Πριν από 100 χρόνια την 1η Δεκεμβρίου του 1913 ενώνεται επίσημα η Κρήτη με την Ελλάδα. Για να φτάσει όμως αυτή η πολυπόθητη ημέρα ο Κρητικός λαός πέρασε πολλά δεινά. Σφαγές και κρεμάλες από τους Τούρκους κατακτητές από τη μια και άρνηση των Ευρωπαίων συμμάχων να εγκρίνουν την ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα, από την άλλη. Το ζήτημα της ένωσης ήταν διαρκώς ένα αίτημα των κατοίκων της Κρήτης μετά από επαναστάσεις, κοινοβουλευτικές αποφάσεις, συνελεύσεις και ψηφίσματα.
Ο Ελευθέριος Βενιζέλος γεννήθηκε στις 4 Αυγούστου του 1864 στα Χανιά της Κρήτης. Ο πατέρας του Κυριάκος και η μητέρα του Στυλιανή με τα πέντε παιδιά τους (ο Ελευθέριος ήταν το 5ο παιδί) έφυγαν από την Κρήτη και πήγαν στα Κύθηρα, μετά στην Σύρο και επανήλθαν στα Χανιά το 1872. Ο Ελευθέριος από τα πρώτα χρόνια των σπουδών του στο δημοτικό ήταν πολύ καλός και έξυπνος μαθητής. Οι δάσκαλοί του τον θαύμαζαν για την οξυδέρκεια και την ευφυΐα του. Ο πατέρας του ο Κυριάκος είχε ανοίξει εμπορικό κατάστημα στα Χανιά και τον Λευτέρη ήθελα να τον κάνει έμπορο, όμως οι φίλοι του τον έπεισαν να τον στείλει στην Αθήνα να σπουδάσει, όπως κι έγινε. Πήγε στην Αθήνα, τελείωσε το Πανεπιστήμιο Αθηνών και γύρισε δικηγόρος στα Χανιά το 1886. Κατά τα πρώτα χρόνια της δικηγορίας του ασχολήθηκε με τη δημοσιογραφία εκδίδοντας στα Χανιά την εφημερίδα «Λευκά Όρη» με τον φίλο του Φούμη. Η θαυμάσια αρθρογραφία του τον έκαναν γνωστό σε όλη την Κρήτη, καθότι υποστήριζε ότι οι βαλκανικοί λαοί πρέπει να συμμαχήσουν για να διώξουν τον Τούρκο κατακτητή από την Κρήτη, την Ελλάδα και τα Βαλκάνια. Στην πολιτική δύο κόμματα κυριαρχούσαν στην Κρήτη, το φιλελεύθερο και το συντηρητικό. Ο Βενιζέλος οργανώθηκε στο φιλελεύθερο κόμμα όπου σύντομα έγινε και αρχηγός.
Οι αγώνες όμως του Κρητικού λαού για ελευθερία και ένωση με την Ελλάδα δεν σταμάτησαν. Έτσι την 9η Δεκεμβρίου του 1898 φθάνει στο λιμάνι της Σούδας ο πρίγκιπας Γεώργιος γιος του Γεωργίου του 1ου ως πρώτος αρμοστής της Κρήτης μετά από απόφαση των ευρωπαϊκών δυνάμεων. Ο τουρκικός στρατός είχε παραβιάσει την «Σύμβαση της Χαλέπας» και είχε κάνει καταστροφές και βιαιοπραγίες σε βάρος χριστιανών της Κρήτης. Αλλά το τρομερότερο που ξεσήκωσε την Αγγλία και τα άλλα κράτη της Ευρώπης ήταν η σφαγή του Άγγλου προξένου στο Ηράκλειο και η πυρπόληση του Αγγλικού προξενείου καθώς και ο απαγχονισμός 17 ανδρών.
