Γράφει ο Δημήτρης Βάλλας
Η Μάχη του Μπιζανίου υπήρξε η σημαντικότερη σύγκρουση κατά τον Α' Βαλκανικό Πόλεμο μεταξύ του ελληνικού και του τουρκικού στρατού στο μέτωπο της Ηπείρου. Η τοποθεσία Μπιζάνι με τις γειτονικές τοποθεσίες νότια των Ιωαννίνων, αποτέλεσε σημαντικό φυσικό σημείο άμυνας και το επέλεξαν οι Τούρκοι για να καθηλώσουν τον ελληνικό στρατό. Με τον κυκλωτικό ελιγμό όμως, που τελικά κατάφεραν οι Έλληνες, ανάγκασαν τον αντίπαλο σε άμεση παράδοση. Η νίκη στο Μπιζάνι αποτέλεσε το κλειδί για την απελευθέρωση των Ιωαννίνων, καθώς και ολόκληρης της ευρύτερης περιοχής της Ηπείρου.
Με την έναρξη του Ελληνοτουρκικού πολέμου 1912-13, η Στρατιά Θεσσαλίας υπό τον Διάδοχο-Αρχιστράτηγο Κωνσταντίνο, που αποτελούσε τον κύριο όγκο του Ελληνικού Στρατού, προέλασε προς Βορρά, ενώ η Στρατιά Ηπείρου υπό τον Αντιστράτηγο Σαπουντζάκη Κων/νο, συνολικής δυνάμεως περίπου Μεραρχίας, είχε αρχική αποστολή «την παρακώληση πάσης παραβιάσεως της μεθορίου μεταξύ Μετσόβου, Άρτας και Αμβρακικού κόλπου». Την 6η Οκτωβρίου 1912 η Στρατιά Ηπείρου διέβη αιφνιδιαστικά τον Άραχθο ποταμό και ήχθη στη περιοχή Ξηροβουνίου. Στη συνέχεια κατέλαβε τη Φιλιππιάδα και τις επί του Λούρου ποταμού γέφυρες, και εν συνεχεία την Πρέβεζα, που αποτέλεσε στη συνέχεια την βάση ανεφοδιασμού των επιχειρήσεων.
Ο ελληνικός στρατός Ηπείρου με επικεφαλής τον διάδοχο Κωνσταντίνο, αποτελούνταν από 4 μεραρχίες, 1 ταξιαρχία και ένα σύνταγμα πεζικού. Το σχέδιο της επίθεσης ήταν σχετικά ριψοκίνδυνο: προέβλεπε την ευρεία υπερκέραση (κύκλωση) από δυτικά της οχυρωμένης τοποθεσίας και την άμεση κατάληψη των Ιωαννίνων. Ταυτόχρονα, θα γίνονταν επιθέσεις στον κεντρικό και τον ανατολικό τομέα του μετώπου, με σκοπό την παραπλάνηση του εχθρού και την καθήλωση των τουρκικών δυνάμεων .
Με την πτώση του Μπιζανίου άνοιξε και ο δρόμος για την κατάληψη των Ιωαννίνων και μέσα στις απανωτές εφόδους με τα «γιούρια» και με τη λόγχη των Ευζώνων ένα μοναδικό γεγονός από αέρος ήρθε τότε να σημαδέψει τα δρώμενα όχι μόνο στην Ελληνική Πολεμική Αεροπορία της εποχής, αλλά και παγκόσμια!
Τότε λοιπόν στις πρώτες ημέρες του Δεκεμβρίου του 1912 πραγματοποιήθηκε η πρώτη αεροπορική αποστολή στο Μέτωπο Ηπείρου από τον Υπολοχαγό Μιχαήλ Μουτούση με αεροπλάνο Maurice Farman MF.7
Ο Μουτούσης αναγνώρισε από χαμηλό ύψος την περιοχή μέχρι τα Ιωάννινα και προσέβαλε με αυτοσχέδιες βόμβες συγκεντρώσεις των Τούρκων, καθώς και τα οχυρά του Μπιζανίου. Όταν προσγειώθηκε, οι στρατιώτες τον υποδέχθηκαν με ζητωκραυγές, ενώ τον συνεχάρη για την επιτυχία του ο Αρχηγός Στρατού Ηπείρου. Η επιχείρηση θεωρείται σαν η πρώτος οργανωμένος βομβαρδισμός σε τακτικό στρατό από αεροπλάνα σε παγκόσμιο επίπεδο.
