Μεταξύ των δεκάδων ανταποκριτών που κάλυψαν τον Ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897 συμπεριλαμβάνεται και o Sam Lèvy, ένας φημισμένος Εβραίος δημοσιογράφος στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα. Γιος [1] του Bezalel Saadi Halevy (1820-1903), ιδρυτή και εκδότη των εφημερίδων «La Época» (1875) [2] και «Journal de Salonique» (1895) [3], γεννήθηκε το 1870 στη Θεσσαλονίκη. Μετά από την αποφοίτησή του από τα σχολεία της «Alliance Israélite Universelle» και του Αυτοκρατορικού Λυκείου της πόλης (Lycée Impérial de Salonique), μετέβη στη Γαλλία όπου φοίτησε στο φημισμένο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης. Με προτροπή του πατέρα του επέστρεψε το 1898 στη Θεσσαλονίκη όπου ανέλαβε την αρχισυνταξία των προαναφερθέντων εφημερίδων, γράφοντας αμφιλεγόμενα άρθρα ενάντια στο σιωνιστικό ρεύμα της εποχής.
Το 1905 εγκαταστάθηκε στην Αυστρία (Zemlin) όπου ίδρυσε δύο περιοδικά: το «Le Rayon» (Γαλλικά) και το «El Luzero» (Ladino) τα οποία όμως κυκλοφορούσαν μόνον στην Τουρκία. Μετά το κίνημα των Νεότουρκων (1908), επέστρεψε στη Θεσσαλονίκη αναλαμβάνοντας εκ νέου τη διεύθυνση σύνταξης στις προαναφερθείσες εφημερίδες του πατέρα του. Μετά από την απελευθέρωση της Μακεδονίας (1912), μεταβίβασε τα δικαιώματα των εφημερίδων του και εγκαταστάθηκε αρχικά στη Λωζάννη και αργότερα στο Παρίσι. Στη γαλλική πρωτεύουσα εξέδωσε το περιοδικό «Les cahiers séfardis» (από τις 5 Νοεμβρίου 1946 μέχρι τις 16 Οκτωβρίου 1949), όπου δημοσιεύθηκαν μελέτες οικονομικού, κοινωνικού και ιστορικού περιεχομένου που αφορούσαν τις εβραϊκές κοινότητες της Εγγύς Ανατολής. Απεβίωσε στο Παρίσι το 1959 [4].
Όπως ήδη προαναφέρθηκε, ο Sam Lèvy βρισκόταν στο Παρίσι κατά την έναρξη του Ελληνοτουρκικού πολέμου του 1897. Με προτροπή του πατέρα του ήρθε στην Ελλάδα ως ειδικός απεσταλμένος της εφημερίδος «Journal de Salonique». Επισκέφθηκε την Αθήνα, στέλνοντας ανταποκρίσεις για την προετοιμασία του ελληνικού στρατού [5], ενώ στις 22 Απριλίου, έχοντας εξασφαλίσει αυτοκρατορική άδεια, αναχώρησε για την Ελασσόνα με σκοπό να παρακολουθήσει από κοντά τις επιχειρήσεις των Οθωμανών [6]. Οι ανταποκρίσεις του από το μέτωπο χαρακτηρίζονται ως ένα κράμα ταξιδιωτικής λογοτεχνίας και πολεμικού ρεπορτάζ. Στη Λάρισα βρέθηκε πέντε φορές μεταξύ της 28ης Απριλίου και της 21ης Μαΐου. Στη συνέχεια επέστρεψε στη Θεσσαλονίκη (26 Μαΐου 1897), απ’ όπου αναχώρησε για το Παρίσι με το Orient Express.
Στη συνέχεια παραθέτουμε αποσπάσματα από τις ανταποκρίσεις του, που αφορούν κατά κύριο λόγο τον Τύρναβο και τη Λάρισα.