Η συντακτική συνέλευση που έγινε στα Χανιά στις 20 Φεβρουαρίου 1899 αποφάσισε να συντάξει το πολίτευμα της Κρήτης και να σχηματιστεί η πρώτη Κρητική κυβέρνηση με επικεφαλής τους Ελευθέριο Βενιζέλο, Κωνσταντίνο Φούμη, Νικολάου Γιαμαλάκη, Χουσείν Γιανιτσαράκη, Μ. Κούνδουρο μετά από εκλογές. Έτσι θα άρχιζε το νομοθετικό έργο της Κρητικής Βουλής. Τότε ο αρμοστής της Κρήτης πρίγκιπας Γεώργιος ταξίδεψε στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες που ήταν και εγγυήτριες δυνάμεις (Αγγλία, Γαλλία, Αυστροουγγαρία, Ιταλία) με ένα και μοναδικό σκοπό να πείσει τους Ευρωπαίους να εγκρίνουν την απόφαση του κρητικού λαού μετά από δημοψήφισμα για ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα. Αλλά οι Ευρωπαίοι δεν ήθελαν κάτι τέτοιο, παρά ήθελαν την Κρήτη αυτόνομη.
Στα τρία επόμενα χρόνια ο Βενιζέλος ήταν σε πολύ κακή ψυχολογική κατάσταση. Η γυναίκα του η Μαρία μετά τη γέννηση του Κυριάκου, που του έδωσε μεγάλη χαρά, γέννησε τον Σοφοκλή και πέθανε. Ο θάνατος της γυναίκας του (καθώς και του πατέρα του και της μητέρας του πριν λίγα χρόνια) τον πλήγωσε πολύ. Έμεινε χήρος με δύο ορφανά παιδιά, τα οποία φρόντισε η αδελφή του Ελένη.
Εντωμεταξύ, η κατάσταση στην Κρήτη άρχισε να γίνεται αφόρητη, τα πράγματα όσο πήγαιναν και χειροτέρευαν. Ο πρίγκιπας αρμοστής και η παρέα του κατηγόρησαν τον Βενιζέλο ότι εργάζεται για την αυτονομία της Κρήτης και όχι για την ένωση με την Ελλάδα. Αυτό ήταν ένα μεγάλο ψέμα και προσβλητικό για τον Βενιζέλο. Έπρεπε να πάρει την κατάσταση στα χέρια του και έτσι προχώρησε στη σύσταση ένοπλης επαναστατικής επιτροπής και την 10η Μαρτίου του 1905 κατέβηκε με δύναμη 300 ενόπλων στο Θέρισο. Από εκεί έστειλε με υπόμνημα προς τον λαό και στις εγγυήτριες δυνάμεις το αίτημα για λύση στο ακανθώδες πρόβλημα της Κρήτης και για ένωση με την Ελλάδα. Η ένοπλη δύναμη άρχισε να μεγαλώνει και έφτασε τις επτά χιλιάδες με αρχηγούς τον Βενιζέλο, τον Φούμη και τον Μάνο. Έτσι στην κατάσταση που είχαν φτάσει τα πράγματα, οι ξένες Δυνάμεις υποσχέθηκαν ότι όταν αποκατασταθεί η τάξη θα αποσύρουν το ήμισυ της στρατιωτικής δύναμης και θα αντικατασταθεί ο πρίγκιπας αρμοστής που ήταν και αίτημα του Βενιζέλου. Πράγμα που έγινε τον Σεπτέμβριο του 1906 με τον διορισμό του Αλέξανδρου Ζαΐμη.
Η επανάσταση του Θερίσου μπορεί να μην πέτυχε τον αρχικό της σκοπό, δηλαδή την ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα, έδωσε όμως το μήνυμα σε όλο τον κόσμο ότι ο Κρητικός λαός θέλει να ζήσει ελεύθερος. Κι αυτό το πέτυχε καθώς το 1908 όλες οι ξένες στρατιωτικές Δυνάμεις απεχώρησαν από την Κρήτη. Όμως, η επανάσταση του Θερίσου έδωσε κι ένα σημαντικό μήνυμα και στην Ελλάδα. Ότι ο Βενιζέλος ήταν ένας άξιος πολιτικός και διπλωμάτης. Ο αθηναϊκός τύπος έγραψε με άρθρα και συνεντεύξεις τα καλύτερα λόγια για το Βενιζέλο και τους συνεργάτες του.
Στις εκλογές στις 12 Μαρτίου 1912 το Φιλελεύθερο Κόμμα του Βενιζέλου που συνεργάστηκε με το Κοινωνιολογικό του Αλέξανδρου Παπαναστασίου κέρδισε με μεγάλη πλειοψηφία 148 εδρών (από τις 181 συνολικά). Η μεγάλη αυτή νίκη του Βενιζέλου του έδωσε δύναμη και πίστη για να οδηγήσει στα επόμενα χρόνια την Ελλάδα στις μεγάλες νίκες για την απελευθέρωση των σκλαβωμένων Ελλήνων από τους Τούρκους κατακτητές, αναλαμβάνοντας ο ίδιος εκτός από την πρωθυπουργία και το υπουργείο Στρατού και έχοντας στο πλευρό του σημαντικούς συνεργάτες υπουργούς όπως ο Εμμ. Μπενάκης, ο Ν. Δημητρακόπουλος, ο Απ. Αλεξανδρής κ.α.
