Από τον Νίκο Παπαθεοδώρου
nikapap@hotmail.com
Η σημερινή εικόνα είναι ιστορική, παλαιά και πολύ σπάνια. Αποτυπώνει το κεντρικότερο σημείο της Λάρισας, την Κεντρική πλατεία. Πλατεία Δικαστηρίων ή Θέμιδος ονομαζόταν τότε, από την παρουσία του εντυπωσιακού Δικαστικού Μεγάρου που υπήρχε μέσα στον χώρο της πλατείας στη βορειοδυτική γωνία της. Τίποτε δεν έχει διασωθεί από τα κτίρια τα οποία απεικονίζονται στη φωτογραφία και δεν είναι δυνατό να την αναγνωρίσουν σήμερα παρά μόνον οι πιο εξοικειωμένοι με την χωροταξία της παλιάς Λάρισας.
Εκδότης της φωτογραφίας αυτής είναι ο J.F. Jarvis από την Ουάσινγκτον των Ηνωμένων Πολιτειών, κυκλοφόρησε το 1897 από τους αδελφούς Underwood και έχει τον υπότιτλο: «Public Square at Larissa, two days before its Captures by the Turks», δηλαδή «Δημόσια πλατεία στη Λάρισα, δύο ημέρες πριν την κατάληψή της από τους Τούρκους». Πρόκειται για φωτογραφία, η λήψη της οποίας έγινε αρχές Απριλίου 1897, δηλαδή πριν 126 χρόνια. Παρατηρούμε μια μεγάλη σε αριθμό μονάδα του ελληνικού στρατού, η οποία με συντεταγμένη διάταξη καταλαμβάνει ολόκληρο τον χώρο της πλατείας, με επικεφαλής τους αξιωματικούς. Τα όπλα ανά τρία βρίσκονται όρθια ή ακουμπισμένα στους κορμούς των δέντρων, με τους ατομικούς γυλιούς στο έδαφος και τους στρατιώτες όρθιους σε αναμονή. Το ενδιαφέρον της φωτογραφίας, όμως, εστιάζεται στα κτίρια που εμφανίζονται στο πίσω μέρος της εικόνας. Ο φωτογράφος στάθηκε στην ανατολική πλευρά της πλατείας και έστρεψε τον φακό του βορειοδυτικά.
Το πρώτο κτίριο αριστερά, του οποίου απεικονίζεται το μεγαλύτερο τμήμα, είναι το «Θέμιδος Μέλαθρον», δηλαδή το κτίριο των Δικαστηρίων, από το οποίο πήρε την ονομασία της η πλατεία. Ήταν τουρκικό κτίσμα του 1876, το οποίο οικοδομήθηκε για να στεγάσει το Τουρκικό Διοικητήριο. Καταλάμβανε τη βορειοδυτική γωνία της πλατείας και η πρόσοψή του ήταν ανατολική. Λίγα χρόνια μετά την απελευθέρωση του 1881 στους δύο ορόφους στέγασε τις δικαστικές υπηρεσίες και στο υπόγειο το Δημόσιο Ταμείο. Δυστυχώς, όμως, τον Ιανουάριο του 1905 καταστράφηκε από πυρκαγιά, εν συνεχεία κατεδαφίσθηκε και ολόκληρος ο χώρος του συνενώθηκε με την ήδη υπάρχουσα τότε πλατεία, η οποία τελικά πήρε τη σημερινή μορφή της και έγινε διάσημη για τη χωρητικότητά της. Ακριβώς πίσω από το κτίριο αυτό, έτσι όπως βλέπουμε τη φωτογραφία, οικοδομήθηκε αργότερα (1907) το παλιό μέγαρο της Εθνικής Τράπεζας [1].
Αμέσως μετά τα Δικαστήρια, μόλις διακρίνεται πίσω από μια συστάδα δέντρων ισόγειο κτίσμα. Σ’ αυτό στέγασε το φαρμακείο του αρχικά ο Ισραηλίτης Ματαλών και αργότερα ο φαρμακοποιός Νικόλαος Ζησιάδης από τη Ραψάνη, αδελφός του δικηγόρου και βουλευτή Τυρνάβου Βασιλείου Ζησιάδη, ο οποίος και το διατήρησε με την επωνυμία «Φαρμακείον Ν. Ζησιάδου και Σία» μέχρι τον σεισμό του 1941. Ήταν το γνωστό με την επιγραφή «Σαντράλ»,.
