Το νιώθουμε έντονα αυτές τις ημέρες, έπειτα από τους βιβλικούς καταποντισμούς που έπληξαν τη Θεσσαλία. Με την ευκαιρία αυτή σήμερα θα παρουσιάσουμε μια εικόνα από τη μεγάλη καταστροφική πλημμύρα του Οκτωβρίου του 1883.
Όσο πηγαίνουμε πίσω στον χρόνο, τις πρώτες αναφορές που έχουμε για πλημμύρες του Πηνειού τις ανιχνεύουμε στο έργο του Στράβωνα «Γεωγραφικά» [1]. Γράφει σχετικά ο Στράβων (… ο γαρ Πηνειός, δια μέσης ρέων, και πολλούς δεχόμενος ποταμούς, υπερεκχείται πολλάκις..». Ιστορικές καταγραφές για πλημμύρες στη Λάρισα και γενικά στη Θεσσαλία, έχουμε μόνο από την περίοδο της τουρκοκρατίας (1423) μέχρι το 1881 και όλες βασίζονται κυρίως σε ενθυμήσεις που βρίσκουμε άφθονες στα παράφυλλα χειρογράφων ή παλαιών βιβλίων [2], γραμμένες συνήθως από ολιγογράμματους μοναχούς ή ιδιώτες. Στις περιγραφές τους όλοι αυτοί αναφέρονται τόσο στις σοβαρές καταστροφές, όσο και στα ανθρώπινα θύματα που άφηναν πίσω τους οι υπερχειλίσεις του Πηνειού από την πολυομβρία.
Στο σημερινό κείμενο θα εστιάσουμε τις αναφορές μας στη μεγάλη πλημμύρα η οποία έγινε στη Λάρισα στις 15 Οκτωβρίου 1883 με το παλαιό ημερολόγιο. Το Φθινόπωρο του 1883 υπήρξε πολύ βροχερό. Περί τα μέσα Οκτωβρίου η βροχή έπεφτε ραγδαία για 48 ώρες και κατέκλυσε μεγάλο μέρος της Θεσσαλικής πεδιάδας. Στις 15 του μηνός ο Πηνειός από τα πολλά νερά των παραποτάμων του πλημμύρισε και όλες οι παραποτάμιες περιοχές (Ταμπάκικα, Αμπελόκηποι σήμερα, Πέρα μαχαλάς, Ιπποκράτης σήμερα, Αρναούτ μαχαλάς, συνοικία Αγ. Αθανασίου σήμερα) και ο Παράσχου μαχαλάς, συνοικία Αγ. Νικολάου σήμερα, σκεπάστηκαν από το νερό. Τα αποτελέσματα από την πλημμύρα αυτή υπήρξαν τραγικά. Μετρήθηκαν 20 νεκροί, καταστράφηκαν ολοσχερώς πάνω από 300 σπίτια και οι ζημιές που επέφερε στην πόλη ήταν ανυπολόγιστες. Από την πλημμύρα αυτή έχουν διασωθεί 16 φωτογραφίες, τις οποίες τράβηξε ο φωτογράφος Ιωάννης Λεονταρίδης του φωτογραφείου «Μακεδονία» από τη Θεσσαλονίκη. Είχε εγκαταστήσει λίγες ημέρες πριν από τη θεομηνία νέο φωτογραφείο στη Λάρισα. Οι φωτογραφίες αυτές έχουν μια μικρή ιστορία. Δημοπρατήθηκαν το 2017 από οίκο δημοπρασιών της Θεσσαλονίκης και με την περιπετειώδη συμβολή της Φωτοθήκης Λάρισας, έγιναν κτήμα της ΔΕΥΑΛ, όπου υπάρχουν μέχρι και σήμερα.
Την άνοιξη του 2018 ένα μέρος των φωτογραφιών αυτών από την πλημμύρα του 1883 εκτέθηκε στους χώρους της Δημοτικής Πινακοθήκης-Μουσείο Γ. Ι. Κατσίγρα και συγχρόνως έγινε και μια εκδήλωση στο αμφιθέατρο της Πινακοθήκης με θέμα «Οι πλημμύρες της Λάρισας. Η περίπτωση του 1883». Ομιλητές ήταν μέλη και φίλοι της Φωτοθήκης Λάρισας του Ομίλου Φίλων της Θεσσαλικής Ιστορίας, οι οποίοι ανέδειξαν το θέμα των πλημμυρών της πόλης διαχρονικά, με κύρια αναφορά στην πλημμύρα του 1883. Είχαν περάσει μόλις δύο χρόνια από την απελευθέρωση της Λάρισας, ύστερα από μια μακροχρόνια οθωμανική κατοχή (1423-1881), 458 ολόκληρα χρόνια και η πόλη βαθμιαία είχε αρχίσει να ανακάμπτει. Οι ανυπολόγιστες ζημιές από την πλημμύρα την γύρισαν χρόνια πίσω.