Τον Οκτώβριο του 1912 κι ενώ είχε αρχίσει ο ελληνοτουρκικός πόλεμος, ο Βενιζέλος έστειλε στην Κρήτη ως Γενικό Διοικητή τον Στέφανο Δραγούμη (πράξη de facto Ένωσης με την Ελλάδα) και το πρώτο πράγμα που έκανε ήταν να κατεβάσει την τουρκική σημαία από το λιμάνι της Σούδας. Έστειλε τους πρώτους Κρήτες βουλευτές στο Ελληνικό Κοινοβούλιο. Οι Κρητικοί στρατιώτες ανταποκρίθηκαν στον ελληνοτουρκικό πόλεμο με μεγάλη προσφορά και αυτοθυσία σε όλες τις νικηφόρες μάχες του Ελληνικού στρατού εναντίον των Τούρκων.
Η περίοδος 1912 1913 είναι μια σημαντική για την Ελλάδα περίοδος, γιατί ο οργανωμένος και προετοιμασμένος Ελληνικός στρατός από τον Βενιζέλο ως υπουργό στρατιωτικών (πλέον της πρωθυπουργίας) και του διαδόχου Κωνσταντίνου που ήταν αρχιστράτηγος, είχαν ως αποτέλεσμα την απελευθέρωση της Ηπείρου και της Μακεδονίας αλλά επίσης και την ισχυροποίηση της χώρας στα Βαλκάνια και Διεθνώς. Έτσι στη διάσκεψη του Λονδίνου το Μάιο του 1913 η Τουρκία αναγνώρισε τα νέα σύνορα της Ελλάδας και παραιτήθηκε από κάθε κυριαρχικό δικαίωμα επί της Κρήτης. Τα πράγματα συνεπώς για την Ελλάδα εξελίχθηκαν ομαλά και με μεγάλα οφέλη καθώς διπλασιάσθηκε η κυριαρχία της στα Βαλκάνια και στη συνθήκη των Αθηνών στη 1η Νοεμβρίου 1913 με την παρουσία αντιπροσωπιών και από Σερβία, Τουρκία, Βουλγαρία, Ρουμανία οριστικοποιήθηκαν τα νέα Βαλκανικά σύνορα. Η Βόρεια Ήπειρος κηρύχτηκε αυτόνομη και ο Βενιζέλος διόρισε διοικητή τον Γεώργιο Ζωγράφο, ο οποίος σχημάτισε κυβέρνηση στο Αργυρόκαστρο για λίγο όμως καιρό, καθώς με τη διάσκεψη της Φλωρεντίας η Βόρεια Ήπειρος παραχωρήθηκε στην Αλβανία μετά από επίμονη θέση της Ιταλίας.
Στις 5 Μαρτίου 1913 ο Γεώργιος Α΄ πυροβολήθηκε και σκοτώθηκε από κάποιον Σχινά στη Θεσσαλονίκη. Έτσι, ο Βασιλιάς πλέον Κωνσταντίνος με τον Βενιζέλο πρωθυπουργό πήγαν την 1η Δεκεμβρίου 1913 στην Κρήτη για να ολοκληρώσουν συμβολικά την ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα. Η μέρα εκείνη ήταν για τον Βενιζέλο η πιο ευτυχισμένη μέρα της ζωής του γιατί οι αγώνες και οι θυσίες δεκαετιών για απελευθέρωση της Κρήτης είχαν αίσιο τέλος. Η Ένωση ήταν πλέον γεγονός.
Όταν υψωνόταν η Ελληνική σημαία στο φρούριο Φιρκά των Χανιών η συγκίνησή του ήταν πολύ μεγάλη και τα μάτια του δάκρυσαν, όπως και όλου του κόσμου στο άκουσμα του εθνικού ύμνου στα Χανιά από την στρατιωτική μπάντα.
* Ο Στέφανος Παπαγεωργίου είναι ιστορικός ερευνητής
Από τον Στέφανο Παπαγεωργίου*
