Σπούδασε στο Trinity College του Cambridge και μετά από την αποφοίτησή του, πραγματοποίησε ένα ταξίδι μακράς διάρκειας (μεταξύ του 1803 και 1806), στην ηπειρωτική Ελλάδα και στα νησιά του Αρχιπελάγους, συνοδευόμενος από τον συμμαθητή του Williams. Αρκετά χρόνια αργότερα, επιμελήθηκε την έκδοση αποσπασμάτων από χειρόγραφα οδοιπορικά και σημειώσεις άλλων περιηγητών στην οθωμανική Ανατολή σε δύο τόμους, ο πρώτος εκ των οποίων δημοσιεύθηκε το 1817 [1] (Β΄ έκδοση: 1818) και ο δεύτερος το 1820 [2].
Πότε όμως επισκέφθηκε ο Walpole τη Θεσσαλία; Θεωρούμε ως πιθανότερη χρονολογία επίσκεψης το 1803, διότι την ίδια χρονιά αναχώρησε από την Αθήνα και διά μέσου της Θεσσαλίας και της Μακεδονίας, έφθασε στην Κωνσταντινούπολη, πραγματοποιώντας ενδιάμεσες στάσεις στη Λάρισα, στην κοιλάδα των Τεμπών, στη Θεσσαλονίκη (όπου φιλοξενήθηκε από τον βρετανό πρόξενο François Charnaud), στο Άγιο Όρος και στην Καβάλα [3].
Την άνοιξη του 1806, ο Walpole επέστρεψε στην Αθήνα και συναντήθηκε με τον Αμερικανό περιηγητή και μετέπειτα τραπεζίτη Nicholas Biddle (1786-1844) και τον Ιταλό χαράκτη Giovanni Battista Lusieri (1755-1821). Στη συνέχεια μετέβη για δεύτερη φορά στην Κωνσταντινούπολη, απ’ όπου αναχώρησε στα τέλη του φθινοπώρου του 1806 για τη Μικρά Ασία. Στην Αθήνα συμπλήρωσε το χειρόγραφο οδοιπορικό του με σημειώσεις τις οποίες του παραχώρησε ο φίλος του John Palmer, καθηγητής ανατολικών γλωσσών στο St. John’s College του Cambridge. Ο τελευταίος μόλις είχε επιστρέψει από την περιήγησή του στη Θεσσαλία (1806).
Δεν γνωρίζουμε τους λόγους για τους οποίους ο Walpole δεν συμπεριέλαβε στους δύο τόμους των περιηγητικών κειμένων που εξέδωσε, τα δικά του χειρόγραφα (εκτός από ένα κείμενο για το Άγιο Όρος). Ίσως προτίθετο να τα εκδώσει αργότερα, μια πρόθεση που για άγνωστους λόγους δεν πραγματοποιήθηκε ποτέ. Αυτό, όμως, που δεν έκανε ο Walpole, το πραγματοποίησε εμμέσως ο Edward Daniel Clarke (1769-1822), ο οποίος περιόδευσε την Ελλάδα μεταξύ του 1801 και 1802. Το ογκώδες περιηγητικό χρονικό του Clarke δημοσιεύθηκε, σταδιακώς, από το 1810 έως το 1822 και η επίσκεψή του στη Θεσσαλία περιλαμβάνεται στον 7o τόμο του έργου [4]. Στο σχετικό κείμενο ο Clarke αξιοποίησε το ανέκδοτο έως τότε (και μέχρι σήμερα) χειρόγραφο οδοιπορικό του Walpole, αποσπάσματα από το οποίο παρέθεσε ως υποσημειώσεις στο δικό του έργο, αναφέροντας βέβαια την προέλευσή τους. Στη συνέχεια παρουσιάζουμε τα αποσπάσματα του Walpole που αφορούν στη Λάρισα και τα Τέμπη.
