[…] Οι λιγοστοί Έλληνες της Λάρισας υφίστανται κακομεταχείριση όταν κάποιος Τούρκος καταφεύγει στον καδή [δικαστή]. Πριν από λίγες ημέρες, ένας Έλληνας που εισήλθε στην πόλη με ένα φορτίο από κάρβουνο που έφερε από τα γύρω βουνά, δολοφονήθηκε από έναν Τούρκο, επειδή ο τελευταίος θέλησε να το πάρει χωρίς να πληρώσει, ενώ ο Έλληνας επέμενε να το μεταφέρει στην αγορά, όπου ήταν πιο σίγουρος ότι θα πληρωνόταν. Ο φτωχός Έλληνας δεν είχε κανέναν φίλο που με τις κατάλληλες φιλοφρονήσεις θα μπορούσε να επηρεάσει τον καδή, αλλά και επειδή οι άνθρωποι που ήταν παρόντες στη δολοφονία, και αυτοί ήταν κυρίως Τούρκοι, προθυμοποιήθηκαν να ορκιστούν ότι δεν είδαν τον Τούρκο να τραβά τη σκανδάλη, ο καδής ελευθέρωσε τον δολοφόνο, λόγω ελλείψεως αποδεικτικών στοιχείων […].
Στη Λάρισα, όπως και σε άλλα μέρη της Τουρκίας, οι Εβραίοι είναι οι λιγότερο καταπιεσμένοι, εκτός ίσως, στις περιπτώσεις που τους υποψιάζονται ότι είναι πλούσιοι και εγείρουν εκβιασμούς προς αυτούς και τις οικογένειές τους […]. Οι Τούρκοι δεν δείχνουν κανένα σεβασμό στον Εβραϊκό λαό επειδή δεν αισθάνονται ότι απειλούνται από αυτούς. Απεναντίας φοβούνται τους Χριστιανούς επειδή τους θεωρούν ως τους φυσικούς συμμάχους των Ευρωπαίων εχθρών τους […]. Στη Λάρισα, οι Εβραίοι ομιλούν ισπανικά, από την εποχή που οι πρόγονοί τους εκδιώχθηκαν από τον Φερδινάνδο και την Ισαβέλλα της Ισπανίας. Ο Βενιαμίν της Τουδέλας, που ταξίδευσε στην Ελλάδα, τρεις αιώνες νωρίτερα, δεν πέρασε από τη Λάρισα, ώστε να γνωρίζουμε εάν κάποιοι από τους εκδιωχθέντες Εβραίους, εγκαταστάθηκαν στην πόλη αυτή.
Το μεγαλύτερο τμήμα της πλούσιας πεδιάδας, που βρίσκεται ανάμεσα στη Λάρισα και στον Όλυμπο, κατοικείται από απόγονους παλαιότερων Τούρκων εποίκων οι οποίοι καλλιεργούν τις δικές τους εκτάσεις και ασχολούνται αποκλειστικά με τη γεωργία. Οι Έλληνες τους ονομάζουν Κονιάρηδες, ένα όνομα παλαιό, ίσως από τον 11ο αιώνα, όταν το Ικόνιο ήταν η έδρα της Τουρκικής εξουσίας. Αν και πολλοί από αυτούς στάλθηκαν από τον Αλέξιο Κομνηνό προσωρινά στη Θεσσαλία εναντίων των Νορμανδών, εν τούτοις η μόνιμη εγκατάστασή τους στην τελευταία, δεν μπορεί να αποδοθεί σε προγενέστερη περίοδο από τον 14ο αιώνα, μετά την κατάκτηση της Αδριανούπολης [το 1362 από τον σουλτάνο Μουράτ Α’]. Μερικά από τα χωριά των Κονιάρηδων, τα οποία υπολογίζονται σε είκοσι περίπου, βρίσκονται στο όρος Όσσα, ενώ άλλα προς τα νότια της Λάρισας. Τα μεγαλύτερα από αυτά χωρίζονται σε πολλούς μαχαλάδες [συνοικίες] και ολόκληρος ο πληθυσμός των Κονιάρηδων υπολογίζεται σε όχι λιγότερο από δέκα ή δώδεκα χιλιάδες».
Ο William Martin Leake αναχώρησε από τη Λάρισα στις 22 Νοεμβρίου 1805 με προορισμό τα Φάρσαλα. Στο περιηγητικό του όμως χρονικό αναφέρεται και στο έλος του Καρατσαΐρ, στους πρόποδες της Όσσας [περιοχή σημερινής Αμφιθέας], όπου τα παλαιότερα χρόνια βρισκόταν η αποξηραμένη σήμερα λίμνη Νεσσωνίς (σ. 445). Ο Βρετανός αξιωματικός και αρχαιοδίφης θα επέστρεφε στη Λάρισα ένα χρόνο αργότερα, τον Δεκέμβριο του 1806 (Travels in Northern Greece, τ. ΙΙΙ, σ. 360-372). Αυτή τη φορά περιέγραψε αναλυτικά τους οικισμούς και τα χωριά που βρίσκονταν κατά μήκος της διαδρομής που ακολούθησε μέχρι την Λάρισα και ιδιαίτερα τον Τύρναβο όπου έφθασε στις 9 Δεκεμβρίου 1806 [2].