ΣΤΑ ΔΑΡΔΑΝΕΛΙΑ
Η άλλη πρωτιά, έρχεται λίγο αργότερα στα Δαρδανέλια, όταν ένα υδροπλάνο τύπου Henry Farman αυτή τη φορά πετά πάνω από τα στενά Δαρδανελίων και το αγκυροβόλιο του Ναγαρά, με πιλότο πάλι τον λοχαγό του Μηχανικού Μιχ. Μουτούση και παρατηρητή τον κατοπινό αεροπορικό θρύλο, σημαιοφόρο τότε, Αριστείδη Μωραϊτίνη.
Την 24η Ιανουαρίου 1913 το υδροπλάνο αυτό αποθαλασσώθηκε από τον Μούδρο, πέταξε πάνω από τη χερσόνησο της Καλλίπολης και το πλήρωμα κατόπτευσε το αγκυροβόλιο του Ναγαρά μέσα στη θάλασσα της Προποντίδας. Ο Μωραϊτίνης αναγνώρισε τα αγκυροβολημένα θωρηκτά «Τουργούτ –Ρέϊς» και «Χαϊδερίν Βαρβαρόσας» καθώς και τρία τορπιλοβόλα, εκ των οποίων το ένα φαινόταν να έχει εξοκείλει. Κατά του εχθρικού στόλου το υδροπλάνο έρριψε τέσσερεις χειροβομβίδες, μία εκ των οποίων έπεσε σε μεταγωγικό. Εκτιμάται ότι φόνευσε κάποιους Τούρκους στρατιώτες ο αριθμός των οποίων σύμφωνα με κάποιες πηγές ανερχόταν στον αριθμό των είκοσι.
Το υδροπλάνο επιστρέφοντας έπαθε μηχανική βλάβη και προσθαλασσώθηκε νοτίως της Ίμβρου. Σε βοήθειά του προσέτρεξε το αντιτορπιλικό «Βέλος», το οποίο είχε εγκαίρως πλεύσει στο σημείο για να παρακολουθήσει και να αναφέρει τα σχετικά με την πτήση του υδροπλάνου. Το «Βέλος» ρυμούλκησε το υδροπλάνο διάτρητο από τα εχθρικά πυρά ελαφρού οπλισμού στον Μούδρο. Η πτήση αυτή καταγράφηκε ως η πρώτη στον κόσμο αεροπορική αποστολή ναυτικής συνεργασίας και διήρκεσε 2 ώρες και 20 λεπτά, διήνυσε δε, 180 χιλιόμετρα.
Το κατόρθωμα των Μουτούση – Μωραϊτίνη προξένησε έκρηξη ενθουσιασμού στον ελληνικό λαό και ποικίλα εγκωμιαστικά σχόλια στον Τύπο, ξένο και ελληνικό. Η ιστορία της εξέλιξης των θαλάσσιων επιχειρήσεων αναγνώρισε την πρωτοβουλία του ελληνικού Ναυτικού στη χρήση του υδροπλάνου, γιατί βοήθησε σημαντικά στην καθιέρωση νέας τακτικής. Ο Βρετανός διαπρεπής ιστορικός H. W. Wilson, ο οποίος ασχολήθηκε ιδιαίτερα με τα στοιχεία που συνθέτουν την εξέλιξη της παγκόσμιας ιστορίας, έδωσε εξαιρετική σημασία στην πρώτη αποστολή ναυτικής συνεργασίας. Στο βιβλίο του που μεταφράσθηκε στα γαλλικά: «Les flottes de guerre» γράφει: «Για πρώτη φορά στην ιστορία, πρώτος ο ελληνικός στόλος χρησιμοποίησε αεροπλάνο προς αναγνώριση του αντιπάλου στόλου και βομβαρδισμό αυτού. Το γεγονός απετέλεσε ιδιάζοντα χαρακτηριστικόν σταθμόν ως προς την γενικήν έκτοτε εξέλιξη των ελιγμών των ναυτικών επιχειρήσεων και την εν γένει χρησιμοποίηση του αεροπλάνου προς κατόπτευση και βομβαρδισμό του αντιπάλου στόλου».
(Για τις σημερινές ιχνηλασίες χρησιμοποιήθηκαν αποσπάσματα από το βιβλίο του Αντιναυάρχου ε.α. Ι. Παλούμπη «Απ’ τα πελάγη… στους αιθέρες. Το χρονικό της Ναυτικής Αεροπορίας 1913-1941»).