«Ο ποταμός Πηνειός ρέει στα δυτικά και βόρεια της πόλης [Λάρισας] και διασχίζεται από μία πέτρινη γέφυρα με πολλές καμάρες. Ο Προκόπιος αναφέρει πως «ο ποταμός που διαβρέχει την πόλη αυτή μεταμορφώνεται σε ένα ασθενές ρεύμα το οποίο ρέει προς τη θάλασσα «εύ μάλα προσηνώς». Ο ίδιος συγγραφέας περιγράφει την περιοχή ως εξαιρετικά γόνιμη και καλά αρδευόμενη. Πράγματι, καμία πεδιάδα στην Ελλάδα δεν θα μπορούσε να είναι τόσο γόνιμη και παραγωγική όσο αυτή της Λάρισας, ιδιαίτερα στην παραγωγή καλαμποκιού και βαμβακιού. Εξακολουθεί να είναι η Larissae... campus opimoe [= Η πλούσια πεδιάδα της Λάρισας] του Οράτιου. Στο μέγιστο μήκος της φθάνει και τα 20 μίλια. Η αγορά της Λάρισας τροφοδοτείται με όλα τα είδη των προϊόντων. Ιδιαίτερα όμως με εξαιρετικά ψάρια που αλιεύονται στον Πηνειό. Η περίμετρος της πόλης είναι 3-4 μίλια. Ο πληθυσμός της αποτελείται από 14.000 Τούρκους και 1.600 Έλληνες, ενώ διαμένουν στην πόλη και 2.000 Εβραίοι. Ο Έλληνας, στην κατοικία του οποίου φιλοξενήθηκα, μου παραπονέθηκε για το ανθυγιεινό κλίμα του τόπου. Από το παράθυρο του δωματίου μου, κοίταζα τον ποταμό και ένα τμήμα της πεδιάδας πίσω από την οποία βρίσκονταν οι χιονισμένες κορυφές του Ολύμπου, οι κορυφογραμμές του οποίου εκτείνονταν σε μεγάλο μήκος από τα ανατολικά προς τα δυτικά, εις τρόπον ώστε έφερα στο μυαλό μου την ακριβή έννοια «μακρός Όλυμπος» που αναφέρει ο Όμηρος. Το ύψος αυτού του βουνού ανέρχεται σε 800 toises [5]. Βρήκα μία αναφορά στον Πλούταρχο, περί του Ξεναγόρα [6], ο οποίος πραγματοποίησε ακριβή «δι’ οργάνων» μέτρηση και βρήκε το «προς την κάθετον» ύψος του μεγαλύτερο από 10 furlongs [7]. Όπως μας πληροφορεί ο Πλίνιος, το ύψος του Πηλίου, το οποίο μέτρησε ο Δικαίαρχος [8] με εντολή των Πτολεμαίων, διαπιστώθηκε ότι ήταν «MCCL passuum ratione perpendiculi» [= Με τον υπολογισμό του κανόνα των 1.250 βημάτων] (Clarke, Travels, VII, 345, σημ. 2).
«Για να κατανοήσουμε πλήρως τι εννοούσαν οι Αρχαίοι όταν αναφέρονταν στα Τέμπη, είναι απαραίτητο να έχουμε κατά νου ότι υπάρχουν δύο θέσεις, με διαφορετικά χαρακτηριστικά, οι οποίες έχουν σχέση με το τοπίο στο οποίο αναφερόμαστε. Αφενός τα Στενά των Τεμπών και αφετέρου η Κοιλάδα των Τεμπών». (συνεχίζεται)
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
[1]. Robert Walpole (επιμ.), Memoirs Relating to European and Asiatic Turkey from Manuscript Journals, London: printed for Longman, Hurst, Rees, Orme and Brown, 1817.
[2]. Robert Walpole (επιμ.), Travels in Various Countries of the East: Being a Continuation of Memoirs Relating to European and Asiatic Turkey etc., London: printed for Longman, Hurst, Rees, Orme and Brown, 1820.
[3]. Αλέξανδρος Χ. Γρηγορίου, «Από τις σημειώσεις του Robert Walpole για τα Φάρσαλα, τη Λάρισα και τα Τέμπη το 1803», Θεσσαλικό Ημερολόγιο (Λάρισα), τ. 60 (2011), σ. 97-103. Ευχαριστώ θερμά τον φιλόλογο Δημήτρη Σακελλάρη για τη μετάφραση των λατινικών κειμένων.
[4]. Edward Daniel Clarke, Travels in Various Countries of Europe, Asia and Africa. Part the second: Greece, Egypt and the Holy Land. London: printed for T. Cadell and W. Davies, 1818 [Η περιγραφή της Θεσσαλίας: τ. VII, 321-331, 332-380 και 381 κ.ε.].
[5]. Toise = Γαλλική μονάδα μέτρησης αποστάσεων η οποία καταργήθηκε το 1840. Μέχρι το 1812, ένα toise αντιστοιχούσε σε 6,39 αγγλικά πόδια ή 1,949 μέτρα, ενώ μετά το 1812 και έως την κατάργησή της με 2 μέτρα. Επομένως, τα 800 toises που αναφέρει ο Walpole αντιστοιχούσαν σε 1.558,20 μέτρα.
[6]. Ξεναγόρας = Ιστοριογράφος και γεωγράφος της Αρχαιότητας (1ος αι. μ.Χ.).
[7]. Furlong = Αγγλική μονάδα μέτρησης αποστάσεων η οποία αντιστοιχούσε σε 201,168 μέτρα. Τα 10 furlongs, επομένως, αντιστοιχούσαν σε 2.011,68 μέτρα.
[8]. Δικαίαρχος = Έλληνας φιλόσοφος, γεωγράφος, χαρτογράφος και μαθηματικός από την Μεσσήνη της Σικελίας (350-285 π.Χ.).
Από τον Αλέξανδρο Χ. Γρηγορίου
