Ξεκινώντας λίγο ανορθόδοξα, θεωρούμε απαραίτητη αυτή την αναφορά, πριν προχωρήσουμε στην βιογραφία ενός ανθρώπου που ήλθε στη σκλαβωμένη Ελλάδα,ως διπλωμάτης, όταν ο ξεσηκωμός των Ελλήνων, κυρίως στην Πελοπόννησο αρχικά, ήταν ζήτημα χρόνου και η «ανταρσία» του διαβόητου Αλή Πασά, που εξυφαίνονταν εναντίον του Σουλτάνου, δεν θα αργούσε να εκδηλωθεί…
Το τρίπτυχο Ελευθερία (Liberte), Ισότητα (Ègalite), Αδελφοσύνη (Fraternite) της Γαλλικής Επανάστασης, πότιζε τις ψυχές των νέων ανθρώπων με πατριωτικό ενθουσιασμό και όλο και περισσότεροι Έλληνες, που σπούδαζαν σε πανεπιστήμια της Ευρώπης, τύπωναν τα βιβλία τους, αλλά και των Αρχαίων Ελλήνων Κλασικών, επέστρεφαν και δίδασκαν σε φημισμένα σχολεία, όπως του Τυρνάβου, της Τσαριτσάνης, των Αμπελακίων, της Ζαγοράς, των Μηλιών, των Ιωαννίνων. Ο Πουκεβίλ(Pouqueville) γεννιέται το 1770 στη Νορμανδία, γίνεται μαθητής ιερατικής σχολής κι αργότερα ιερέας, σε μια εποχή, όπου, όπως λέει και ο Σταντάλ, το κόκκινο (στρατός) και το μαύρο (ράσο) είναι οι ακρογωνιαίοι λίθοι της φεουδαρχικής κοινωνίας. Αργότερα θα αποσχηματισθεί, θα σπουδάσει Ιατρική και θα συνοδέψει τον Ναπολέοντα στην εκστρατεία του, στην Αίγυπτο. Εκεί αρρωσταίνει και ενώ επιστρέφει στην πατρίδα του, συλλαμβάνεται από αλγερινούς πειρατές και ως αιχμάλωτος πολέμου - λόγω του γαλλοτουρκικού πολέμου – μεταφέρεται σιδηροδέσμιος στην Τρίπολη, ύστερα στην Κωνσταντινούπολη, και κλείνεται στις φυλακές του Επταπυργίου (Γεντί Κουλέ).
Στα τρία συνολικά χρόνια της φυλάκισής του, μαθαίνει ελληνικά, μεταφράζει Αρχαίους Έλληνες συγγραφείς, γράφει ποιήματα για τη σκλαβωμένη Ελλάδα και τελειώνει το πρώτο βιβλίο του «Ταξίδι στο Μοριά, Κωνσταντινούπολη, Αλβανία», το οποίο και αφιερώνει στο Μ. Ναπολέοντα. Αποφυλακίζεται και λίγα χρόνια αργότερα, διορίζεται γενικός Πρόξενος της Γαλλίας στην Αυλή του Αλή Πασά.
Το 1813, ο Π. κατεβαίνοντας προς τη Θεσσαλία, εντυπωσιάζεται από τον Πηνειό ποταμό και ενώ πλησιάζει στην πόλη της Λάρισας, γράφει: (…) Το βλέμμα μου ξαναγυρίζει στον Πηνειό, καθώς ξεγλιστράει ανάμεσα από δεντροστοιχίες με ιτιές και πλατάνια ως τα προάστια της Λάρισας… κυλάει μέσα από τις βουρκογειτονιές της πόλης… και μοιάζει να βιάζεται να την εγκαταλείψει, για να ορμήσει πλέον ως νικητής στα Τέμπη. Για τη Λάρισα, που δεν του `κανε καθόλου καλή εντύπωση, λέει: (…) Η Λάρισα, όπως οι άλλες τουρκικές πόλεις, έχει να επιδείξει ορισμένα μεγάλα αρχοντικά, που χάνονται μέσα σε ένα απροσδιόριστο συνονθύλευμα από καλύβια. Αντί για πλατείες, δε βλέπει κανείς παρά σωρούς από σκουπίδια, λακκούβες με στάσιμα νερά. Ο Π. επισκέπτεται τη Θεσσαλία (1813) πάνω στην έξαρση της επιδημίας πανώλης (…) «Στη Λάρισα, θέριζε άγρια το θανατικό. Τα σπαρτά έμειναν αθέριστα. Μάταια τα χρυσωμένα στάχια αναζητούσαν το δρεπάνι του θεριστή. Ο καρπός τους ξανάπεφτε μέσα στο αυλάκι, απ` όπου φύτρωνε».
