Συνέντευξη στον Αποστόλη Ζώη
Τον περασμένο Φεβρουάριο έγινε η παρουσίαση του νέου βιβλίου του ποιητή Τάσου Μακράτου «Νόστος Ελληνικός» («εκδ. Λιβάνη») στην Εταιρεία Ελλήνων Λογοτεχνών. Ο «Νόστος Ελληνικός» είναι μια ποιητική σύνθεση μεγάλη σε έκταση, με θεατρική δομή. Στο έργο του αυτό, ο καταξιωμένος δημιουργός εκφράζει ποιητικά τα συναισθήματα των Ελλήνων και Ελληνίδων μεταναστών και μεταναστριών, όσο βρίσκονται στις ξένες χώρες αφενός, και αφετέρου όταν μετά δεκαετίες ξενιτεμού ξαναγυρίζουν στην πατρική γη.
Τότε, η νοσταλγία καταλαγιάζει, αλλά ευθύς αμέσως γεννιέται έντονα το ερώτημα για τη δικαίωση του μέχρι τότε βίου τους και τη νοηματοδότησή του. Σήμερα ο ίδιος μιλάει στην «Ελευθερία».
* «Νόστος Ελληνικός». Τι εκφράζετε σε αυτό το έργο;
- «Ο Νόστος Ελληνικός είναι μία ποιητική σύνθεση μεγάλη σε έκταση, με θεατρική δομή, χωρισμένη σε πενήντα κεφάλαια. Στο πρώτο μέρος του έργου, με τίτλο «Των πατρίδων ανάσες», εκφράζω ποιητικά τα αισθήματα και τα συναισθήματα των συμπατριωτών και συμπατριωτισσών μας, που ζουν στην ξενιτειά, των Ελλήνων και των Ελληνίδων που επί σαράντα χρόνια όλα τα νειάτα τους βρίσκονται σε ξένους τόπους, σε Αμερικές και Αυστραλίες, σε Γερμανίες και Γαλλία και Βέλγιο, σε Βραζιλίες και Αργεντινή, σε Νότιο Αφρική και Καναδά. Το «σαράντα χρόνια» είναι συμβολικό, είναι, σε χρονική διάρκεια, όσο δύο Οδύσσειες. Και ακριβώς, βρισκόμαστε μπροστά σε Οδύσσεια, καθώς ο ξενιτεμός γεννά έναν αρχετυπικό διχασμό, το σώμα μπροστά, στην φιλοξενούσα μας χώρα, η ψυχή πίσω, στην μητέρα – πατρίδα.
Αυτοί οι μετανάστες, αυτές οι μετανάστριές μας, εμείς όλοι τελικά ζούμε επί σαράντα χρόνια, όπως γράφω, στερημένοι από το μητρικό γάλα και από το χώμα το πατερικό. Εναλλάσσοντας συνεχώς το γ' πληθυντικό πρόσωπο με το α' πληθυντικό παράλληλα με την τεχνική της συγγραφής μου δείχνω έμμεσα, αλλά πολύ καθαρά, την ενότητα του Ελληνισμού, όλοι και όλες οι εντός Ελλάδος ταυτιζόμαστε με όλους και όλες που ζουν στα ξένα.
Όταν οι ξενιτεμένοι μας γυρίζουν στην πατρίδα και τα συναισθήματα εντείνονται, τους ακολουθώ, ποιητικά πάντα, στους τόπους καταγωγής τους. Βεβαίως δεν κάνω γεωγραφία, κάνω Ποίηση, μπορεί φερειπείν για μία μεγαλούπολη να γράφω έναν στίχο, ενώ για ένα χωριό να έχω γράψει μία σελίδα, ανάλογα με την δομή του κειμένου. Έτσι, δημιουργώ ένα ταξίδι σ’ όλη την Ελλάδα, όπου συμπλέκονται, όπως σε κάθε μεγάλη σε παράδοση και ιστορία χώρα, πόλεις και χωριά, νησιά και βουνά, ποτάμια και θάλασσες, άνθρωποι, συγγενείς μας και οικείοι μας, μυρωδιές και χρώματα, ιστορικές προσωπικότητες και μεγάλοι λογοτέχνες, ήθη και έθιμα, παραδόσεις και βότανα, λουλούδια και πίττες.
