Κολοκοτρώνης, Διάκος, Κανάρης, Ανδρούτσος και άλλοι στρατιωτικοί και πολιτικοί έχουν την τιμητική τους. Οι εικόνες τους στολίζουν τους τοίχους των σχολείων και άλλων δημοσίων κτιρίων. Τα ονόματά τους έχουν γίνει σύμβολα πατριωτισμού και ηρωισμού.
Τα ονόματα όμως εκείνων που ακολούθησαν τους επώνυμους ήρωες, εκείνων που στάθηκαν δίπλα τους και που συνέβαλαν αποφασιστικά στην επιτυχία του αγώνα της ανεξαρτησίας, είναι γνωστά μόνο σε κείνους που δεν αρκούνται στην επιφάνεια των γεγονότων, αλλά ερευνούν τις ιστορικές πηγές, για να αποκτήσουν μια σφαιρική και ολοκληρωμένη εικόνα του κατορθώματος της Φυλής μας.
Κάπου έχω διαβάσει ότι: «Της μάζας δεν της αρέσει να φορτώνει τη μνήμη της, ούτε να χρωστάει, έστω και νοερά, σε πολλούς ανθρώπους». Γνωρίζουμε πολλά γεγονότα από τη ζωή και τη δράση του Κατσαντώνη και του Καραϊσκάκη, αλλά πολύ λίγα γνωρίζουμε για τον ήρωα Γιάννη Φραγκίστα, από την Αν.Φραγκίστα Ευρυτανίας, που υπήρξε πρωτοπαλίκαρο και των δύο.
Αφορμή να ασχοληθούμε με τον οπλαρχηγό Γιάννη Φραγκίστα, που έδρασε τόσο κατά την προεπαναστατική περίοδο, όσο και κατά την επανάσταση του ‘21, στάθηκε μια είδηση και μια νεκρολογία του, που δημοσιεύτηκαν στην εφημερίδα της Λαμίας «Φρουρός των μεθορίων».
Στο φύλλο 64 της 25ης Μαρτίου 1861 διαβάζουμε «Ασθενεί επικινδύνως ο Κ. Ιωάννης Φραγκίστας και προχθές οι υοί αυτού τον μετέφερον μέχρι Κόμματος εις το κάρον προς ανάρρωσιν».
Στο επόμενο φύλλο 65 της 1ης Απριλίου 1861 η ίδια εφημερίδα δημοσιεύει μια νεκρολογία του, όπου αναφέρεται ότι πέθανε την 25η Μαρτίου.
Σχετικά με τα της κηδείας του ο Αθ. Γιαννακόπουλος, καθηγητής Α.Π.Θ. μας πληροφορεί τα εξής σε άρθρο του στην εφημερίδα «Ευρυτανικός Παλμός», που αναρτήθηκε και στο διαδίκτυο.
«Πέθανε στη Λαμία την 25η Μαρτίου 1861 σε ηλικία 97 ετών και η κηδεία του έγινε με όλες τις τιμές στον Άγιο Νικόλαο Λαμίας την 26η Μαρτίου. Μεταφέρθηκε και τάφηκε, κατά την επιθυμία του από τα παιδιά του στο «χωρίον» Κόμμα της Λαμίας. Ο δικηγόρος της Λαμίας, Λεωνίδας Δ. Κλωτσιάρης, εκφώνησε μεγάλο επικήδειο λόγο. Από το λόγο αυτό επιλέγουμε μερικά κομμάτια που παρουσιάζονται με τη γλώσσα της εποχής.
«Και έτερον λείψανον του Ιερού αγώνος, ο συνταγματάρχης Ιωάννης Φραγκίστας απήλθεν εις την αιώνιον ζωήν πλήρης ημερών και δόξης. Και ημερών μεν, διότι απεβίωσε την 25ην 1861 εις ηλικίαν 97 ετών, δόξης δε, διότι και προ της Ελληνικής Επαναστάσεως μετά τους Κατσαντώνη, Δίπλα, Λεπενιώτη, Καραϊσκάκη και άλλων επίσης γενναίων και ατρομήτων συστρατιωτών της ελευθερίας, οιωνεί ζώσα και ένοπλος διαμαρτύρησης κατά της τυραννίας, εμάχετο κατά των τυράννων Τούρκων και εν καιρώ του υπέρ ελευθερίας αγώνος ηγωνίσθη ενδόξως και μετά την σύστασιν της βασιλείας σπουδαίας και πολύτιμους προσέφερεν εις το έθνος και εις τον θρόνο υπηρεσίας».
Στη νεκρολογία του αναφέρεται ότι του είχε απονεμηθεί ο βαθμός του αντισυνταγματάρχη, ενώ στον επικήδειό του αναφέρεται ως συνταγματάρχης. Γεγονός είναι ότι σε διάφορες περιόδους και ανάλογα με τις επικρατούσες πολιτικές συνθήκες πολλοί αγωνιστές αδικήθηκαν και δεν τους απονεμήθηκε ο βαθμός που τους άξιζε.
