Του Αχιλλέα Ε. Κούμπου - συγγραφέα
Σήμερα καλεσμένος της στήλης είναι ο κύριος Βασίλης Κάλφας, καθηγητής Συστηματικής Φιλοσοφίας στη Φιλοσοφική Σχολή του Αριστοτέλειου Πανεπιστήμιου Θεσσαλονίκης.
* Αγαπητέ κύριε Κάλφα, χαίρομαι που ανταποκριθήκατε στην πρόσκληση να συνομιλήσουμε στην «Ελευθερία». Ας ξεκινήσουμε με μία οικουμενική απορία: τι είναι τελικά η «φιλοσοφία»;
-Είναι γεγονός ότι δεν υπάρχει ένας καθολικά αποδεκτός ορισμός της φιλοσοφίας. Για μένα είναι δύο πράγματα: είναι η ιστορία της σκέψης και είναι η οικονομία της σκέψης. Ιστορία, με την έννοια της συνέχειας: οι φιλοσοφικές έννοιες οικοδομούνται κατ’ ανάγκην επάνω σε προηγούμενες έννοιες μέσα από μια διαδικασία κριτικής. Και οικονομία, αφού η φιλοσοφία δεν είναι η αναπαραγωγή της πραγματικότητας αλλά η σύνοψή της σε ένα σύνολο ελάχιστων αρχών που αποκαλύπτουν και ερμηνεύουν την πραγματικότητα.
* Μπορεί να διαδραματίσει η φιλοσοφία κάποιο ρόλο στη σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα; Πώς θα τον προσδιορίζατε;
-Δεν νομίζω ότι υπάρχει μεγάλος χώρος για τη φιλοσοφία ως ερμηνεία της σημερινής ελληνικής πραγματικότητας. Η φιλοσοφία συλλαμβάνει γενικότερες τάσεις και ερμηνεύει ευρύτερες ιστορικές και γεωγραφικές ενότητες. Εκείνο που προέχει στην Ελλάδα σήμερα είναι η ενεργός πολιτική συμμετοχή, η κριτική σκέψη, η νηφαλιότητα, η απόρριψη του εθνοκεντρισμού.
* Ιστορικά, είτε ανατρέξουμε στην αρχαιότητα, π.χ. Πελοποννησιακός πόλεμος, είτε στο σχετικά πρόσφατο παρελθόν π.χ. Εμφύλιος, δικομματισμός, η φυσιογνωμία του λαού μας διακρίνεται από τάσεις διχασμού. Υπάρχει στην εποχή μας περιθώριο για ένα εθνικό όραμα που θα ωθήσει την ατομικότητα του Έλληνα σε πιο συλλογικές συνειδήσεις και κατά συνέπεια δράσεις;
-Θα πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι δεν είμαστε ο εκλεκτός λαός ούτε ως προς την ευφυΐα μας, ούτε ως προς τη μοίρα μας ούτε ως προς τα προβλήματά μας. Ο τονισμός της ιδιαιτερότητας και της μακραίωνης ιστορίας μας προέρχεται κατά βάση από την ανασφάλεια, από την αδυναμία μας να επιδείξουμε σημαντικά επιτεύγματα στο παρόν. Η προσγείωση θα λειτουργούσε ευεργετικά και κατευναστικά. Θα μπορούσαμε τότε να αναδείξουμε και να εκμεταλλευτούμε κάποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά μας που σχετίζονται τόσο με την ιστορία μας όσο και με τη γεωγραφική μας θέση.
* Τα τελευταία χρόνια έχουν ανακύψει ανάγκες αναπροσδιορισμού ή επιβεβαίωσης του ευρωπαϊκού οράματος. Πώς φαντάζει το μέλλον της Ευρώπης αν ιδωθεί μέσα από τις ιστορικές της αποφάσεις;
-Πιστεύω ότι η κατάρρευση του Τείχους του Βερολίνου, το τέλος του Ψυχρού Πολέμου παρέσυραν την Ευρώπη σε λανθασμένο δρόμο και απλοϊκές παραδοχές. Η ευρωπαϊκή ταυτότητα μπορεί να συνδέεται με τη δημοκρατία, με τον διαφωτισμό, με την ανοικτή κοινωνία, από πουθενά όμως δεν προκύπτει η ταύτισή της με τη δικτατορία των αγορών. Η οικονομική ένωση προηγήθηκε της πολιτικής ένωσης και στήθηκε σε μια βάση ιδιαίτερα περιοριστική. Ευρωπαϊκό φαινόμενο είναι τόσο η ελεύθερη αγορά όσο και το κοινωνικό κράτος. Το κοινό μέλλον της Ευρώπης φαντάζει σήμερα πολύ αμφίβολο.