Είναι τη σφύζουσα Ελλάδα, που ποιητικά απεικονίζω και στην οποία επιστρέφουμε. Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται στο κεφάλαιο «Της ναυτοσύνης» για τους ναυτικούς μας, οι οποίοι και οι ίδιοι βιώνουν έναν ιδιαίτερο ξενιτεμό. Ό,τι στην ψυχή μας κρατούσαμε, στην ξενιτειά, ως νόστο, ως επιθυμία επιστροφής, τώρα γίνεται παρόν και πραγματικότητα. Είμαστε στην Ελλάδα και θα παραμείνουμε πλέον εδώ μέχρι τέλους. Όπως γράφω, «γη θα ξαναγίνουμε / στη γη μας…».
* Γιατί έχει χαρακτηρισθεί ο «Νόστος Ελληνικός» ως «υπαρξιακό έπος»;
- «Ο Νόστος είναι μορφολογικά, όπως ήδη αναφέραμε, μια μεγάλη σε έκταση ποιητική σύνθεση, αυτό καταρχήν δίνει την αίσθηση και τον χαρακτηρισμό του ως «έπος».
Όταν οι ξενιτεμένοι μας ξαναγυρίζουν στην πατρίδα, αρχίζει το δεύτερο και τελευταίο μέρος του έργου, ο «Εστερημένος ο Μέγας». Παράλληλα με τη χαρά της επιστροφής, γεννιέται στην ψυχή τους το ερώτημα για την δικαίωση του έως τότε βίου τους, για το νόημα της ζωής τους. Αυτό το ερώτημα είναι βαθειά υπαρξιακό και είναι κυρίαρχο στις ωριμότερες ηλικίες. Απάντηση σ’ αυτήν την ψυχική αναζήτηση θα δώσει ο Εστερημένος ο Μέγας και οι Συν Αυτώ, όπως προφητεία για τον γυρισμό του στην Ιθάκη, έδωσε ο μάντης Τειρεσίας στον Οδυσσέα. Εστερημένος ο Μέγας είναι ένα συμβολικό πρόσωπο που δημιουργώ, ο οποίος ακριβώς εκφράζει όλες τις στερήσεις, τους διχασμούς, τα τραύματα, τις απώλειες της ανθρώπινης ψυχής. Η παρέα του, η Συν Αυτώ, είναι οι μεγάλοι Έλληνες του Πνεύματος, ξεκινώντας από Σεφέρη – Ρίτσο – Ελύτη και συνεχίζοντας με Καβάφη – Σικελιανό – Καζαντζάκη κλπ. φτάνοντας μέχρι τους τρεις τραγικούς ποιητές Αισχύλο – Σοφοκλή – Ευριπίδη και καταλήγοντας στον Όμηρο. Όλων αυτών γνωρίζουμε και το έργο τους και τη ζωή τους, άρα τους βάζω να απαντούν στο υπαρξιακό μας ερώτημα, για την νοηματοδότηση του βίου μας, ανάλογα με την υπαρξιακή οπτική τους.
Επειδή ακριβώς κυρίαρχο είναι στο έργο η υπαρξιακή αγωνία των ξενιτεμένων για τη δικαίωση της ζωής τους, χαρακτηρίσθηκε ο Νόστος ως «υπαρξιακό έπος».
* Τον 21ο αιώνα οι Έλληνες, κυρίως νέοι σε ηλικία με καταπληκτικές σπουδές, αναγκάζονται να πάρουν τον δρόμο της ξενιτειάς. Εκτιμάτε πως θα έχει ένα τέλος αυτό το αρνητικό φαινόμενο για έναν λαό, που έχει προσφέρει σχεδόν τα πάντα στον παγκόσμιο πολιτισμό;
- «Ο εκπατρισμός έχει δύο σκέλη, ομόλογα με δύο αίτια. Εάν ένας Έλληνας ή Ελληνίδα ξενιτευθεί, για να πάει σε χώρες, όπου η επιστήμη ή η καλλιτεχνία που τον ενδιαφέρει βρίσκεται σε υψηλό επίπεδο και όπου θα εμπλουτίσει τις γνώσεις και την εμπειρία του, και κατόπιν θα επιστρέψει στην γενέτειρά του, για να μπολιάσει με νέα στοιχεία την επιστημονική ή καλλιτεχνική ζωή της πατρίδας του, αυτό είναι ευεργετικό και ευκταίο. Επίσης, ένας νέος με επιχειρησιακές ιδέες και τάσεις, μπορεί να βρει κατάλληλο έδαφος σε μία ξένη χώρα, οπουδήποτε της γης. Ακόμη, ένας Έλληνας ή Ελληνίδα που κλίνει στις εμπορικές δραστηριότητες και που κρίνει, ότι σε ορισμένες ξένες χώρες έχει μεγαλύτερη ευχέρεια ανάπτυξης και κερδών. Ή ένας άλλος που επί ορισμένα χρόνια μπορεί να εργασθεί, ως στέλεχος μιας πολυεθνικής εταιρίας, στο εξωτερικό.
