Ο τελευταίος -όπως φαίνεται από τις αρχειακές πηγές- είχε οικονομικές δοσοληψίες με δύο τουλάχιστον χωριά της πάλαι ποτέ επαρχίας Λαρίσης. Το πρώτο ήταν το Σουλέτσι (σημ. Κυπάρισσος) και το δεύτερο το Μπουχλάρ (σημ. Άγιος Γεώργιος) της Λάρισας. Οι προσπάθειες για την ταυτοποίηση του προαναφερθέντα είχαν αποβεί άκαρπες. Εντελώς απρόσμενα «πέσαμε» πρόσφατα στο ιστολόγιο του επί σειρά ετών διευθυντή της Γενικής Διεύθυνσης Αγροτικής Πολιτικής στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή και δεινού ερευνητή της Ιστορίας, κυρίου Νικηφόρου Σιβένα [https://sivenas.wordpress.com]. Η μελέτη του «Η μεγάλη οικογένεια Οικονόμου της Έδεσσας» (σε 19 μέχρι τώρα συνέχειες) μας «αποκάλυψε» την ταυτότητα του Ιωάννη Οικονόμου. Στη βιογραφία του παραθέσαμε και νέα στοιχεία από τη δική μας έρευνα.
Γιος του Εδεσσαίου Ανδρέα Οικονόμου (1790-1860) και της Μαρίας Χατζηπέτρου, ο Ιωάννης Οικονόμου γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη στις 8 Μαρτίου 1834. Σε ηλικία 14 ετών (1848) ακολούθησε τον αδελφό του Δημήτριο και τον πατέρα του στην Αθήνα, όπου ο τελευταίος εγκαταστάθηκε μετά τις διώξεις που υπέστη στη Θεσσαλονίκη. Τελείωσε το Γυμνάσιο στην πρωτεύουσα και στη συνέχεια εγκαταστάθηκε στη Μασσαλία της Νοτίου Γαλλίας, όπου φοίτησε στην Ανωτάτη Εμπορική Σχολή της πόλης. Αργότερα μετέβη στην Τεργέστη όπου είχε εγκατασταθεί από ετών ο αδελφός του Δημήτριος. Όπως αναφέρει ο κύριος Σιβένας: «στην Τεργέστη αποφασίζουν να δημιουργήσουν δύο εμπορικούς οίκους συνεταιρικά. Ο πρώτος με την επωνυμία Δ. & Ι. Οικονόμου (Demetrio e Giovanni Economo) θα έχει τη βάση του στην Τεργέστη και ο άλλος με την επωνυμία Ι. & Δ. Οικονόμου (Giovanni e Demetrio Economo) θα έχει βάση στη Βραΐλα της Μολδοβλαχίας». Επικεφαλής του Οίκου στην Τεργέστη παρέμεινε ο Δημήτριος, ενώ ο Ιωάννης ανέλαβε τα ηνία του αντίστοιχου στη Βράιλα.
Στη Βράιλα ο Ιωάννης Οικονόμου ασχολήθηκε με το εμπόριο των σιτηρών ενώ επένδυσε τα κέρδη του σε αγορές μεγάλων αγροκτημάτων στο Βουκουρέστι και στο Ιάσιο. Το 1872 αποφάσισε με την σύμφωνη γνώμη του αδελφού του την ίδρυση ενός μεγάλου ατμόμυλου στη Τεργέστη, ο οποίος άρχισε να λειτουργεί το 1874. Την ίδια περίοδο «ο Ιωάννης Οικονόμου […] πορεύεται κατ’ αυτάς εις Αγγλίανπρος κατασκευήν ιδίου μεγάλου ατμοπλοίου, όπως, υπό σημαίαν ελληνικήν, χρησιμεύη αυτώ προς διαμετακόμισιν των τε αλεύρων του πλουσιωτάτου αυτού εν Τεργέστη ατμομύλου» [1]. Το 1877 ο Ιωάννης Οικονόμου εγκαταστάθηκε μόνιμα στην Τεργέστη και μετά τον θάνατο του αδελφού του (1878) ανέλαβε την εποπτεία όλων των επιχειρήσεών τους. Από το 1881 και μετέπειτα τον συναντούμε να ιδρύει και να διευθύνει εργοστάσια, διυλιστήρια, ναυτιλιακές, σιδηροδρομικές, ασφαλιστικές και τραπεζικές επιχειρήσεις κ.ά. σε Ιταλία, Σλοβενία, Γαλλία, Αυστρία και Ινδίες. Σημειώνει ο Νικηφόρος Σιβένας: «Ο Ιωάννης Οικονόμου αλλά και ευρύτερα η οικογένεια Οικονόμου δεν έγιναν διάσημοι μόνο για την οικονομική δραστηριότητα που ανέπτυξαν αλλά και για την αξιόλογη κοινωνική και φιλανθρωπική τους δράση. Εκτός από τις διάφορες συνεισφορές σε νοσοκομεία, σχολεία, εκκλησίες και πτωχοκομεία ίδρυσαν και έξι ευαγή ιδρύματα στη Τεργέστη, τα οποία είχαν προικοδοτήσει με σταθερά και πάγια ετήσια εισοδήματα. Η διαχείριση των εισοδημάτων τους γινόταν είτε από την Κοινότητα των Ορθόδοξων Ελλήνων Τεργέστης, όταν απευθύνονταν σε άτομα ελληνικής ιθαγένειας ή ορθοδόξου θρησκεύματος, είτε από τη Φιλόπτωχο Αδελφότητα Τεργέστης (Congregazione di Carità di Trieste), όταν απευθύνονταν σε άλλους κατοίκους της πόλης». Ο αυτοκράτορας Φραγκίσκος Ιωσήφ Α΄, του απένειμε το 1904 τον κληρονομικό τίτλο του βαρώνου.
