Από νεαρή ηλίκία, τόσο αυτός, όσο και ο μικρότερος αδελφός του Δημήτριος [1], ακολουθούσαν κάθε χρόνο (από 26 Οκτωβρίου έως 23 Απριλίου) τον πατέρα τους κατά τη διάρκεια των ετήσιων μετακινήσεων των κοπαδιών τους στη Θεσσαλία. Δύο χρόνια μετά από την απελευθέρωση της Θεσσαλίας (1883), η οικογένεια του Γάκου Τσάπανου επέλεξε να εγκατασταθεί οριστικά στο Τατάρ (Φαλάνη). Για τις ανάγκες βοσκής των ποιμνίων τους (3.000 γιδοπρόβατα) ενοικίασαν την ίδια χρονιά (1883) τον κισλά (λιβάδι) του χωριού Σατόμπασι του Τυρνάβου (Μαυρόλιθος ή Μικρόλιθος) που ανήκε στην πλήρη κυριότητα (εξ αδιαιρέτου) του κτηματία Δημητρίου Αλέκου και του δικηγόρου Χρήστου Αλέκου (κατά 5/12), των αδελφών Γεωργίου, Χρήστου και Αντωνίου Αστεριάδη (κατά 5/12) και των κτηματιών Γιαννακού Ανίτση και Δημητρίου Θέου (κατά 2/12). Το ετήσιο μίσθωμα ανερχόταν στις 270 χρυσές Τουρκικές λίρες, ποσό που αντιστοιχούσε σε 6.069,60 δρχ. [2]. Η ενοικίαση του λιβαδιού στο Σατόμπασι ανανεώθηκε και το επόμενο έτος με το ίδιο τίμημα και τους ίδιους όρους [3].
Τον Οκτώβριο του 1884, ο Νικόλαος Γ. Τσάπανος αγόρασε: μία οικία, έναν αχυρώνα, 13 αγροτεμάχια και 10 αμπελώνες συνολικής εκτάσεως 113 και 60 στρεμμάτων αντίστοιχα, ένα δάσος 1/2 στρέμματος καθώς και γεωργικά εργαλεία και άμαξες. Τα προαναφερθέντα ακίνητα βρισκόταν στα χωριά Τσαϊρλί (Βρυότοπος) και Καζακλάρ (Αμπελώνας) και ανήκαν στην πλήρη κυριότητα του υποδηματοποιού Γεωργίου Αναστασίου Ζωγραφίδη από τον Τύρναβο [4]. Παράλληλα από το 1888 έως το 1892 διετέλεσε ενοικιαστής της μεγάλης βοσκής στο Τατάρ που ανήκε στην πλήρη κυριότητα του Οθωμανού κτηματία Εγιούπ βέη Χατζή Μεμέτ βέη [5].
Το Τατάρ (Φαλάνη) ήταν τσιφλίκι του Οθωμανού κτηματία Χασάν βέη και των παιδιών του: του Χουσνή βέη, του Χαϊρή βέη, του Χουσαμαντίν βέη και της Σαδικά Χανούμ, χήρας του Μουστά βέη. Όταν οι προαναφερθέντες αναχώρησαν για την Κωνσταντινούπολη (1882), διόρισαν τον Ιωάννη Βελλίδη [6] ως γενικό διαχειριστή «απάντων των εν Θεσσαλία υπαρχόντων κινητών αξιών και ακινήτων κτημάτων». Στις 31 Αυγούστου 1889 ο Βελλίδης μεταβίβασε το μεγαλύτερο τμήμα του τσιφλικιού της Φαλάνης στον Νικόλαο Τσάπανο και στον αδελφό του Δημήτριο [1.578 στρέμματα γαιών και 29 οικίες, αποθήκες και πανδοχείο συνολικής εκτάσεως 10.400 τετραγωνικών πήχεων] αντί 1.100 χρυσών Τουρκικών λιρών (24.750 δρχ.) [7]. Τον Σεπτέμβριο του 1889 ο Χουσνή βέης που στο μεταξύ είχε διορισθεί σύμβουλος της Οθωμανικής αυτοκρατορίας ήρθε στη Λάρισα και μεταβίβασε στην πλήρη κυριότητα του Βελλίδη το υπόλοιπο τμήμα του τσιφλικιού της Φαλάνης. Στο τσιφλίκι (μετά από την προαναφερθείσα πώληση στους αδελφούς Τσάπανου) είχαν απομείνει 94 κτήματα συνολικής εκτάσεως 2.380 στρεμμάτων, κατοικίες, στάβλοι, αποθήκες, υδρόμυλοι κλπ. Το τίμημα συμφωνήθηκε στις 1.400 χρυσές Τουρκικές λίρες (31.500 δρχ.) [8]. Μετά την τραγική αυτοκτονία του Βελλίδη (1890), τα κτήματά του στη Φαλάνη περιήλθαν στην πλήρη κυριότητα του Αθανασίου Σουρτούκη (κατά τα 3/4 εξ αδιαιρέτου), του Νικολάου Σουρτούκη (κατά το 1/4) και των κληρονόμων τους [9].