Αυτό που περιέγραψα είναι η θετική πλευρά μιας μετανάστευσης. Υπάρχει όμως και η αρνητική πλευρά της, η οποία αναφέρεται σε όσους συμπατριώτες μας και συμπατριώτισσές μας, κυρίως οι νέοι και οι νέες μας, ξενιτεύονται διότι η Ελλάδα δεν τους προσφέρει δυνατότητες ζωής ανάλογες με τα προσόντα τους και τη μόρφωσή τους. Όταν νέοι και νέες, με μεταπτυχιακά και δοκτορές, αμείβονται στην Ελλάδα με μισθούς πεντακοσίων έως οκτακοσίων ευρώ τον μήνα, κάποια στιγμή αντιδρούν και σπεύδουν σε χώρες, όπου εκτιμώνται, υλικά και ηθικά, καλύτερα οι γνώσεις τους, η φιλοπονία τους, οι εμπνεύσεις τους, το κέφι τους για δημιουργία.
Άλλο λοιπόν το να ξενιτεύεσαι για λίγα χρόνια, ώστε να εμπλουτίσεις τις δυνατότητές σου, και άλλο ο αναγκαστικός εκπατρισμός, λόγω του ότι παραμένοντας στην Ελλάδα καταστρέφεται το όραμα μίας καλύτερης ζωής.
Το φαινόμενο της μαζικής μετανάστευσης των νέων στην Ελλάδα τον 21ο αιώνα θα σταματήσει, όταν οι πολιτικοί μας ηγήτορες αποφασίσουν να γίνουν δοτικοί προς τον ελληνικό λαό και όχι, όπως τις τελευταίες δεκαετίες, άρπαγες ή αδιάφοροι θεατές της σκληρής πραγματικότητας.
Το ελληνικό έθνος έχει προσφέρει πολλά στον παγκόσμιο πολιτισμό και στην παγκόσμια σκέψη, όπως και άλλοι λαοί, οι Ινδοί, οι Κινέζοι, οι Αμερικανοί, οι Ρώσοι, οι Γάλλοι, οι Γερμανοί κλπ. Παράλληλα με την υπερηφάνεια που νιώθουμε για τους προγόνους μας, οφείλουμε να εργασθούμε δημιουργικά, σε κάθε πόστο του ο καθείς και η καθεμία μας, στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, ώστε να θεωρούμαστε πάντα άξιοι συνεχιστές των προγονών μας».
* Όσο θα αυξάνονται οι ανισότητες σε παγκόσμιο επίπεδο, τόσο πιστεύετε πως θα αυξάνονται και οι προσφυγικές ροές; Είναι σύγκρουση θρησκειών, πολιτισμών ή και μια άρνηση σε νεοφιλελεύθερες πολιτικές που γεννούν μόνο ανισότητες και πολέμους;
- «Όλοι οι άνθρωποι επί της γης δικαιούνται να ζουν σε συνθήκες ειρήνης, ασφάλειας και ευημερίας. Είναι αρχές ζωής και συμβίωσης, που έχουν διατυπωθεί με σαφήνεια και κατοχυρωθεί από διεθνή θεσμικά όργανα, όπως είναι ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών, και περιλαμβάνονται στα απαράγραπτα Δικαιώματα του Ανθρώπου.
