«Βλάχοι όλοι περίπου οι Μεγάλοι Εθνικοί ευεργέτες πλην του Συγγρού»
(Νικόλαος Μέρτζος)
Η 30η Σεπτεμβρίου έχει καθιερωθεί ως ημέρα μνήμης των εθνικών ευεργετών, των εύπορων εκείνων Ελλήνων, οι οποίοι από την Άλωση της Κωνσταντινούπολης και μετά δαπάνησαν ή κληροδότησαν το σύνολο ή μεγάλο μέρος της περιουσίας τους για κοινωφελείς σκοπούς στην Ελλάδα συμβάλλοντας έτσι σημαντικά στη πνευματική ανάπτυξη και κοινωνική πρόοδο του ελληνικού έθνους. Όταν θέλουν οι Έλληνες να καυχηθούν «Τέτοιους βγάζει το Έθνος μας, θα λένε» γράφει ο Κ. Καβάφης. Και είναι, πράγματι, άξιος ο έπαινος αυτός για ανθρώπους που με τον πλούτο της προσφοράς τους συνέβαλαν στην επιβίωση και στην απελευθέρωση του Γένους, συνέδραμαν στην πνευματική αναγέννηση του και δίδαξαν με το δικό τους τρόπο διαχρονικές αξίες, όπως είναι η αγάπη για τον άνθρωπο, ο αλτρουισμός, η κοινωνική αλληλεγγύη, η αγάπη για την πατρίδα, για την ελευθερία και για τον πολιτισμό.
Στη χορεία των μεγάλων εθνικών ευεργετών, τα κληροδοτήματα των οποίων αποτελούν την ευγενέστερη έκφραση της Ελληνικής ψυχής και τη λαμπρότερη σελίδα της ιστορίας του Έθνους μας (Σκεύος Γ. Ζερβός, 1925) την πρώτη θέση κατέχουν οι Βλάχοι εθνικοί ευεργέτες (Μ. Μαγειρίας, 2011), κατά την άποψη δε του Νικόλαου Μέρτζου «Βλάχοι όλοι περίπου οι Μεγάλοι Εθνικοί ευεργέτες πλην του Συγγρού». Οι Βλάχοι υπήρξαν οι μεγαλύτεροι ευεργέτες του Γένους. Κληροδότησαν τα πιο όμορφα δώρα, έκτισαν για τον ελληνικό λαό τα πιο όμορφα οικοδομήματα, θεμελίωσαν στην Αθήνα τα ομορφότερα φιλανθρωπικά και εκπαιδευτικά κτίρια του ελληνικού κόσμου (Victor Berard, 1896)
Οι Βλάχοι (της διασποράς) προέβησαν σε πράξεις αλτρουισμού και φιλοπατρίας κι ό,τι απόκτησαν με τον τίμιο μόχθο τους στη ξενιτιά το μετέτρεψαν σε πλούσιες δωρεές προς την πατρίδα τους. Χρυσώνουν το νεαρό κράτος και την πρωτεύουσά του Αθήνα», με κίνητρο «την καθαρή φιλοπατρία καθώς δεν προσδοκούσαν τίποτε και, μάλιστα, πολλοί απ’ αυτούς… δεν είχαν ποτέ επισκεφθεί την Αθήνα» (Ν. Μέρτζος). Έχοντας στην καρδιά τους την Ελλάδα την προίκισαν με πανέμορφα κτίρια και ιδρύματα, της χάρισαν μαζί με την ψυχή τους κοινωφελή έργα, μνημεία αθάνατα της φιλοπατρίας τους και της αγάπης τους για το συνάνθρωπο και τον πολιτισμό.
Ο Γ. Αβέρωφ ίδρυσε το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, ανέλαβε το τεράστιο (για την εποχή) κόστος (1.000.000 δραχμές) για την ανακατασκευή του Καλλιμάρμαρου Παναθηναϊκού σταδίου προκειμένου να φιλοξενηθούν σε αυτό οι πρώτοι σύγχρονοι Ολυμπιακοί Αγώνες (1896), δώρισε το Γυμνάσιο Μετσόβου, τη Σχολή (Γυμνάσιο) Αλεξάνδρειας, το κτιριακό συγκρότημα της Στρατιωτικής Σχολής Ευελπίδων, τη Γεωργική σχολή της Λάρισας, τις Φυλακές Αβέρωφ, το θωρηκτό «Γεώργιος Αβέρωφ» και ενίσχυσε γενναία την ευόδωση των σκοπών του Ωδείου των Αθηνών.