Το τρίτο και τελευταίο ταξίδι του Βρετανού αξιωματικού στη Θεσσαλία πραγματοποιήθηκε από τις 19 Νοεμβρίου 1809 έως τις 16 Ιανουαρίου 1810. Στη Λάρισα έφθασε την 1η Δεκεμβρίου 1809 (Travels in Northern Greece, τ. ΙV, σ. 294-295). Σημειώνει ο Leake: «Ο Αμπντίμ βέης (Abdim bey), τον οποίο επισκέπτομαι για τρίτη φορά τα τελευταία τέσσερα χρόνια, εξακολουθεί να είναι, υπό την ιδιότητά του ως επικεφαλής των Αγιάνηδων [προυχόντων], ο πολιτικός κυβερνήτης της Λάρισας. Έχοντας μελετήσει ένα Τουρκικό πόνημα που τυπώθηκε στην Κωνσταντινούπολη, έχει εξοικειωθεί με πολλά βασικά γεγονότα της ιστορίας και της γεωγραφίας, αποτυπώνοντας στη εξαίρετη μνήμη του τα περισσότερα από αυτά. Αυτό το μικρό δείγμα του πολιτισμού καθώς και η ευχαρίστηση που εισπράττει δείχνοντας την ευρυμάθειά του τον καθιστά πιο συμπαθή απέναντι στους Ευρωπαίους απ’ ό,τι είναι συνήθως οι Τούρκοι. Γενικά η ανώτερη τάξη των προυχόντων στη Λάρισα, αποτελείται από φανατικούς, αμαθείς και τεμπέληδες ανθρώπους. Το ίδιο επίσης παρατηρείται και στους γενίτσαρους, οι οποίοι είναι επιπλέον αυθάδεις και πανούργοι, αν και τρέμουν στη θέα ενός Αλβανού. Όπως συμβαίνει και σε άλλες πόλεις της Τουρκίας, τους τελευταίους απασχολούν μόνον τα επακόλουθα μιας αστικής κατάληψης. Ήδη έχουν επιστρέψει στη Λάρισα οι περισσότεροι από εκείνους που πήγαν στον πόλεμο αυτό το καλοκαίρι [3]. Αλλά ούτε και οι Έλληνες κάτοικοι της Λάρισας φημίζονται για τον καλό χαρακτήρα μεταξύ των γειτόνων τους. Είναι σύνηθες φαινόμενο για κάθε οικογένεια να επιζητεί την προστασία κάποιου ισχυρού Τούρκου, μία πρακτική που έχει γίνει κοινή και στη Θεσσαλονίκη από τότε που αποσύρθηκαν εν μέρει οι προστασίες των Ευρωπαϊκών διπλωματικών αποστολών. Πράγματι, αυτό συμβαίνει σήμερα σε όλες τις μεγάλες πόλεις της Ευρωπαϊκής Τουρκίας. Όπως διαδίδεται, η Τουρκική προστασία στη Λάρισα επιτυγχάνεται αποτελεσματικά εξ αιτίας της επιρροής που ασκούν, ορισμένοι όμορφοι νέοι και νέες των προστατευόμενων ελληνικών οικογενειών. Τα πολιτικά προνόμια των Ελλήνων, των Εβραίων και των Αρμενίων είναι πιο υποβαθμισμένα εδώ, απ’ ότι σε άλλες πόλεις που βρίσκονται υπό την επιρροή του Αλή πασά, αλλά τουλάχιστον εδώ, δεν έχουν λόγους να διαμαρτύρονται για τις αναγκαστικές επιστρατεύσεις που επιβάλλονται σε άλλα μέρη. Η Λάρισα είναι το μοναδικό μέρος στην Ελλάδα όπου έχω δει καμήλες. Αυτές αναπαράγονται στις γύρω πεδιάδες και μερικές φορές μεταφέρουν αγροτικά προϊόντα. Κυρίως όμως χρησιμοποιούνται στα καραβάνια που έχουν προορισμό τη Θεσσαλονίκη, τις Σέρρες, την Αδριανούπολη και την Κωνσταντινούπολη».
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
[1]. W. M. Leake, Travels in Northern Greece, London: J. Rodwell, 1835, τ. Ι, σ. 433-444.
[2]. W. M. Leake, «Ταξίδι στη Θεσσαλία το 1806: Τύρναβος, Λάρισα, Τέμπη» [μτφ. Βασίλης Αργυρούλης, σχόλια: Κώστας Σπανός], Θεσσαλικό Ημερολόγιο (Λάρισα), τ. 43 (2003), σ. 209-226.
[3]. Αφορά στις επιχειρήσεις που έλαβαν χώρα τον Αύγουστο του 1809 στην επαρχία της Νότιας Δοβρουτσάς, στις ακτές της Μαύρης Θάλασσας, κατά τη διάρκεια του Ρωσοτουρκικού πολέμου (1806-1812).
Από τον Αλέξανδρο Χ. Γρηγορίου