* Υπάρχει περιθώριο για νέες ιδεολογίες, εκτός από τις βασικές (φιλελεύθερες, συντηρητικές, αριστερές) ή βαδίζουμε προς το τέλος των ιδεολογιών;
-Πάντα θα υπάρχει ανάγκη για νέες θεωρητικές κατασκευές, αν και σήμερα λείπει η βασική κατεύθυνση. Η αντίθεση δεξιός-αριστερός στηρίχθηκε αποκλειστικά στη διαμάχη καπιταλισμού και κομμουνισμού και σίγουρα πρέπει να επαναπροσδιοριστεί, αν όχι και να εκλείψει. Αυτό δεν σημαίνει ότι θα πάψουν να υπάρχουν διαφορές στον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι αντιμετωπίζουν τις κοινωνικές ανισότητες, τον ρόλο του κράτους, τις φυλετικές και τις θρησκευτικές συγκρούσεις. Προέχουσα πάντως, κατά τη γνώμη μου, είναι η αντίθεση ανάμεσα στην υπεράσπιση της ανεξέλεγκτης κυριαρχίας του διεθνούς κεφαλαίου και στον δραστικό περιορισμό του από τις πολιτικές Αρχές.
* Βλέπετε μεγάλους ηγέτες να ευδοκιμούν στις μέρες της δημοκρατίας της φιλελεύθερης οικονομίας και των τεχνοκρατών;
-Χώρος πάντως υπάρχει. Ένα μεγάλο μέρος της ελληνικής κρίσης, όπως τη βιώνουμε σήμερα, οφείλεται στο γεγονός ότι το πολιτικό προσωπικό που τη χειρίστηκε, και τη χειρίζεται ακόμη, είναι πολύ κατώτερο των περιστάσεων.
* Η κυρίαρχη και «ομοιόμορφη» σκέψη της Δύσης, αποδίδει μέγιστη αξία στον υλισμό και την πρακτικότητα. Μπορεί να συμβιβαστεί με τις θρησκευτικές και ηθικές προτεραιότητες της Ανατολής;
-Η Ανατολή δεν είναι κάτι το ενιαίο. Τι κοινό υπάρχει ανάμεσα στις μουσουλμανικές χώρες και τη Νότιο Κορέα, για παράδειγμα; Ο μουσουλμανικός κόσμος ζει μάλλον μια ανάλογη ιστορική περίοδο με τον χριστιανικό κόσμο της εποχής των Σταυροφοριών και των θρησκευτικών πολέμων. Δεν έλλειψε η ακραία βία, όπως ξέρετε, και από την ιστορία της Ευρώπης. Το δραματικό ωστόσο στοιχείο της νέας σύγκρουσης είναι η εξάπλωση της φτώχειας παράλληλα με την εξάπλωση της πληροφόρησης. Αλλά και η ανυπαρξία μιας μακρόπνοης πολιτικής για το πρόβλημα από τους Δυτικούς, που παραμένουν κυρίαρχοι. Η πολιτική της Δύσης διαδοχικά στο Αφγανιστάν, στο Ιράκ, στην αραβική Άνοιξη και τώρα στη Συρία συνιστά μια παταγώδη αποτυχία.
* Κύριε Κάλφα, τελευταία ερώτηση και υποχρεωτική απάντηση! Η φιλοσοφία ως γνωστόν δεν απαξιώνει τίποτα. Τι ομάδα είστε και τι γνώμη έχετε για το ελληνικό ποδόσφαιρο;
-Είμαι Ηρακλής, οπότε έχω το κεφάλι μου ήσυχο. Απορώ με αυτούς που εξακολουθούν να πηγαίνουν στα ελληνικά γήπεδα, όταν την προηγουμένη έχουν δει στην τηλεόραση την Μπαρτσελόνα. Και μάλιστα χωρίς να γνωρίζουν κανέναν από τους λεγεωνάριους που εναλλάσσονται κάθε χρόνο στην ομάδα τους.
* Σας ευχαριστώ πολύ