Ακολουθεί στη σειρά το «Μέγα Ξενοδοχείον το Στέμμα», το οποίο έκτισε το 1887 ο δήμαρχος Διονύσιος Γαλάτης (1887-1894) με δάνειο από την Εθνική Τράπεζα, για να θέσει σε εφαρμογή το νέο σχέδιο της πόλεως. Το ξενοδοχείο αυτό οικοδομήθηκε αφού κατεδαφίσθηκαν παλιά και ερειπωμένα καφενεία και ψυχαγωγικά κέντρα από την περίοδο της τουρκοκρατίας, τα οποία είχαν περιέλθει στη δικαιοδοσία του Δήμου [2]. Υπήρξε το πρώτο σύγχρονο για την εποχή του ξενοδοχείο της Λάρισας και την περίοδο του 1897 φιλοξενούσε στα δωμάτιά του απεσταλμένους ξένων έντυπων μέσων ενημέρωσης, οι οποίοι κάλυπταν τα γεγονότα του ελληνοτουρκικού πολέμου και υψηλόβαθμους αξιωματικούς.
Το επόμενο κτίριο στέγαζε την περίοδο εκείνη το Ταχυδρομείο και Τηλεγραφείο και αργότερα φιλοξένησε το υποκατάστημα της Λαϊκής Τράπεζας και διάφορα άλλα καταστήματα. Το ενδιαφέρον, όμως, στη φωτογραφία εντοπίζεται στο γεγονός ότι αφού μεσολαβεί ένα στενό δρομάκι, (η σημερινή οδός Φιλελλήνων) μόλις διακρίνεται ένα μέρος από χαμηλά κτίσματα. Όλα ήταν ιδιοκτησία του μουσουλμάνου μεγαλοκτηματία Μεχμέτ Χατζή Μέτο και σε ορισμένα εξ αυτών στεγάζονταν τότε οι ποινικές φυλακές της Λάρισας. Στις αρχές του 20ού αιώνα ο Οθωμανός ιδιοκτήτης τους τα κατεδάφισε όλα και το 1905 έκτισε ένα επιβλητικό διώροφο μέγαρο, στον άνω όροφο του οποίου στεγάστηκε η επιβλητική Λέσχη Ασλάνη. Στη θέση του σήμερα βρίσκεται η Λέσχη Αξιωματικών Φρουράς Λαρίσης. Ενδεχομένως, λοιπόν, κατά τις εργασίες αυτές να έγινε και η διεύρυνση της οδού Φιλελλήνων.
Όσον αφορά τον χρόνο λήψεως της φωτογραφίας, υπάρχει μεγάλη αμφισβήτηση αν έγινε δύο μέρες πριν την κατάληψη της Λάρισας από τους Τούρκους το 1897, όπως διαβάζουμε στον υπότιτλο της φωτογραφίας. Είναι γνωστό ότι οι Τούρκοι μπήκαν στη Λάρισα την ημέρα του Πάσχα, που συνέπεσε να είναι η 13η Απριλίου με το παλιό ημερολόγιο. Δύο μέρες πριν ήταν Μ. Παρασκευή και ο ελληνικός στρατός υποχωρούσε άτακτος. Επομένως, δεν είναι δυνατόν σε στιγμές πανικού και άτακτης υποχώρησης να συγκεντρώνεται συντεταγμένος ο στρατός στην Κεντρική πλατεία και οι κάτοικοι της πόλης να συνωστίζονται στα πεζοδρόμια, σαν να είναι μέρα γιορτής. Προφανώς, η λήψη της φωτογραφίας έγινε πριν ακόμη αρχίσουν οι εχθροπραξίες, όταν τα ελληνικά στρατεύματα συγκεντρώνονταν στη Λάρισα για να προωθηθούν προς τα σύνορα. ———————————————
[1]. «Από της παρελθούσης εβδομάδος το ενταύθα Υποκατάστημα της Εθνικής Τραπέζης εγκατεστάθη εις το όπισθεν των πυρποληθέντων Δικαστηρίων λαμπρόν μέγαρον, το οποίον ιδίαις δαπάναις η Τράπεζα ωκοδόμησεν». εφ. «Μικρά», Λάρισα, φύλλο της 17ης Ιουνίου 1907.
[2]. Παπαθεοδώρου Νικόλαος, Το Ξενοδοχείον Στέμμα, εφ. «Ελευθερία», Λάρισα, φύλλο της 19ης Μαρτίου 2014.
