Από τον Γεώργιο Ν. Ξενόφο
Ενώ το 18830 η Ελλάδα γινόταν ανεξάρτητο κράτος, εκατομμύρια Έλληνες εξακολουθούσαν να παραμένουν υπόδουλοι στον Τούρκο κατακτητή. Η Θεσσαλία, η Ήπειρος, η Μακεδονία, η Θράκη, η Μικρά Ασία και τα μεγάλα ελληνικά νησιά στέναζαν ακόμα, κάτω από τον τουρκικό ζυγό. Από τη δυσάρεστη αυτή πραγματικότητα για τον Ελληνισμό ξεπήδησε η ιδέα της φυλής, το όνειρο για την απελευθέρωση των υπόδουλων Ελλήνων και την αποκατάσταση του ελληνικού κράτους. Στον καθολικό αγώνα του ’21 χιλιάδες Μακεδόνες, αφού αγωνίστηκαν σκληρά στη Χαλκιδική, στον Όλυμπο και στο Βέρμιο και αφού έγραψαν σελίδες εθνικού μεγαλείου στην Κασσάνδρα, στο Δοβρά και στη Νάουσα, κατέφυγαν στα νότια της Ελλάδας, για να συνεχίσουν εκεί τον αγώνα παρά το πλευρό των εκεί αγωνιζόμενων αδελφών τους. Ο Τσάμης Καρατάσος, γιός του μεγάλου οπλαρχηγού Καρατάσου, ήλθε το 1854 στη Μακεδονία και ανέλαβε το επαναστατικό κίνημα της Χαλκιδικής. Την ίδια εποχή άλλοι αδελφοί του μάχονταν στη Δ. Μακεδονία και στη Θεσσαλία. Το 1864 έρχονται στην ελεύθερη αγκαλιά της Ελλάδας τα Επτάνησα και δύο χρόνια αργότερα γράφονται χρυσές σελίδες ιστορίας στο Αρκάδι της Κρήτης.
Έτσι φθάνουμε στην Επανάσταση του 1878. Τα θεμέλια της άλλοτε κραταιάς Οθωμανικής Αυτοκρατορίας κλονίζονται. Την ίδια όμως περίοδο κάποιοι άλλοι λαοί της Βαλκανικής επαναστατούν κατά της Τουρκίας. Το 1876 αντιπρόσωποι των Μεγάλων Δυνάμεων συζητούν την αυτονόμηση της Βουλγαρίας. Λίγο πριν από το 1878 η Ρωσία κηρύσσει νέο πόλεμο κατά της Τουρκίας. Στις 19 Φεβρουαρίου του ίδιου χρόνου στο προάστιο Άγιος Στέφανος υπογράφεται η ομώνυμη συνθήκη, με την οποία δημιουργείται μεγάλο βουλγαρικό κράτος στη βαλκανική. Σ’ αυτό το κράτος περιλαμβάνεται σχεδόν ολόκληρη η Μακεδονία μέχρι την Καστοριά – Κοζάνη – Πιερία εκτός της Θεσσαλονίκης και της Χαλκιδικής. Έτσι τα εθνικά όνειρα του Ελληνισμού φάνηκαν πώς έσβησαν, αφού η Μακεδονία και ο ελληνικός της πληθυσμός χάνονταν πλέον γι’ αυτόν. Στη Μακεδονία από το 1867 είχε ιδρυθεί μια νέα «Φιλική Εταιρεία».
Αρχηγοί της ήταν: ο γυμνασιάρχης Φιλιππίδης από το Μοναστήρι της Σερβίας, ο δάσκαλος Πηχεών από την Οχρίδα και ο γιατρός Αργυρόπουλος από την Κλεισούρα της Καστοριάς. Μαζί τους εργάζονταν και πολλοί φλογεροί Μακεδόνες για την ελευθερία της πατρίδας τους. Στην Αθήνα οι Μακεδόνες εξέλεξαν επιτροπή με σκοπό την οργάνωση επαναστατικού κινήματος στη Μακεδονία. Πρόεδρος της επιτροπής ήταν ο Ιωάννης Πανταζίδης, καθηγητής Πανεπιστημίου από το Μοναστήρι, και ψυχή της ο Στέφανος Δραγούμης. Αυτή η επιτροπή ενδιαφέρθηκε αμέσως και συγκέντρωσε χρήματα, προμηθεύτηκε πυρομαχικά και στρατολόγησε εθελοντές. Ο πυρήνας του εθελοντικού αυτού «σώματος» αποτελούνταν κυρίως από Μεδόνες που ήταν απόγονοι των αγωνιστών Μακεδόνων του ’21. Έτσι εξακόσιοι από αυτούς τους εθελοντές με αρχηγό τον Κοσμά Δουμπιώτη αποβιβάστηκαν στα παράλια της Πιερίας στις 15 Φεβρουαρίου του ’78.
