Γράφει ο Δημήτρης Βάλλας
Την παραλλαγή της, αυτή με τα λάστιχα, τη χρησιμοποίησαν κατά κόρον οι… πιτσιρικάδες απανταχού της γης και ιδιαίτερα τα δικά μας τα ελληνάκια με… θύματα πολλές φορές τα τζάμια της γειτονιάς, ή κανένα αθώο σπουργιτάκι που έτρωγε την πέτρα…
Χαρακτηρίστηκε και πολύ σωστά , γιατί είναι εύκολη η κατασκευή της, αλλά και η εξεύρεση πυρομαχικών, σαν το όπλο των φτωχών και έγινε διάσημη όταν με αυτήν ο μικρόσωμος Δαυίδ της Παλαιάς Διαθήκης, εξόντωσε τον Γολιάθ.
Με το όπλο των φτωχών λοιπόν θα ασχοληθούμε σήμερα, φθάνοντας ακόμα και στη Νεολιθική εποχή, στην οποία και εντοπίζονται τα πρώτα του ίχνη.
Αυτά τα ίχνη λοιπόν θα ακολουθήσουμε σήμερα, πιστοί στον τίτλο της στήλης, για να γνωρίσουμε την αρχαία σφενδόνη, του …ψυχολογικού πολέμου με τις παράξενες σφαίρες της.
Η σφενδόνη, λοιπόν, ήταν ένα απλό όπλο των αρχαίων, με το μεγαλύτερο βεληνεκές απ’ όλα, αλλά με σημαντική υστέρηση σε αποτελεσματικότητα και ακρίβεια σκόπευσης. Χρησιμοποιούνταν στη μυκηναϊκή περίοδο, εξαφανίστηκε όμως στους επόμενους αιώνες και επανεμφανίστηκε μετά στην αρχαϊκή εποχή.
Αποτελείτο από ένα κομμάτι δέρμα με δεμένους στα δύο άκρα τους ιμάντες που είχαν μήκος 0,60 μ. ο καθένας. Τα βλήματα της σφενδόνης ήταν μικρές πέτρες στην αρχή και μικρές ελλειψοειδείς σφαίρες από άργιλο ή μέταλλο, κυρίως μόλυβδο, έπειτα. Το υλικό κατασκευής της σφενδόνης ήταν φθαρτό και έτσι η παρουσία της πιστοποιείται από τα βλήματα, αλλά και τις σπάνιες απεικονίσεις της στην τέχνη. Ο χειριστής της σφενδόνης αφού τοποθετούσε το βλήμα στο κέντρο του δέρματος και κρατούσε με το χέρι του τους δύο ιμάντες από τα άκρα, τον ένα μάλιστα σταθερότερα, περιέστρεφε με ταχύτητα τη σφενδόνη. Σε μία στιγμή άφηνε απότομα τον ιμάντα που κρατούσε χαλαρότερα, οπότε το βλήμα ελευθερωνόταν, καθώς άνοιγε το διπλωμένο ως τότε δέρμα και εκσφενδονιζόταν με ταχύτητα προς την κατεύθυνση σκόπευσης. Για την καλύτερη χρήση του όπλου απαιτούνταν η εξάσκηση του χειριστή και η καλή μυική του δύναμη.
Το βλήμα, χάρις στη φυγόκεντρο δύναμη έφευγε με μεγάλη ταχύτητα προς τον εχθρό. Αρχικά τα βλήματα ήταν λίθινα ή από ψημένο πηλό. Τα μολύβδινα βλήματα, τα οποία υιοθετήθηκαν αργότερα, είχαν καλύτερη αεροδυναμική και άρα μεγαλύτερο βεληνεκές και φονική ικανότητα. Ένας καλός σφενδονήτης ήταν ικανός να πλήξει αντίπαλο σε απόσταση ως και 100 μέτρων με μεγάλη ακρίβεια. Το βάρος του βλήματος της σφενδόνης έφτανε αρχικά τα 30 γραμμάρια και ο Φίλιππος Β’ της Μακεδονίας αύξησε το βάρος στα 80 γραμμάρια.