Όμως, δεν εφαρμόζονται παντού, ούτε πάντα, καθώς υπάρχει μία κοινωνική ανισορροπία, αφενός συσσώρευση άφθονου πλούτου σε πολύ λίγους ανθρώπους στη γη, και φοβερής φτώχειας και δυστυχίας σε δισεκατομμύρια άλλους. Το ξέρουμε όλοι, ότι οι τρεις πλουσιότεροι άνθρωποι της γης έχουν στην κατοχή τους περιουσία, που ισοδυναμεί με το Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν 80 κρατών!… Συνέπεια αυτής της ανισορροπίας είναι οι πόλεμοι, άρα και οι προσφυγικές ροές των ανθρώπων, που τρέχουν από χώρα σε χώρα, είτε για να αποφύγουν τον θάνατο, είτε για μία καλύτερη μοίρα.
Η σύγκρουση θρησκειών ή κανόνων ζωής ποτέ δεν εκτρέπονται σε φανατισμούς και φριχτές βιαιότητες, όταν ο μέσος άνθρωπος έχει τα αναγκαία για μια αξιοπρεπή και ειρηνική διαβίωση, την κατοικία του, την τροφή του, το ρούχο του, την εργασία του, την οικογένειά του, μια κάποια διασκέδαση. Ακρότητες και φανατισμοί δημιουργούνται σε απελπισμένους ανθρώπους, που δεν έχουν να χάσουν τίποτα πλέον παρά μόνο τις αλυσίδες τους.
Οι νεοφιλελεύθερες πολιτικές και πρακτικές, δηλαδή εκείνες του άκρατου και επιθετικού καπιταλισμού, είναι επικίνδυνες για την ανθρωπότητα. Καταστρέφουν συνειδητά τη μέση τάξη, για να δημιουργηθεί μία διταξική κοινωνία, άρα για να οδεύσουμε προς έναν νέο Μεσαίωνα. Το 1984 στο έργο μου Μυστικοί Έρωτες ΙΙ. Ερωμένες Ημέρες το διαισθάνομαι, το διατυπώνω ποιητικά: «ένας νέος Μεσαίωνας κυοφορείται στα / Σπλάχνα μας χωρίς τύψεις Γης» και με την λέξη «Γη» υπονοώ κυρίως τους ηγήτορες, την κυριαρχούσα τάξη, η οποία οφείλει να είναι περισσότερο διορατική, να ακολουθήσει τα διδάγματα του κορυφαίου οικονομολόγου Τζων Κέυνς και του αμερικανικού προέδρου Φραγκλίνου Ρούσβελτ, που τα εφήρμοσε και έφερε ανάπτυξη και ευημερία στις Η.Π.Α. κατά τον μεσοπόλεμο».
* Πώς βλέπετε την επόμενη μέρα στην Ελλάδα;
- «Η σημερινή κατάσταση της Ελλάδας, άρα και του ελληνικού λαού, είναι πολύ δύσκολη. Οι αιτίες της σημερινής δεινής θέσης της χώρας είναι ευδιάκριτες: Τις τελευταίες δεκαετίες έγινε από τους περισσότερους κυβερνώντες και τους φίλους τους (επιχειρηματίες κ.λπ.) καταλήστευση του συσσωρευμένου πλούτου του ελληνικού λαού.
Σημεία συσσώρευσης: Ασφαλιστικά Ταμεία, Τράπεζες, Έσοδα του Κράτους από φορολογία, Δάνεια από το εξωτερικό. Και στους τέσσερεις αυτούς τόπους, και με παράνομα ή νομιμοφανή μέσα, κατόρθωσαν οι υποτιθέμενοι φύλακες της κοινωνίας, του κράτους και του λαού μας, να υπεξαιρέσουν τον κοινωνικό πλούτο και να τον καρπωθούν μαζί με τους φίλους τους.