Στις 19 του ίδιου μήνα ο πνευματικός αρχηγός εκείνου του αγώνα, ο Νικόλαος επίσκοπος Κίτρους, κήρυξε την επανάσταση. Την ίδια μέρα στο Λιτόχωρο της Πιερίας σχηματίστηκε «προσωρινή» κυβέρνηση, με πρόεδρο τον Ευάγγελο Κοροβάγκο. Μια μέρα πριν στην Κοζάνη μαζεύτηκαν αρκετοί αγωνιστές και με κέντρο δράσης το όρος Μπούρικος, αφού έκαναν κι εκεί «προσωρινή» κυβέρνηση στην Επαρχία Ελίμεια, άρχισαν τον υπέρ Ελευθερίας αγώνα. Αυτή η κυβέρνηση εξέδωσε ταυτόχρονα και προκήρυξη, στην οποία τονίζεται:
«… Η ημετέρα επαρχία, μη δυναμένη πλέον να υποφέρει τον ακατονόμαστον δούλειον τουρκικόν ζυγόν, τας ανήκουστους βιαιοπραγίας των καταδυναστεύοντων την Πατρίδα του Μεγάλου Αλεξάνδρου τυράννων, τας απείρους κακώσεις και τας φοβεράς καταπιέσεις … και βλέπουσα, ότι … η Υψηλή Πύλη απεμπολεί το πλείστον της Μακεδονίας εις τον Πανελαβισμόν, ήρατο ως εις άνθρωπος τα όπλα, ίνα κηρύξη, ενώπιον Θεού και ανθρώπων, την Ελευθερίαν».
Στην περιοχή του Ολύμπου οι Τούρκοι κυριεύουν και καταστρέφουν εκ θεμελίων το Λιτόχωρο. Οι άνδρες του Δουμπιώτη υποχωρούν στα Καμβούνια και στα Χάσια και του επισκόπου Νικολάου τα παλικάρια, ύστερα από πολλές συγκρούσεις με τον εχθρό, κατευθύνονται προς τα Γρεβενά. Οι Τούρκοι προέβησαν σε καταστροφές και βανδαλισμούς. Έκαιγαν χωριά και κατέστρεφαν τις σοδιές. Ατίμαζαν τις γυναίκες και έσφαζαν τον άμαχο πληθυσμό της Μακεδονίας.
Σ’ αυτήν τη δύσκολη κατάσταση, σ’ αυτόν τον άνισο αγώνα δεν έλειψαν οι θυσίες και οι ηρωισμοί. Στο μοναστήρι των Αγίων Πάντων, όπου είχαν καταφύγει 3000 γυναικόπαδα, έγινε στις 15 Μαρτίου του 1878 μάχη κρατερή και πολύνεκρη. Τότε αρκετές γυναίκες, για να μην πέσουν στα χέρια των Τούρκων, ρίχτηκαν σε απόκρημνη χαράδρα και βρήκαν έντιμο και ηρωικό θάνατο. Παρότι ανάμεσα στη Ρωσία και στην Τουρκία υπογράφτηκε ανακωχή, οι αδούλωτοι Μακεδόνες συνέχισαν τον αγώνα στις περιοχές: Κοζάνης, Φλώρινας, Καστοριάς και Μοναστηρίου ως το τέλος σχεδόν του 1878. Παρ’ όλη όμως την ομοψυχία και τον ενθουσιασμό, δε στέφθηκε από επιτυχία η μεγαλειώδης εκείνη εξέγερση, ίσως γιατί έλειπε η κεντρική αρχή ή γιατί ο αγώνας περιορίστηκε στους ορεινούς δυτικομακεδονικούς όγκους. Πέραν του ελλείμματος εξοπλισμού των αγωνιστών.
Αλλά, όσο ατυχές και αδιοργάνωτο και ατελές και αν υπήρξε το επαναστατικό κίνημα του 1878, όμως βοήθησε και εξυπηρέτησε ασφαλώς την εθνική ιδέα για ελευθερία όλων των Ελλήνων. Και τούτο, γιατί με τη νέα τη Συνθήκη του Βερολίνου, ακυρώθηκε η συνθήκη του Αγίου Στεφάνου και μετριάστηκε έτσι ο σλαβικός θρίαμβος. Με την καινούρια αυτή συνθήκη ιδρυόταν μικρή βουλγαρική ηγεμονία μεταξύ Δουνάβεως και Αίμου, αλλά ολόκληρη η Μακεδονία παρέμεινε και πάλι υπό το ζυγό των Τούρκων. Όμως στο ελεύθερο ελληνικό κράτος προστέθηκε η Θεσσαλία και τμήμα της Νότιας Ηπείρου. Έτσι σώθηκε η Μακεδονία. Στη χώρα μας, δυστυχώς, πολλές φορές άλλοι, άσχετοι με μας, ρυθμίζουν τα πράγματά μας. Ενώ εμείς αγωνιζόμαστε και πεθαίνουμε, κάποιοι άλλοι μοιράζουν άνισα τα δίκαιά μας. Έτσι έγινε και με τον αγώνα του ’78. Η Μακεδονία μας, που πάντα βρίσκεται στο προσκήνιο όλων των ενεργειών και βλέψεων των Σλάβων, μοιράζεται και ξαναμοιράζεται. Ας το έχουμε σοβαρά υπόψη όλοι οι Έλληνες !