Τον Φεβρουάριο του 1897 ο Νικόλαος Τσάπανος συνέταξε τη διαθήκη του [10]. Επειδή από τον γάμο του με την Κυράτσω, θυγατέρα του Ιωάννη Βόγα (1867) στερήθηκε «υπό της θείας προνοίας της επιγείου ευδαιμονίας της αποκτήσεως τέκνων», όρισε ως γενικούς κληρονόμους της περιουσίας του, την σύζυγό του (κατά 50%) και τον ανεψιό του Δημήτριο Ναούμ Καραμηνά (κατά 50%) «διότι από 12ετίας τον υπηρέτησε αμισθί». Κληροδότησε επίσης από 1.000 δρχ. στις αδελφές του Αικατερίνη (σύζυγο Ναούμ Καραμηνά), Μαρία (σύζυγο Αναστασίου Νάστου) και Αναστασία (σύζυγο Ζήση Καρανίκα), στον αδελφό του Δημήτριο καθώς και στην ψυχοκόρη του Αικατερίνη Κ. Τσιτσιλή. Στην πρώτη του αδελφή κληροδότησε επίσης και το 50% εξ αδιαιρέτου της πατρικής του κατοικίας στο Τύρνοβο του Μοναστηρίου. Στην άλλη αδελφή του Δέσποινα (σύζυγο Δημητρίου Μπέλλου) κληροδότησε 500 δρχ. ενώ σε έναν άλλον ανεψιό του (Γεώργιο Γ. Τσάπανο) 4.000 δρχ. Ο Νικόλαος Τσάπανος κληροδότησε επίσης 10 χρυσές Τουρκικές λίρες (ετησίως) στην Κοινοτική Επιτροπή της γενέτειράς του καθώς και 1.000 δρχ. για την ανέγερση ενός δημοτικού σχολείου αρρένων στην Φαλάνη με τον όρο ότι «τα χρήματα θα διαχειρισθούν οι κληρονόμοι του ίνα μην καταχρασθώσιν υπό επιτροπών ως συνήθως». Σύμφωνα με την τελευταία του επιθυμία αποκλήρωσε κάθε άλλον συγγενή του από την περιουσία [11], απαγόρευσε στους κληρονόμους του να εκποιήσουν οιανδήποτε ακίνητο και όρισε ως γενικό κληρονόμο και διαχειριστή της περιουσίας του μετά το θάνατο της συζύγου του, τον ανεψιό του Δημήτριο Ναούμ Καραμηνά.
Ο Νικόλαος Τσάπανος τιμήθηκε από την Ελληνική Πολιτεία με τον Χρυσό Σταυρό των Ιπποτών του Βασιλικού Τάγματος του Σωτήρος. Απεβίωσε στις 13 Ιουλίου 1902 και ετάφη σε έναν λιτό τάφο που διασώζεται στο νεκροταφείο της Φαλάνης, δίπλα από αυτόν του αδελφού του Δημητρίου, ο οποίος απεβίωσε δεκαέξι χρόνια αργότερα (1918).
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
[1]. Γεννήθηκε στο Μοναστήρι (Βιτώλια) της Μακεδονίας το 1845. Απεβίωσε στη Φαλάνη στις 24 Σεπτεμβρίου1918.
[2]. Γενικά Αρχεία του Κράτους / Αρχεία Νομού Λάρισας, Συμβολαιογραφικό Αρχείο Ανδρέα Ροδόπουλου, φκ. 006 [1883], αρ. 1741 (10 Σεπτεμβρίου 1883).
[3]. Αρχείο Ροδόπουλου, φκ. 011 [1884], αρ. 2912 (29 Αυγούστου 1884).
[4]. Αγοράσθηκαν αντί του ποσού των 200 χρυσών Τουρκικών λιρών (4.496 δρχ.). Βκ. Αρχείο Ροδόπουλου, φκ. 011 [1884], αρ. 3098 (7 Οκτωβρίου 1884).
[5]. Αρχείο Ροδόπουλου, φκ. 029 [1888], αρ. 8017 (10 Σεπτεμβρίου 1888), φκ. 031 [1888-1889], αρ. 8863 (5 Μαΐου 1889), φκ. 035 [1890]. Αρ. 10218 (27 Ιουνίου 1890) και φκ. 039 [1891], αρ. 11759 (4 Σεπτεμβρίου 1891).
[6]. Αλέξανδρος Χ. Γρηγορίου, «Ιωάννης Βελλίδης (1849-1890)», Ελευθερία (Λάρισα), φ. 33038 (17 Απριλίου 2016).
[7]. Αρχείο Ιωαννίδη, φκ. 028 [1889], αρ. 8968 (31 Αυγούστου 1889).
[8]. Αρχείο Ιωαννίδη, φκ. 028 [1889], αρ. 9152 (27 Σεπτεμβρίου 1889).
[9]. Αρχείο Ιωαννίδη, φκ. 035 [1891-1892], αρ. 12258 και 12259 (31 Οκτωβρίου 1891).
[10]. Αρχείο Ροδόπουλου, φκ. 058 [1896-1897], αρ. 18317 (5 Φεβρουαρίου 1897).
[11]. Δεν έχει αποσαφηνισθεί ακόμα η σχέση του με τους αδελφούς Δημήτριο και Νικόλαο Τσάπανο του Ιωάννη, κατοίκους του χωριού Μπαλτζή του τότε δήμου Νέσσωνος (σημ. Κυψελοχώρι). Βλ. Αρχείο Ροδόπουλου, φκ. 013 [1885], αρ. 3538 (17 Απριλίου 1885).
Από τον Αλέξανδρο Χ. Γρηγορίου