Όταν επιστρέφει στην πατρίδα του, γράφει το πολύτομο έργο του «Voyage dans la Grece (Ταξίδι στην Ελλάδα) και την «Ιστορία της Αναγέννησης της Ελλάδας», εκλέγεται Ακαδημαϊκός, ενώ ο βασιλιάς Όθων, τον παρασημοφορεί με το παράσημο του Τάγματος του Σωτήρος.
Ο Αλή Πασάς για να επιτύχει το σκοπό του, δηλ. την αυτονόμησή του από το Σουλτάνο, ασκεί… «πολυδιάστατη εξωτερική πολιτική», αφού προσεγγίζει τους Άγγλους και παράλληλα προτείνει, μέσω του διπλωμάτη Πουκεβίλ, να βοηθήσει στρατιωτικά τους Γάλλους…
Ο Χόλλαντ (Holland), σπουδάζει Ιατρική στο Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου,
παίρνει το πτυχίο του και ταξιδεύει στην Ευρώπη, ενώ ήταν ακόμα είκοσι πέντε ετών. Τον Νοέμβριο 1812 φτάνει στην Ελλάδα, επισκέπτεται τα Γιάννενα και προσκαλείται από τον Αλή Πασά, στο σεράι του. Τον συμβουλεύεται για την αρρώστια του (ποδάγρα), τον ενημερώνει για την αρρώστια που ταλαιπωρεί το γιο του Βελή, που είναι διοικητής στη Λάρισα, αν και στην αυλή του είχε τους δυο προσωπικούς γιατρούς του, τον Βηλαρά και το Λουκά Βάγια, οι οποίοι τότε βρίσκονταν στη Λάρισα. Ο Χόλλαντ παίρνει άδεια από τον Αλή και έρχεται προς τη Θεσσαλία. Λίγο έξω από την πόλη της Λάρισας, τον υποδέχεται ο Θερειανός γιατρός του Βελή, ο οποίος τον συνοδεύει και στο δρόμο του ερχομού του παρατηρεί, μέσα στα χωράφια, πολλές ρίζες του φυτού Ντατούρα Στραμμώνιουμ(1), γνωστού τότε παυσίπονου για τους Ευρωπαίους γιατρούς και τους Έλληνες. Φιλοξενείται στο σπίτι του Αρχιεπισκόπου Πολύκαρπου και γνωρίζεται με τους γιατρούς του Βελή, Ι. Βηλαρά και Λουκά Βάγια. Ο Χ. θαυμάζει τον αρρενωπό Βηλαρά και εντυπωσιάζεται από τις γνώσεις του: (…) Διεπίστωσα τις πολλές γνώσεις του (…) έχει τη φήμη του πρώτου βοτανολόγου της Ελλάδος (…) Είναι ένα από τα καλύτερα παραδείγματα Έλληνα λόγιου». Εξετάζει τον άρρωστο Βελή και εκφράζει γραπτά την άποψή του, αφού πρώτα παίρνει τις γνώμες των Ελλήνων γιατρών.
Παρακολουθεί την Κυριακάτικη λειτουργία στον ναό του Αγ. Αχιλλείου εντυπωσιάζεται από το τελετουργικό της, τους πολλούς ιερείς, τα ιερά άμφιά τους και τα ωραία λόγια, όπως το «Ειρήνη πάσι».
Για τη Λάρισα που δεν είχε καθόλου καλή γνώμη, γράφει: (…) Το εσωτερικό της πόλης είναι άτακτο·τα παζάρια που αποτελούν το κεντρικό τμήμα της, είναι αδιάφορα (…) Καθώς βαδίζεις στους δρόμους, ελάχιστοι ήχοι φτάνουν στ` αφτιά σου. Σκουπίδια βουνά στους δρόμους. Κανείς δεν τα μετακινεί… (…) Αναγερμένος ο Τούρκος στο χαγιάτι ή επάνω σε μαξιλάρια, μπροστά στην πόρτα του, αναπαύεται στη σιωπή και την απόλυτη γαλήνη. Αυτή η επισημότητα, εξαγιάζει την οκνηρία. Οι Τούρκοι εχθρεύονται την οικονομική-πολιτιστική ανάπτυξη των Ελλήνων. Τους θέλουν μόνο ραγιάδες…
(1) Datura Strammonium. Βότανο με αναλγητική δράση.
Βοηθήματα
Φρ. ΠΟΥΚΕΒΙΛ Ταξίδι στην Ελλάδα Μακεδονία-Θεσσαλία ΑφοιΤολίδη 19
H. HOLLAND Ταξίδι στη Μακεδονία-Θεσσαλία (1812-1813) Αφοί Τολίδη
Λαζ. Αρσ. ΑΡΣΕΝΙΟΥ Η Θεσσαλία στην Τουρκοκρατία Επικαιρότητα 1984 σελ.
Γ. Ρούσκας-Θ. Στεφανίδου. Η Λάρισα και ο Πηνειός σε ξένα περιηγητικά κείμενα. Θεσς. Ημερ. Τ. 49ος σελ. 239
Του Τάσου Πουλτσάκη
