Αυτές μπορεί να απεικόνιζαν τοπία της πόλης και όμορφα κτίσματά της, τα οποία ο καταστρεπτικός σεισμός του 1941, οι πολεμικές κακουχίες της γερμανοϊταλικής κατοχής και αργότερα η «γοητεία» της οικονομικής απολαβής μιας αντιπαροχής, τα αφάνισαν. Έτσι σήμερα χάρη κυρίως στον χρωστήρα και το μολύβι του Αγήνορα Αστεριάδη και τη φωτογραφική μηχανή του Τάκη Τλούπα και άλλων φωτογράφων δικών μας και ξένων μπορούμε να έχουμε μια εικόνα της προπολεμικής Λάρισας, μιας πόλης τελείως διαφορετικής από τη σημερινή.
Το 1978, λίγο μετά τον θάνατο του Αγήνορα Αστεριάδη (1898 - 1977) [1], κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις «Κέδρος» στην Αθήνα ένα λεύκωμα μεγάλων διαστάσεων με τον τίτλο «Λάρισα». Το λεύκωμα αυτό περιέχει σχέδια και υδατογραφίες του από δύο χρονικές περιόδους της πόλης, την προπολεμική και την αμέσως μεταπολεμική. Προηγείται ένα εμπνευσμένο εισαγωγικό κείμενο του φίλου του λαογράφου Κίτσου Μακρή, ενός άλλου τέκνου αυτής της πόλης, το οποίο σε μικρή ηλικία μετακόμισε οικογενειακώς στον Βόλο. Από το λεύκωμα αυτό προέρχεται η σημερινή εικόνα. Είναι ένα χαρακτικό με μολύβι το οποίο σχεδίασε ο καλλιτέχνης το 1940 και αποτυπώνει το παλιό πρώτο κωδωνοστάσιο (καμπαναριό) του ναού του Αγίου Νικολάου.
Η σημερινή συνοικία του Αγίου Νικολάου, ήταν μία από τις κεντρικότερες και μεγαλύτερες συνοικίες της πόλης μας ακόμα και κατά τη διάρκεια των τελευταίων χρόνων της τουρκοκρατίας. Ονομαζόταν Παράσχου μαχαλάς. Για το πότε πήρε την ονομασία αυτή η συνοικία και ποιος ήταν ο Παράσχος, έχουν δημοσιευθεί μέχρι σήμερα πολλές εκδοχές, χωρίς όμως να έχουν επαρκώς τεκμηριωθεί. Ο ναός του Αγίου Νικολάου οικοδομήθηκε το 1857 από τους χριστιανούς κατοίκους του Παράσχου μαχαλά και μέρος του απεικονίζεται στο δημοσιευόμενο σχέδιο του Αστεριάδη. Περιγραφή του ναού έχουμε από τον Ρώσο αρχιμανδρίτη Πορφύριο Ουσπένσκη, ο οποίος κατά την επίσκεψή του στη Λάρισα το 1859, δύο χρόνια μετά την αποπεράτωσή του, παρακολούθησε στις 5 Απριλίου, Κυριακή των Βαΐων το απόγευμα, την ακολουθία του Νυμφίου [2]. Σε γενικές γραμμές ο ναός δεν τον εντυπωσίασε. Ήταν ακόμα περίοδος τουρκοκρατίας και είχε τεθεί σε λειτουργία πρόσφατα. Στα επόμενα χρόνια που ακολούθησαν καλλωπίσθηκε, διακοσμήθηκε και εμπλουτίσθηκε με πολλές φορητές εικόνες. Νοτιοανατολικά του ναού και σε μικρή απόσταση απ’ αυτόν κτίσθηκε το 1893, ψηλό κωδωνοστάσιο, τετραώροφο, πέτρινο, με βαθμιαία μειούμενο σε κάθε όροφο όγκο. Στην οροφή του κατέληγε σε μια ψηλή κωνοειδή απόληξη. Όπως φαίνεται και από το σχέδιο του Αγ. Αστεριάδη, το κωδωνοστάσιο αυτό ήταν κομψό, όμορφο και διέφερε αρχιτεκτονικά από την απλή μορφή της παρακείμενης τρίκλιτης βασιλικής. Είχε κτισθεί σύμφωνα με την νεοκλασική αρχιτεκτονική αντίληψη που επικρατούσε κατά την περίοδο εκείνη στον ελληνικό χώρο, με τα δίλοβα τοξωτά ανοίγματα στους δύο τελευταίους ορόφους και τις τρίγωνες απολήξεις στη βάση της κωνοειδούς στέγης του.
