τα αναλύει στην «Αναφορά στον Γκρέκο». Πιστεύει στη διαρκή εξέλιξη και τη μεταμόρφωση του ανθρώπου αφού πάντοτε πιστεύει στις ιδέες του Μπερξονισμού, στη ζωική ορμή, τη lan vital. Στον «Χριστό ξανασταυρώνεται» μας δίνει αριστοτεχνικά τη μεταμόρφωση των προσφύγων. Στην αρχή έχουμε τους εθνομάρτυρες πρόσφυγες, μετά έχουμε τους πρωτοχριστιανούς πρόσφυγες που πιστεύουν στην κοινοκτημοσύνη, την αλληλεγγύη και το συλλογικό πνεύμα και στο τέλος έχουμε την τρίτη κατηγορία προσφύγων, τους επαναστάτες πρόσφυγες αφού δεν βρήκαν τη δικαιοσύνη με ειρηνικά μέσα. Ο εγκυρότερος αναλυτής του έργου του Καζαντζάκη, ο καθηγητής Πίτερ Μπιν, μας λέει, πολύ σωστά, ότι ο Καζαντζάκης είναι αντιφατικός, προσωπικά θα έλεγα και αντιθετικός, σύμφωνα με τις θεωρίες του μεγάλου προσωκρατικού Ελληνα φιλόσοφου του Ηράκλειτου. Προσθέτει όμως ο Πίτερ Μπιν ότι ο Καζαντζάκης έμεινε πιστός στη ζωή του μόνο σε δύο θέματα: στον Δημοτικισμό και στη φιλοσοφία του Μπερξόν.
ΕΧΘΡΟΣ ΤΟΥ ΛΑΪΚΙΣΜΟΥ
Ο Καζαντζάκης είναι εχθρός του λαϊκισμού, απαιτεί από τον απλό άνθρωπο, τον κάθε άνθρωπο να σώσει τη γη. Μας λέει, στον καθένα μας: «Να αγαπάς την ευθύνη, να λες εγώ θα σώσω τη γη και αν δεν σωθεί, να λες εγώ φταίω». Πιστεύει στον ηρωϊκό αγώνα του κάθε ανθρώπου, από τον οποίο όμως, αποδίδοντάς του την πλήρη ευθύνη, ζητά να κάνει την υπέρβαση και τη φλόγα που έχει μέσα του να την κάμει φως. Ο Καζαντζάκης πιστεύει στην πράξη ως την υπέρτατη μορφή αγώνα, όπως μας λέει, σε μια επιστολή του προς τη Γαλάτεια. Σε μια άλλη του μαρτυρία λέει ότι δεν είναι γραφιάς, αλλά μια απροσκύνητη ψυχή. Πιστεύει δηλαδή στον ασταμάτητο αγώνα, ακόμη και μπροστά στην άβυσσο. Ο Καζαντζάκης υπήρξε ως άνθρωπος που πίστευε στην πράξη και έγινε και πολιτικός. Έγινε το συνέδριό μας «ο Καζαντζάκης και η Πολιτική» στο αμφιθέατρο του Μουσείου της Ακρόπολης υπό την αιγίδα και τον χαιρετισμό του τότε προέδρου της Δημοκρατίας Προκόπη Παυλόπουλου. Ο Καζαντζάκης ως γενικός διευθυντής του Υπουργείου Περιθάλψεως με κυβέρνηση Ελευθερίου Βενιζέλου μερίμνησε και έφερε πίσω στην πατρίδα τους Έλληνες του Καυκάσου που κινδύνευαν. Έγινε υπουργός στην κυβέρνηση Σοφούλη. Είχε γίνει πρόεδρος μιας σοσιαλιστικής κινήσεως. Μαζί με τον Κακριδή και τον Καλιτσουνάκη έκαμαν την Εκθεση των ωμοτήτων των Γερμανών ναζιστών στην Κρήτη το 1945. Άλλωστε το έργο του έχει ένταση και θα διαβάζεται και στο μέλλον, αφού είναι ρεαλιστικό και έχει ενσωματώσει σε αυτό τη φιλοσοφία του και τις κοινωνικές και πολιτικές του ιδέες. Το έργο του είναι μοναδικό και υπέροχο».
* Πολλά ειπώθηκαν και γράφτηκαν για τις σχέσεις του Καζαντζάκη με την «εκκλησία» και τη «θρησκεία». Ορισμένοι, καλόπιστα ή κακόπιστα, αναφέρουν ότι ήταν «άθεος» και «αφορισμένος» από την Ορθόδοξη Εκκλησία. Ποια είναι κ. Μιχελογιάννη η πραγματικότητα;
- «Ο Νίκος Καζαντζάκης μπορεί να αντιμετώπισε την εχθρότητα ορισμένων εκκλησιαστικών κύκλων, όπως των Αθηνών και της Φλώρινας, αλλά ουδέποτε αφορίστηκε από την ελληνική ορθόδοξη εκκλησία. Τις Θερμοπύλες τις φύλαγαν το Οικουμενικό Πατριαρχείο και η Εκκλησία της Κρήτης.
Όλα αυτά τα αντιμετωπίσαμε στο συνέδριό μας το 2007 παρουσία του Αρχιεπισκόπου Ειρηναίου και άλλων κληρικών. Η κηδεία του έγινε σύμφωνα με το τυπικό της ελληνικής ορθόδοξης εκκλησίας στο Ηράκλειο, παρουσία του τότε Αρχιεπισκόπου Κρήτης Ευγένιου, ενώ τον νεκρό συνόδευσε στην τελευταία του κατοικία στον προμαχώνα Μαρτινέγκο ο στρατιωτικός ιερέας Σταύρος Καρπαθιωτάκης. Υπάρχει σταυρός στον τάφο του.
Ο Καζαντζάκης έψαχνε σε όλη του τη ζωή τον Θεό. Θεωρούσε τον Χριστό, που τον έβλεπε με μεγάλη αγάπη, τον Βούδα, τον Νίτσε και τον Μπερξόν ως μέντορές του. Είναι φανερό ότι δεν υπήρξε άθεος και αντίχριστος. Αυτή η κατηγορία είναι καθαρή συκοφαντία. Στην «Αναφορά στον Γκρέκο» λέει στη μυγδαλιά. Μυγδαλιά μίλησέ μου για τον Θεό και η μυγδαλιά άνθισε, όπως αναφέρει. Για να μη μακρηγορούμε ας μείνουμε στα λόγια του μεγάλου μας ποιητή Κωστή Παλαμά που είπε: «Ο Καζαντζάκης είναι ένθεος, αλλά προτιμά την ποίηση της θρησκείας από την εξουσία της Εκκλησίας».
Συνέντευξη στον Αποστόλη Ζώη