Ο Ιωάννης Οικονόμου είχε κληρονομήσει από τον πατέρα του Ανδρέα (ως προίκα της συζύγου του) και τα δύο μεγάλα αγροκτήματα (τσιφλίκια) στην επαρχία της Λάρισας που προαναφέρθηκαν. Ως γενικό επιστάτη των κτημάτων είχε διορίσει το 1882 τον εμποροϋπάλληλο Δημήτριο Κ. Οικονομάκη από τη Λάρισα [2]. Ο τελευταίος διορίστηκε το 1890 και ως γενικός πληρεξούσιος διαχειριστής της περιουσίας του στη Θεσσαλία. Το πληρεξούσιο (αρ. 1935) συντάχθηκε στις 6/18 Απριλίου 1890 στο Ελληνικό Προξενείο της Τεργέστης από τον γενικό πρόξενο Σπυρίδωνα Βεττούρη. Σύμφωνα με το πληρεξούσιο, ο Οικονόμου είχε παραχωρήσει επίσης το «δικαίωμα όπως [ο Οικονομάκης] αγοράσει επ’ ονόματί του την εντός της πόλεως Λαρίσης κειμένηνοικίαν του Παναγιώτου Γεροστάθη μεθ’ όλων των παραρτημάτων και παρακολουθημάτων αυτής και όλης της περιοχής της».
Ο Δημήτριος Οικονομάκης διαχειρίστηκε την περιουσία του Οικονόμου στην επαρχία της Λάρισας για περισσότερο από δύο δεκαετίες. Μέσα από τα συμβολαιογραφικά έγγραφα ανακαλύπτουμε τον τρόπο ενοικίασης των τσιφλικιών, τις παραχωρήσεις του ιδιοκτήτη αλλά και τις υποχρεώσεις των ενοικιαστών (επίμορτων καλλιεργητών). Ως ενοικιαστές των κτημάτων του Οικονόμου την περίοδο 1890-1900 αναφέρονται μεταξύ άλλων, ο παντοπώλης Παναγιώτης Κωνσταντίνου και οι γεωργοί Κωνσταντίνος Μουσινόπουλος, Μήτρος Καραγιάννης και Αθανάσιος Αγραφιώτης από το Μπουχλάρ [3], όπως επίσης και οι γεωργοί Αθανάσιος Δεληστέργιος και οι αδελφοί Νικόλαος και Δημήτριος Πούσιας από το Σουλέτσι [4]. Οι ενοικιάσεις των τσιφλικιών συνεχίστηκαν (με μικρές διακοπές λόγω των πολέμων) μέχρι το 1917. Τη χρονιά εκείνη ψηφίστηκε ο Νόμος 1072 [5] με αποτέλεσμα τα τσιφλίκια του Ιωάννη Οικονόμου στη Λάρισα να απαλλοτριωθούν. Οι διαδικασίες για την αναγκαστική απαλλοτρίωση του Μπουχλάρ άρχισαν μεν το 1918, ολοκληρώθηκαν διαδικαστικά στα μέσα της δεκαετίας του 1930.
Ο Ιωάννης Οικονόμου απεβίωσε στη Βιέννη στις 29 Απριλίου 1921. Από τον γάμο του [Πέστη Ουγγαρίας, 1866] με την Ελένη Μουράτη (1848-1923) απέκτησε 7 παιδιά: τη Σοφία (1869-1939), τον Δημήτριο (1870-1951), τον Κωνσταντίνο (1872-1875), τον Λεωνίδα (1874-1952), τον Κωνσταντίνο (1876-1931), τη Μαρία (1880-1882) και τον Ιωάννη (1883-1916).
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
[1]. Οι Σύλλογοι (Βράιλα), φ. 86 (8 Αυγούστου 1874).
[2]. Ο Οικονομάκης αναφέρεται ως δωρητής του νεοαναγερθέντα (1900) ναού των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης στη Λάρισα. Βλ. Όλυμπος (Λάρισα), φ. 95 (12 Φεβρουαρίου 1900).
[3]. Γενικά Αρχεία του Κράτους, Αρχεία Νομού Λάρισας (ΓΑΚ/ΑΝΛ), Συμβολαιογραφικό Αρχείο Αγαθάγγελου Ιωαννίδη, φκ. 038 [1892], αρ. 13597 (30 Αυγούστου 1892), φκ. 049 [1894-1895], αρ. 17508 (11 Δεκεμβρίου 1894), φκ. 070 [1899], αρ. 25104, 25106, 25107 (15 Αυγούστου 1899).
[4]. Αρχείο Ιωαννίδη, φκ. 045 [1894], αρ. 16218 (17 Μαρτίου 1894), φκ. 063 [1899], αρ. 23138 (22 Ιουλίου 1899).
[5]. Νόμος 1072 (18 Νοεμβρίου 1917): «Περί επεκτάσεως καθ’ άπαν το Κράτος των υπ’ αριθμ. 2466, 2467, 2468, 2469 και 2470 διαταγμάτων της Προσωρινής Κυβερνήσεως περί του αγροτικού ζητήματος» (ΦΕΚ 305/Α/29-12-1917).
Από τον Αλέξανδρο Χ. Γρηγορίου