Τον ναό του Αγίου Νικολάου με το καμπαναριό αποτύπωσε θαυμάσια ο Αστεριάδης στο μεγάλο και μνημειώδες έργο του «Πολιτεία», το οποίο εκτίθεται στη Δημοτική Πινακοθήκη - Μουσείο Γεωργίου Κατσίγρα. Στις αρχές του 20ού αιώνα ο ναός με το καμπαναριό και τον ευρύχωρο αύλειο χώρο του, περιφράχθηκε σε όλη την έκτασή του με χαμηλό πέτρινο τοιχίο, πάνω στο οποίο προσαρτήθηκε σε όλο το μήκος του πυκνό μεταλλικό κιγκλίδωμα. Κατά τον ισχυρό σεισμό του Μαρτίου του 1941 το καμπαναριό υπέστη ήπιες ρωγμές σε ορισμένα σημεία, οι οποίες αποκαταστάθηκαν προσωρινά. Όμως στον σεισμό του 1954 κατέρρευσαν οι δύο τελευταίοι όροφοι και τελικά τέθηκε σε αχρηστία. Γι’ αυτό έπειτα από λίγο κατεδαφίσθηκε και στη θέση του αναγέρθηκε νέο τετραώροφο πιο απλό κωδωνοστάσιο από ενισχυμένο σκυρόδεμα, το οποίο διατηρήθηκε μέχρι τη δεκαετία του 1970. Τότε ισοπεδώθηκε αρχικά το μεταπολεμικό καμπαναριό και σταδιακά η τρίκλιτη βασιλική του 1857 για να ανεγερθεί στη θέση του το 1978 ο σημερινός τεράστιος ναός, ο μεγαλύτερος σε χωρητικότητα στη Λάρισα, στη δυτική πλευρά του οποίου ενσωματώθηκαν δύο ψηλά κωδωνοστάσια [3].
[1]. Ο Αγήνωρ Αστεριάδης γεννήθηκε το 1878 στη Λάρισα στη συνοικία του Αγίου Νικολάου. Από μικρός πήρε μαθήματα σχεδίου από τον ζωγράφο της γενέθλιας πόλης του, τον Χρήστο Παπαμερκουρίου. Το 1915 φοίτησε στη Σχολή Καλών Τεχνών των Αθηνών και μετά την αποφοίτησή του άρχισε μια λαμπρή καλλιτεχνική πορεία η οποία κράτησε μέχρι και τον θάνατό του (Αθήνα 17 Δεκεμβρίου 1977). Πολλά από τα έργα του έχουν σαν θέμα τη Λάρισα και σήμερα βρίσκονται διάσπαρτα σε δημόσια ιδρύματα και ιδιωτικές συλλογές στην πόλη μας και σε ολόκληρο τον ελληνικό χώρο. Μνημειακή θεωρείται η αγιογράφηση του στρατιωτικού ναού της Μεταμορφώσεως στο στρατόπεδο της Ιης Στρατιάς και του ναΐσκου του Αγ. Βησσαρίωνος.
[2]. Porf. Uspenski. Περιήγηση στις μονές των Μετεώρων το 1859, μετάφραση από τα ρωσικά Ευαγγελία-Αντωνία Σαμαρά, σχόλια Κώστας Σπανός, Θεσσαλικό Ημερολόγιο, τομ. 43 (2003) σ. 258.
[3]. Περισσότερες πληροφορίες για τον Ναό του Αγίου Νικολάου μπορείτε να βρείτε στο: Παπαθεοδώρου Νικόλαος, Ιερός Ναός Αγίου Νικολάου (1857-2007). Η πορεία 150 χρόνων παρουσίας στην εκκλησιαστική ζωή της Λάρισας, εφ. Ελευθερία, Λάρισα, φύλλο της 17ης Νοεμβρίου 2007, ένθετο «Πολιτισμός».