Από διάφορες πηγές πληροφορούμαστε ότι έλαβε μέρος σε όλες τις μάχες που έδωσε ο Κατσαντώνης, Λεπενιώτης και ο Καραϊσκάκης. Μάλιστα τραυματίσθηκε δυο φορές.
Όπως μας πληροφορεί ο Καρδιτσιώτης δάσκαλος και ιστοριοδίφης Λάμπρος Γριβέλας «Οι υπό την οδηγίαν του Καραϊσκάκη επίσημοι οπλαρχηγοί και προσωπικά στηρίγματα του ήταν ο Σωτήρης Συντεκνιώτης, ο Αντώνης Ζαραλής και ο Γιάννης Φραγκίστας».
Ως αρματολός ανέλαβε να επιτηρεί την περιοχή της Ρεντίνας. Σύμφωνα με όσα αναφέρει ο Ιωάννης Βορτσέλας στο βιβλίο του «Φθιώτις» ο Σπύρος Κοντογιάννης έσφαξε τα πέντε παιδιά του Χατζηχρίστου στο Μαυρίλο, επειδή νόμιζε ότι αυτός έφταιγε που οι Τούρκοι σκότωσαν τον πατέρα του Κωνσταντή. Γράφει λοιπόν ο Βορτσέλας:
«Η είδηση της σφαγής των Χατζαίων ευθύς περιήλθεν εις τα ώτα του εν τω τμήματι της Ρεντίνης περιπολούντος αρματολού Ιωάννη Φραγκίστα, οπαδού του Κατσαντώνη. Ο Φραγκίστας έσπευσεν ευθύς εις Μαυρίλον ένθα είδε τα πτώματα των πέντε αδελφών και διεπληκτίσθη μετά του Κοντογιάννη, προς ον είπε: «Του διαβόλου το Ρωμαΐκο θα φκιάσωμε», ο μεν Κοντογιάννης εσιώπησεν, ο δε Φραγκίστας παραλαβών τους δυο αδελφούς Δημήτριον και Γιαννακόν Χατζίσκον, νιους του Κωνστ. Καννέλλου επιλεγομένιο, ωδήγησεν αυτούς εις τον Κοντζαμπάση των Αγράφων Τσολάκογλου …»
Στα 1805 ο Κατσαντώνης, ο Καραϊσκάκης και ο Φραγκίστας έστησαν ενέδρα και σκότωσαν το πρωτοπαλίκαρο του Αλή Πασά Βεληγκέκα στη θέση «Φιδόσκαλα» της Βουλγαρίας.
Σύμφωνα με μια άλλη πληροφορία οι οικογένεια του Φραγκίστα αρχικά ήταν εγκατεστημένη στην Αγία Τριάδα Καρπενησίου. Είναι άγνωστο πότε μετακόμισαν τα δυο αγόρια του στη Λαμία και αυτός στο χωριό Κόμμα.
Τα αγόρια του ήταν ο Επαμεινώνδας και ο Χαράλαμπος. Δεν γνωρίζουμε σε ποια σχολεία φοίτησαν, αλλά απέκτησαν σπουδαία μόρφωση και οι δυο έγιναν δικηγόροι στη Λαμία.
Ο Επαμεινώνδας έγραψε τη βιογραφία του Κατσαντώνη σύμφωνα με τις διηγήσεις του πατέρα του. Ο γιος του Χαράλαμπου, Νικόλαος, εξελέγη βουλευτής Στυλίδας και παντρεύτηκε την Αρετή κόρη του καραβοκύρη της Σκιάθου Γ. Μαυρογιαλή. Ένας γιος του Νικόλαου Φραγκίστα, ο Αχιλλέας, ασχολήθηκε με ναυτιλιακές επιχειρήσεις. Γενάρχης, λοιπόν, της εφοπλιστικής οικογένειας Φραγκίστα είναι ο Αγραφιώτης αρματολός και πρωτοπαλίκαρο του Κατσαντώνη και του Καραϊσκάκη Γιάννης Φραγκίστας.
Ως προς το επώνυμο Φραγκίστας προκύπτει το εξής ερώτημα: Ήταν το πραγματικό του επώνυμο ή του προσέδωσαν ως επώνυμο τον τόπο καταγωγής του; Επίσης υπάρχει και μια διαφορά ως προς τις χρονολογίες γέννησης και θανάτου. Διάφοροι ερευνητές αναφέρουν τις χρονολογίες 1776-1856. Λανθασμένα βέβαια. Είναι βέβαιο ότι πέθανε την 25η Μαρτίου 1861 σε ηλικία 97 ετών, οπότε χρονολογία γέννησής του είναι το 1764.
Τελειώνουμε με όσα γράφει ο Γ. Γαζής στο «Λεξικό της Επαναστάσεως».
«Ιωάννης Φραγκίστας. Αγραφιώτης. Ούτος ην παλαιός αρματολός και κλέπτης, χρηματίσας και παλικάρι του Κατσαντώνη, επί δε της Επαναστάσεως ην και οπλαρχηγός υπό την οδηγίαν του Καραϊσκάκη ως επί το πλείστον, φερόμενος με ειλικρίνειαν, τιμιότητα, φρόνησιν και εμπειρίαν».
Του Κώστα Ζησόπουλου Δασκάλου