Ονομαστοί ήταν οι Ρόδιοι σφενδονήτες. Οι σφενδονήτες ήταν ο πλέον επικίνδυνοι για το βαριά οπλισμένο πεζικό. Το βλήμα της σφενδόνης δεν χρειαζόταν να διαπεράσει τη θωράκιση του οπλίτη για να του προκαλέσει πλήγμα. Ένα πλήγμα σφενδόνης στο κράνος ήταν ικανό ακόμα και να σκοτώσει τον οπλίτη που το φορούσε, χωρίς να το σπάσει. Το μέταλλο του κράνους «βούλιαζε» από την ισχύ της πρόσκρουσης και ήταν αυτό που σκότωνε τον άνδρα που το φορούσε.
Όμως, ακόμα και εάν το όπλο αυτό ήταν απλό, μεγάλη ήταν η σημασία που του δινόταν στο πεδίο της μάχης, καθώς η σφεντόνα χρησιμοποιήθηκε και σαν όπλο ψυχολογικού πολέμου στην Αρχαία Ελλάδα.
Το ενδιαφέρον είναι πως στα βλήματα πέτρες που έχουν βρεθεί σήμερα εντοπίστηκαν επιγραφές-μηνύματα, κυρίως σε ανάγλυφη μορφή.
Το μεγάλο ψυχολογικό πλήγμα της σφενδόνης ήταν ότι ένας μικρόσωμος και ταχυκίνητος πολεμιστής, με πάμφθηνο εξοπλισμό, μπορεί να δρα σε ομάδες, χωρίς την ανάγκη ιδιαίτερης εκπαίδευσης και να θέσει εκτός μάχης ακόμα και έναν καλά εκπαιδευμένο μεγαλόσωμο αντίπαλο του οποίου ο εξοπλισμός ασπίδα, θώρακας, κράνος κ.α, κοστίζουν πολύ περισσότερο και αχρηστεύονται από μια πέτρα!
Τον ρόλο, για να κλονίσουν αμέσως μετά το ηθικό του αντιπάλου, αναλαμβάνουν τα μηνύματα ανάγλυφα πάνω στο πέτρινο ή το μεταλλικό βλήμα που έγραφαν αναλόγως:
Αν τα μηνύματα τα κατατάξουμε σε κατηγορίες, η πρώτη κατηγορία εμπεριέχει επιγραφές εντολές ή επιφωνήματα με σκοπό είτε να δώσουν ένα πρόσταγμα στο βλήμα που πετούν ή να μεταφέρουν ένα μήνυμα σε εκείνον που θα δεχθεί το πλήγμα.
Συνήθως πρόκειται για προστακτικές ρημάτων όπως οι παρακάτω που απευθύνονται με μία διάθεση ειρωνείας στο θύμα:
Δέξαι, λαβέ, πρόσεχε, τρώγε (δηλ. φάτην), κύε (δηλ. μείνε έγκυος εφόσον σε διαπέρασε το βλήμα). Εκφράσεις όπως πυρί (δηλ. στην πυρά), τρωγαλίον (γλυκό κέρασμα),
νίκα (νίκη), αισχρόν δώρον (δυσάρεστο δώρο). Αίμα και προστακτικές όπως ύσε (δηλ. βρέξε), φαίνε (εμφανίσου) και βάσκε (βιάσου) αφορούν το ίδιο το βλήμα σαν να έχει ψυχή και αυτενέργεια…
Μεγαλύτερη ειρωνική διάθεση και χιούμορ έχουν βλήματα που αναγράφουν πάνω επιφωνήματα πόνου, όπως παπαί , δηλαδή «ωχ-ωχ», αλλά και άλλα πολλά!
Αυτά λοιπόν τα ολίγα για το όπλο των φτωχών και όσοι στην παιδική σας ηλικία το χρησιμοποιήσατε στις γειτονιές, τώρα που ωριμάσατε, η ιστορία της μάλλον επενδύει ευχάριστα τις αναμνήσεις εκείνων των καιρών!
