«Δεν μπορεί η ευθύνη να ανατίθεται στους όποιους ανεύθυνους λαϊκιστές που υπόσχονται τις κοινωνικές αλλαγές που θα έλθουν μαγικά, δίχως την αντίστοιχη ανάληψη ευθύνης των πολιτών» δηλώνει χαρακτηριστικά σε συνέντευξή του στην «Ε» δίνοντας παράλληλα το μυστικό της ψυχικής υγείας τόσο σε ατομικό όσο και σε συλλογικό επίπεδο: διατήρηση του αξιακού συστήματος με την παράλληλη αναζήτηση μιας ανανεωμένης ταυτότητας που επιτρέπει τη λειτουργικότητα και στις νέες συνθήκες.
Ο διδάκτωρ του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου και καθηγητής στο Frederick University Κύπρου με αφορμή την παρουσίαση του νέου του βιβλίου «Αλλάζει ο άνθρωπος;» σήμερα στις 7.30 το απόγευμα στο «Χατζηγιάννειο» Πνευματικό Κέντρο θέτει προβληματισμούς για την αλλαγή της ανθρώπινης προσωπικότητας αλλά και τις αλλαγές των κοινωνιών, σκιαγραφεί την εικόνα του σημερινού Έλληνα και αναφέρεται στα προβλήματα του γάμου και των ανθρώπινων σχέσεων…
Συνέντευξη στον Δημ. Κατσανάκη
* Κύριε Καραγιάννη, είναι γεγονός ότι «ο άνθρωπος αλλάζει». Με βάση την τεράστια κλινική ψυχοθεραπευτική εμπειρία σας με ποιο σημείο στίξης θα συμπληρώνατε τη φράση; Με ερωτηματικό, αποσιωπητικά ή θαυμαστικό;
-Πραγματικά τα βιβλία μου είναι καρπός μιας μακρόχρονης πορείας πολλών δεκάδων χιλιάδων ψυχοθεραπευτικών συνεδριών και επομένως καταγράφουν την ανέλιξη των ανθρώπων που μου εμπιστεύτηκαν την προσωπική τους πορεία.
Η φράση «ο άνθρωπος αλλάζει» απαιτεί τη διαρκή παρουσία του ερωτηματικού, καθώς θέτει την αγωνία που αντιστοιχεί να υφίσταται σε κάθε στιγμή της ζωής μας για το πόσο προχωρούμε ή μένουμε στάσιμοι.
Η φράση «ο άνθρωπος αλλάζει» απαιτεί τη διαρκή παρουσία των αποσιωπητικών που φανερώνουν την απαιτούμενη διεργασία για την αλλαγή μας, που δεν μπορεί να είναι στιγμιαία και δοσμένη, αλλά προϋποθέτει τη διαρκή εγρήγορση.
Η φράση «ο άνθρωπος αλλάζει» απαιτεί τη διαρκή παρουσία του θαυμαστικού για κάθε μας αλλαγή, καθώς σηματοδοτεί το θαύμα που δεν είναι δοσμένο να συμβεί.
* Εάν δεχθούμε ότι για να αλλάξουμε ατομικά χρειάζονται προσωπικές υπερβάσεις, είναι ανάλογες οι κατευθύνσεις και για τα σύνολα; Υπάρχουν οι δυνατότητες και υπό ποιες προϋποθέσεις για να αλλάξουν οι κοινωνίες;
-Οι κοινωνίες για μια αναπτυξιακή πορεία διέπονται από κανόνες, γιατί διαφορετικά οδηγούνται προς την παρακμή.
Καθοριστικός παράγοντας στα πλαίσια του κοινωνικού συνόλου είναι το αξιακό σύστημα που τις διέπει. Δεν μπορεί να υφίσταται ένα αξιακό σύστημα της ελάσσονος προσπάθειας, του εφησυχασμού, της άκοπης ευχαρίστησης και η κοινωνία να μην φθίνει.
Βασική προϋπόθεση για την όποια αλλαγή είναι η ανάληψη της προσωπικής ευθύνης. Αντίστοιχα απαιτείται η ανάληψη της ευθύνης και στις κοινωνίες. Δεν μπορεί η ευθύνη να ανατίθεται στους όποιους ανεύθυνους λαϊκιστές που υπόσχονται τις κοινωνικές αλλαγές που θα έλθουν μαγικά, δίχως την αντίστοιχη ανάληψη ευθύνης των πολιτών.
* Ισχύει το ίδιο και για την ελληνική κοινωνία που συνεχίζει να βιώνει μια παρατεταμένη περίοδο κρίσης με όσα προβλήματα απορρέουν από αυτή;
-Και βέβαια ισχύει, αφού η οικονομική κρίση ήλθε ως απόρροια μιας κρίσης στο αξιακό σύστημα που της επέτρεπε την ανάπτυξή της. Για παράδειγμα, το παραδοσιακό «φιλότιμο» επικαλύφθηκε από το «ατομικό βόλεμα».
Η συνέχεια της κρίσης βρήκε τους αγανακτισμένους πολίτες να μετατρέπονται σε βουλιαγμένους και παραιτημένους.