Ο βουλευτής Κωνσταντίνος Ισχόμαχος [3] έστειλε τις φωτογραφίες του Λεονταρίδη από την πλημμύρα του 1883 στο περιοδικό «Έσπερος» της Λειψίας στη Γερμανία. Από το υλικό των φωτογραφιών το περιοδικό φιλοτέχνησε δύο χαρακτικά από την πλημμύρα και τις καταστροφές και τα δημοσίευσε στο τεύχος αρ. 64 της 15ης/27ης Δεκεμβρίου 1883. Η δημοσιοποίηση των χαρακτικών αυτών προκάλεσε ιδιαίτερη αίσθηση στους πολυπληθείς Έλληνες της διασποράς οι οποίοι ήταν συνδρομητές του περιοδικού. Τα χαρακτικά αυτά είχαμε την ευκαιρία να τα θαυμάσουμε στην πρόσφατη έκθεση “Larissa mea dulcissima” (Γλυκυτάτη μου Λάρισα) και έχουν δημοσιευθεί στον κατάλογο της έκθεσης που κυκλοφόρησε, στη σελ. 35.
Η σημερινή εικόνα είναι λεπτομέρεια ενός από τα δύο αυτά χαρακτικά και αποτυπώνει την περιοχή του Αλκαζάρ όπως ήταν πλημμυρισμένη στις 15 Οκτωβρίου 1883. Η λήψη έγινε από την νοτιοδυτική πλευρά του Λόφου της Ακρόπολης και το κτίριο που εξέχει μέσα στην πλημμυρισμένη περιοχή είναι το εξοχικό κέντρο Αλκαζάρ όπως ήταν το 1883. Μια βάρκα κινείται μέσα στα νερά και η εικόνα αυτή νομίζω ότι δεν διαφέρει από τις εικόνες που παρατηρούμε και σήμερα στους δέκτες της τηλεόρασης.
[1]. Ο Στράβων (64 π.Χ.- 24 μ.Χ) ήταν Έλληνας γεωγράφος, ιστορικός και φιλόσοφος. Συγκαταλέγεται στους διασημότερους γεωγράφους της αρχαιότητας. Το έργο του «Γεωγραφικά», που αποτελείται από 17 βιβλία, έχει διασωθεί μέχρι σήμερα πλήρες, χαρίζοντάς του φήμη και δόξα.
[2]. Ο Κώστας Σπανός έχει συγκεντρώσει σε δύο τόμους όλες τις ενθυμήσεις που επί χρόνια αναζητούσε συστηματικά. Το βιβλίο του έχει τίτλο «Θεσσαλικές Ενθυμήσεις 1404-1881» και μέσα σ’ αυτές βρίσκουμε μεταξύ των άλλων και αρκετές καταγραφές για ακραία καιρικά φαινόμενα και κυρίως πλημμύρες όπως τις αποτύπωσαν άνθρωποι που τις έζησαν. Ενδεικτικά αναφέρουμε μία «1647, Δεκεμβρίου 27, έβρεξεν ένα μερόνυχτο, και ήλθεν το νερό παιάνου [πάνω] από την πόρτα, και επνίγησαν εις την Λάρισαν οσπήτια 1500, και άνθρωποι από τον κρεμνησμόν των οσπητίων 800, και περισσότεροι ευρίσκονταν από κάτω στα οσπήτια πνιγμένοι».
[3]. Ο Κωνσταντίνος Ισχόμαχος (1838-1888) ήταν Έλληνας στρατιωτικός και πολιτικός του 19ου αιώνα. Διετέλεσε βουλευτής Λαρίσης από το 1881 ως το 1885. Στην αποτυχημένη επανάσταση της Θεσσαλίας το 1878 ο Κωνσταντίνος Ισχόμαχος πήρε μέρος ως λοχαγός με δικό του στρατιωτικό σώμα.