[…] Όταν αναχώρησα από τη Θεσσαλονίκη, αισθάνθηκα ότι μεταξύ των κατοίκων επικρατούσε μία ιδιαίτερη ανησυχία. Το βράδυ της ίδιας ημέρας κυκλοφόρησαν κάποιες φήμες ότι η Λάρισα «έπεσε» […]. Ο Ενβέρ βέης μετά από την είσοδο του οθωμανικού στρατού στη Λάρισα, προήχθη σε συνταγματάρχη και του απονεμήθηκε το παράσημο «Μετζητιέ» δευτέρας κλάσεως […]. Αμέσως μετά από την άφιξή μου στον Τύρναβο, επισκέφθηκα τις οχυρώσεις της πόλης. Είχαν εντελώς καταστραφεί από τα αυτοκρατορικά στρατεύματα. Κάνοντας μία βόλτα στις συνοικίες του Τυρνάβου, διαπίστωσα ότι εφαρμόστηκαν πλήρως οι εντολές και οι οδηγίες που είχαν εκδοθεί από το γενικό στρατηγείο και που αφορούσαν την προστασία τις κινητής και ακίνητης περιουσίας των κατοίκων και την περιφρούρηση από τις στρατιωτικές αρχές, όλων των εμπορευμάτων που βρισκόταν στα καταστήματα της πόλης. Εδώ επιβεβαιώσαμε πλέον και επίσημα την κατάληψη της Λάρισας και αμέσως τηλεγράφησα στην εφημερίδα […].
[Λάρισα, 2 Μαΐου 1897]. Χάρη στις ευγενικές προσπάθειες του συνταγματάρχη Ενβέρ βέη επιτέλους τακτοποιήθηκα άνετα στην πόλη. Πρέπει να συντελέστηκε κάποιο «θαύμα» αφού αυτή τη στιγμή κάθομαι σε μία καρέκλα έχοντας μπροστά μου ένα τραπέζι επάνω στο οποίο άπλωσα τα χαρτιά μου για να γράψω την ανταπόκριση για την εφημερίδα μου. Μέσα σ’ αυτό το δωμάτιο του ξενοδοχείου «Όλυμπος» στο οποίο κατέλυσα, ανακάλυψα σπουδαία πράγματα: Ένα σιδερένιο κρεβάτι, ένα στρώμα με σεντόνια, ένα μαξιλάρι, μία κουβέρτα και δεν ξέρω πόσα ακόμα! Αα!! Επίσης ένας νιπτήρας πάνω στον οποίο υπήρχε ένα ποτήρι από πραγματικό γυαλί. Τι ευτυχία!!! […] [7].
(συνεχίζεται)
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
[1]. Ο παππούς του Bezalel Halevi Ashkenazi ήταν τυπογράφος και εκδότης στο Άμστερνταμ, προτού εγκατασταθεί οριστικά στη Θεσσαλονίκη το 1731.
[2]. Το πρώτο φύλλο κυκλοφόρησε την 1η Νοεμβρίου 1875 και το τελευταίο στις 22 Νοεμβρίου 1911. Ήταν το πιο μακροχρόνιο εβραϊκό περιοδικό που εκδιδόταν στη Θεσσαλονίκη γραμμένο σε γλώσσα Ladino (σε γραφή Rashi). Η εφημερίδα «La Época» ξεκίνησε ως εβδομαδιαία αλλά τα τελευταία χρόνια κυκλοφορούσε πέντε φορές την εβδομάδα.
[3]. Η «Journal de Salonique» (1895-1911) ήταν η μεγαλύτερη σε κυκλοφορία εφημερίδα στη γαλλική γλώσσα σε ολόκληρη την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Μέχρι τα μέσα του 1908 εκδιδόταν δύο φορές την εβδομάδα ενώ την επόμενη χρονιά (1908-1909) κυκλοφορούσε και μέχρι πέντε φορές εβδομαδιαίως.
[4]. Hélène Guillon, «Les ambitions d’un jeune journaliste séfarade: les Carnets intimes de Sam Lévy (1894), futur rédacteur en chef du Journal de Salonique (1895-1911)» Yod (revue des études hébraïques et juives), τ. 11-12 (2006-2007), σ. 271-288.
[5]. «Lettre de Grèce» (Αθήνα 14 Απριλίου 1897), Journal de Salonique (Θεσσαλονίκη), φ. 146 (19 Απριλίου 1897).
[6]. Journal de Salonique (Θεσσαλονίκη), φ. 147 (22 Απριλίου 1897).
[7]. Journal de Salonique (Θεσσαλονίκη), φ. 148 (26 Απριλίου 1897), φ. 149 (29 Απριλίου 1897), φ. 150 (3 Μαΐου 1897) και φ. 151 (6 Μαΐου 1897).
Από τον Αλέξανδρο Χ. Γρηγορίου