Παράλληλα, για να μην ξεσηκώνονται οι πολίτες, εφήρμοσαν μία μακιαβελική τεχνική με δύο σκέλη. Πρώτον, επέτρεψαν την ασύδοτη φοροδιαφυγή σε όλα τα ελεύθερα επαγγέλματα και σε όλους τους επαγγελματίες, μικρούς και μεγάλους, άρα συνήθισαν, σε μεγάλο βαθμό, τον λαό να μην έχει φορολογική άρα κοινωνική συνείδηση. Δεύτερον, έδωσαν στους μισθωτούς, ιδιωτικούς και δημοσίους, μισθούς που δεν ανταποκρίνονταν πάντοτε σε ανάλογη παραγωγικότητα, άρα σε μεγάλο βαθμό όχι μόνο δεν ανέπτυξαν, αλλά κατέστρεψαν την εργασιακή κουλτούρα μεγάλου μέρους της ελληνικής κοινωνίας, και αναπτύχθηκε η συνήθεια της «ήσσονος προσπαθείας».
Άρα, η καταλήστευση του δημόσιου πλούτου, η de facto φοροδιαφυγή και η αποσύνδεση της προσπάθειας από την αμοιβή, κατέστρεψαν οικονομικά την Ελλάδα. Το 2010 οι δανειστές απαίτησαν τα χρήματά τους και μας δάνεισαν για να ξεχρεώσουμε τα παλαιά δανεικά και ούτω καθεξής. Οι μισθοί και οι συντάξεις κυρίως της μέσης τάξης μειώθηκαν από 50% έως 70%, η ανεργία ανέβηκε στο 30%, η έως το 2010 μικρή άνεση έγινε φοβερή οικονομική πίεση, οι άνθρωποι και κυρίως οι νέοι και οι νέες ασφυκτιούν.
Η επόμενη ημέρα θα είναι ιδιαιτέρως δύσκολη για τους Έλληνες και τις Ελληνίδες, για όλους εμάς. Αλλά ο Ελληνισμός δεν θα σκύψει το κεφάλι. Συνεχής δημιουργικότητα, εφευρετικότητα, απαντοχή, επιμονή στην αναζήτηση του καλύτερου, θάρρος είναι τα ζητούμενα, τα στοιχεία εκείνα που θα μας επιτρέψουν να βγούμε από τη σημερινή καταστροφή, από την σημερινή οικονομική κατοχή της χώρας μας. Και μαζί, ας διατρέχει την ψυχή και την καρδιά μας μία μαχητική αισιοδοξία, μία αισιοδοξία που να στηρίζεται στον αγώνα μας για το καλύτερο. Θα πετύχουμε!».
Ποιος είναι
Ο Τάσος Μακράτος (λογοτεχνικό όνομα του Τάσου Μακρόπουλου) γεννήθηκε στον Πειραιά. Έλκει την καταγωγή του από Σμύρνη, Κεφαλλονιά και Μεσσηνία.
Σπούδασε Φιλολογία και Φιλοσοφία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και Μηχανολόγος – Ηλεκτρολόγος στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο. Τα χρόνια 1985-1986 έκανε μεταπτυχιακές σπουδές Νεοελληνικής και Βυζαντινής Φιλολογίας στο Παρίσι, στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης (Paris IV).
Στα νεοελληνικά Γράμματα παρουσιάζεται με τη νεανική ποιητική του σύνθεση «Ο Υπαίτιος» (1974) και ακολουθούν έως σήμερα άλλα δέκα έργα του. Παράλληλα με τη συγγραφική του δραστηριότητα, ως φιλόλογος – ερευνητής ασχολείται με έρευνα πάνω σε κείμενα Νεοελληνικής, Βυζαντινής και Γαλλικής Μεσαιωνικής Λογοτεχνίας (Φιλοσοφική Σχολή Πανεπιστημίου Αθηνών).
Το 1977 βραβεύεται στον λογοτεχνικό διαγωνισμό «Νεολαία ’77» με το ποίημά του «Ειρηνοβόλο Σπέρμα» και το φθινόπωρο του 1982 ταξιδεύει και παραμένει επί 3μηνο στη Νέα Υόρκη, όπου το λογοτεχνικό του έργο παρουσιάζεται στο Κέντρο Ελληνικού Πολιτισμού και στο Ελληνικό Ραδιόφωνο (WEVD) της Νέας Υόρκης από τον ποιητή Νίκο Σπάνια. Το 1996 λαμβάνει το Α' βραβείο Ποίησης από την Διεθνή Ακαδημία Διάδοσης του Πολιτισμού της Ρώμης για τον ποιητικό του ύμνο προς τη γυναίκα Δοξαστικόν ες Αεί.