Ταυτόχρονα όμως υφίστανται αισιόδοξα σημεία ανάκαμψης στον κοινωνικό ιστό. Είναι όλοι εκείνοι οι νέοι, ακόμη και οι 15χρονοι έφηβοι που γνωρίζουν ότι δεν τους περιμένει τίποτα δοσμένο και επομένως ξεφεύγουν από τη «γενιά του φραπέ» και αναρωτιούνται δημιουργικά για το μέλλον τους. Που αναζητούν καινοτόμες λύσεις που θα τους επιτρέψουν όχι μόνο να επιβιώσουν, αλλά και να δημιουργήσουν. Βέβαια με λύπη σημειώνω την έξοδο από τη χώρα πολλών πολύτιμων όχι μόνο μυαλών, όπως λέγεται, αλλά κυρίως αξιόλογων νέων ανθρώπων που δεν ψάχνουν για άλλοθι, αλλά ανοίγουν δρόμους.
* Δεδομένου ότι εφαρμόζετε την υπαρξιακή συστημική προσέγγιση στην ψυχοθεραπεία, ποια είναι η εικόνα και τα χαρακτηριστικά του σημερινού Έλληνα; Χρήζει παρακολούθησης η ψυχική υγεία τόσο του ίδιου όσο και της οικογένειάς του;
-Η νέα μεταμοντέρνα εποχή που εισάγει τον σχετικισμό αμφισβητώντας τα όποια δεδομένα, η ψηφιακή εποχή που είναι πια γεγονός και θέτει νέα ερωτήματα, η άνευ όρων απελευθέρωση της σεξουαλικότητας και η οικονομική κρίση λειτουργούν ως καμίνι που λιώνει κάθε βεβαιότητα.
Στα πλαίσια αυτά οι αντιδράσεις των ανθρώπων ποικίλλουν, αφού κάποιοι νιώθουν να χάνουν τη γη κάτω από τα πόδια τους, νοσταλγούν τις χαμένες καλές εποχές και κλείνονται στην ατομικότητά τους. Κάποιοι άλλοι ισοπεδώνονται και παραδίδονται άκριτα και αμαχητί στις όποιες νέες αντιλήψεις με αποτέλεσμα να νιώθουν επιφανειακά «άνετοι», αλλά ουσιαστικά άδειοι. Τέλος, δεν είναι λίγοι εκείνοι που κρατούν το αξιακό τους σύστημα, αλλά αναζητούν την ανανεωμένη τους ταυτότητα που θα τους επιτρέπει τη λειτουργικότητα και στις νέες συνθήκες. Είναι αυτοί που ενώ μοιάζει ότι αγωνιούν, είναι εκείνοι που παράγουν ψυχική υγεία για τους ίδιους, αλλά και για τις οικογένειές τους.
Η υπαρξιακή συστημική ψυχοθεραπεία θέτει τα ερωτήματα του σκοπού της ύπαρξης και επομένως προσφέρει τη δυνατότητα για ουσιαστικούς προβληματισμούς.
* Ιδρύσατε το θεραπευτικό και εκπαιδευτικό Ινστιτούτο «Αντίστιξη» που ασχολείται, μεταξύ άλλων, με τα προβλήματα του γάμου και τις ανθρώπινες σχέσεις. Πώς εξελίσσονται στη σύγχρονη εποχή συγκριτικά με προηγούμενες εποχές;
-Την ίδια στιγμή που μοιάζουν όλα όσα αφορούν στις προσωπικές σχέσεις να αμφισβητούνται, ταυτόχρονα αναφύονται και οι πιο όμορφες, δυνατές και ικανοποιητικές συντροφικές σχέσεις, παρά ποτέ στην ιστορία της ανθρωπότητας.
Οι σύντροφοι σήμερα μπορούν να έχουν εκείνη την οικειότητα που τους επιτρέπει να μοιράζονται τα συναισθήματα, τις σκέψεις και τους προβληματισμούς, τα μυστικά, τις χαρές και τις δυσκολίες, τα όνειρα. Μπορούν να συζητούν ατελείωτα και να γελούν. Να είναι φίλοι.
Αυτά όλα στην παραδοσιακή κοινωνία δεν ίσχυαν. Άντρες και γυναίκες δεν μοιράζονταν όλα αυτά μεταξύ τους.
Η σεξουαλικότητα αφορά και στους δύο συντρόφους και μπορούν να τη χαίρονται με τρόπο που να μην είναι μόνο τροφή για ευχαρίστηση, αλλά και πηγή αναζωογόνησης της σχέσης.
Τέλος, η δέσμευση που μοιάζει να υπολείπεται στις σημερινές συντροφικές σχέσεις, αφού τα διαζύγια έχουν αυξηθεί δραματικά, όμως θα πρέπει να αναλογιστούμε ότι η δέσμευση σήμερα σε μια σχέση δεν αποτελεί κοινωνικό προαπαιτούμενο, αλλά είναι μια προσωπική απόφαση που δηλώνει ότι οι σύντροφοι εξακολουθούν να πιστεύουν και να αναζητούν την ευτυχία στη μακροχρόνια δεσμευμένη σχέση.