Ο Μιχ. Τοσίτσας έκανε έργα οδοποιίας στην Αθήνα, ενίσχυσε νοσοκομεία, ίδρυσε το Τοσίτσειο Παρθεναγωγείο Αθηνών, τη Φοιτητική Εστία Μιχαήλ Τοσίτσα και με το Στέργιο Δούμπα δώρισε τεράστια χρηματικά ποσά για τη λειτουργία του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, ο Ν. Στουρνάρας υπήρξε ο πρώτος από τους Μετσοβίτες ευεργέτης του Πολυτεχνείου, προς τιμή των οποίων (οι άλλοι ήσαν οι Μιχαήλ και Ελένη Τοσίτσα και Γεώργιος Αβέρωφ) το σπουδαίο αυτό πνευματικό Ίδρυμα ονομάστηκε «Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο».
Ακόμη, ο Κωνσταντίνος Ζάππας ίδρυσε τα Ζάππεια Παρθεναγωγεία, την Υφαντική Σχολή στην Θεσσαλία και το κτίριο των Ολυμπίων, το γνωστό και περίλαμπρο Ζάππειο Μέγαρο, ο Ευάγγελος Ζάππας συντέλεσε τα μέγιστα στην αναβίωση των Ολυμπιακών αγώνων και ο Απ. Αρσάκης θεμελίωσε τα Αρσάκεια σχολεία. Τέλος, ο Γεώργιος Σίνας ίδρυσε το Αστεροσκοπείο Αθηνών και ενίσχυσε οικονομικά το Πανεπιστήμιο Αθηνών, το Οφθαλμιατρείο, την Αρχαιολογική Εταιρεία, ο Σ. Σίνας ανήγειρε το Μέγαρο της Ακαδημίας Αθηνών, συνέβαλε στην αποπεράτωση του Μητροπολιτικού Ναού της Αθήνας, οι αδελφοί Δούμπα χορήγησαν μεγάλα χρηματικά ποσά για την αποπεράτωση του έργου της διακόσμησης των Προπυλαίων του Πανεπιστημίου και της Ακαδημίας και ο Μπέλλιος Κωνσταντίνος δώρισε το νοσοκομείο «Η Ελπίς» στο Δήμο Αθηναίων και την τεράστια βιβλιοθήκη του στην Εθνική Βιβλιοθήκη για τη Μακεδονία.
Στη μακροσκελή λίστα των βλάχων εθνικών ευεργετών περιλαμβάνονται και τα ονόματα των πάμπτωχων δωρητών του Πανεπιστημίου Αθηνών, του Μετσοβίτη Όκα, ο οποίος βρέθηκε νεκρός από το κρύο ένα χειμωνιάτικο βράδυ, και στο χέρι του κράταγε το πουγκί του, που περιείχε το μοναδικό του τάλιρο και ένα σημείωμα που έγραφε: «για τον έρανο του Πανεπιστημίου» και του συντοπίτη του Φαφαλά, που δώρισε είκοσι οκτώ δραχμές συγκινώντας και ευαισθητοποιώντας την Αθηναϊκή κοινωνία, ώστε να πολλαπλασιαστούν οι δωρεές και να πετύχει ο έρανος για αυτόν τον ιερό σκοπό (Δημήτρης Τσούτσας, 2011).
Οι δωρεές των Βλάχων εθνικών ευεργετών που στέγασαν τις Μούσες, τα Γράμματα και τις Επιστήμες δεν κοσμούν απλά το κέντρο της Αθήνας και δεν καλλύνουν απλά την Ελλάδα, μεταλαμπαδεύουν το ψυχικό πλούτο και τα ευγενή συναισθήματα αυτών για τον άνθρωπο και την αμέριστη αγάπη και γενναιοδωρία τους προς τον Ελληνικό πολιτισμό. Τα έργα της βλάχικης ευποιΐας επιβεβαιώνουν την άποψη ότι «…είναι βέβαιο πως στον κεντρικό και βόρειο ελληνικό χώρο, αλλά και στις γύρω Βαλκανικές χώρες για ό,τι σοβαρό μπορεί να περηφανευτεί ο Ελληνισμός, εκπαιδευτική, οικονομική ή επαναστατική δραστηριότητα, τουλάχιστον από τα τέλη του 18ου αιώνα και ως το τέλος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, οικοδομήθηκε σε έναν καθοριστικό βαθμό με την ουσιαστική αρωγή των Βλάχων» (Κωνσταντίνος Στεφανόπουλος, τέως Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας). Οι Βλάχοι εθνικοί ευεργέτες μετατρέποντας τη φιλοπατρία και την αγάπη για τον άνθρωπο σε δημιουργία και δράση θα μείνουν αθάνατοι στις μνήμες του Ελληνισμού μέσα από την προσφορά τους στο κοινωνικό σύνολο.
* Η Πατσή Κωνσταντινιά είναι Διευθύντρια του ΓΕΛ Φαλάνης. Πτυχιούχος της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, κάτοχος Μεταπτυχιακού διπλώματος Master of Business Administration (MBA) του Staffordshire University
