Αυτό ανέφερε ο Αμερικανός υπουργός Εξωτερικών Χένρι Κίσινγκερ στον Έλληνα ομόλογό του Γ. Μαύρο, σε συνάντηση υψηλού επιπέδου στην Ουάσινγκτον στις 29 Σεπτεμβρίου 1974. Ξεκαθαρίζοντας επιπλέον ότι οι ΗΠΑ θέλουν και την Τουρκία στη Συμμαχία, θέλουν να αποτρέψουν ένα καθεστώς τύπου Καντάφι και ταυτόχρονα να εμποδίσουν τους Τούρκους «να παραταχθούν με τους ριζοσπάστες Άραβες». Ο υφυπουργός Εξωτερικών Τζ. Σίσκο στην ίδια συνάντηση δήλωσε ότι «δεν υπάρχει αμφιβολία για το ποιος ξεκίνησε τα γεγονότα στην Κύπρο» και πως σε συνομιλία του με τον Τούρκο πρωθυπουργό Μπ. Ετσεβίτ, ο τελευταίος -στην προσπάθειά του να δικαιολογήσει τον «Αττίλα»- του δήλωσε ότι η κατάσταση των Τουρκοκυπρίων στο νησί «ήταν αφόρητη». Από την πλευρά του ο τότε πρόεδρος της Ένωσης Κέντρου -που συμμετείχε στην Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας υπό τον Κων. Καραμανλή- τόνισε για το εδαφικό και το νέο καθεστώς στο νησί πως «καμία Ελληνική Κυβέρνηση δεν μπορούσε να δεχτεί τίποτα, εκτός από κάτι κοντά στο ποσοστό του τουρκικού πληθυσμού και με έναν αριθμό καντονίων» και επικαλούμενος τον Έλληνα πρέσβη Τζούνη, ο οποίος μιλά με τον Μακάριο – εκτιμά, πως και «αυτός σκέφτεται ότι η πολυκαντονική λύση είναι δίκαιη». Λίγες μέρες νωρίτερα, στις 12 Σεπτεμβρίου, τηλεγράφημα της Αμερικανικής Πρεσβείας στη Λευκωσία προς το Στέιτ Ντιπάρντμεντ αναφέρει πως Κληρίδης και Ντενκτάς,
-σε ανεπίσημη συνομιλία τους- και μετά από πρόταση του Κύπριου ηγέτη, «συμφώνησαν να φέρουν χάρτες με προτεινόμενες γραμμές οριοθέτησης στη συνάντηση της 13ης Σεπτεμβρίου, σε μια προσπάθεια να συμφωνήσουν για την έκταση της τουρκικής ζώνης ή πιθανώς των καντονίων». Αυτά αναφέρονται στο νέο βιβλίο-ντοκουμέντο του στρατηγικού αναλυτή Ν. Λυγερού, που παρουσιάζει η «ΕτΔ», σε πιστή μετάφραση της Λαρισαίας εκπαιδευτικού Φανής Καράτζου. Πιο συγκεκριμένα:
ΣΥΜΦΩΝΗΣΑΝ ΝΑ ΦΕΡΟΥΝ ΧΑΡΤΕΣ ΚΛΗΡΙΔΗΣ ΚΑΙ ΝΤΕΝΚΤΑΣ
Τηλεγράφημα από την Πρεσβεία στην Κύπρο προς το Υπουργείο Εξωτερικών.
Λευκωσία, 12 Σεπτεμβρίου 1974, 1800Ζ.
3066. Θέμα: Κληρίδης – Denktash Ιδιωτική Συνάντηση, 11 Σεπτεμβρίου. Απ.: Λευκωσία 3052.
1. {...}
2. {...} Κατόπιν πρότασης του Κληρίδη, συμφώνησαν να φέρουν χάρτες με προτεινόμενες γραμμές οριοθέτησης στη συνάντηση της 13ης Σεπτεμβρίου, σε μια προσπάθεια να συμφωνήσουν για την έκταση της τουρκικής ζώνης ή πιθανώς των καντονίων. {...}
{...}
5. Σχόλιο: Εάν είναι ακριβές (και η πηγή γενικά είναι άψογη), ο παραπάνω λογαριασμός υποδηλώνει ότι οι συνομιλίες στη Λευκωσία κινούνται γρήγορα σε βασικά ουσιαστικά ζητήματα. Τέλος σχολίου.
6. {...} Η συνάντηση θα εξετάσει: εκπαιδευτικές εγκαταστάσεις και για τις δύο κοινότητες, το γενικό σχέδιο της Διεθνούς Επιτροπής του ρόλου του Ερυθρού Σταυρού για την απελευθέρωση φυλακισμένων/πολιτικών κρατουμένων, ειδική περίπτωση ομάδας άνω των 50 ετών (με προοπτική μιας μεγάλης πεζοπορίας προς τα βόρεια από Τουρκοκύπριους εάν επιτραπεί στους οικογενειάρχες να πάνε εκεί), οικογενειακή επανένωση. {...} Crawford.
Ο Γ. ΜΑΥΡΟΣ ΣΤΙΣ ΗΠΑ ΓΙΑ ΚΥΠΡΟ, ΥΦΑΛΟΚΡΗΠΙΔΑ, ΕΝΑΕΡΙΟ ΧΩΡΟ ΚΑΙ ΜΕΙΟΝΟΤΗΤΕΣ
Μνημόνιο Συνομιλίας Νέα Υόρκη, 29 Σεπτεμβρίου 1974, 7 μ.μ.
ΘΕΜΑ
* Συνάντηση Υπουργού με τον υπουργό Εξωτερικών, Γιώργο Μαύρο
Μαύρος: {...} Στην ομιλία του στη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών θα μιλήσει για την τουρκική επιθετικότητα. Θα αντιταχθεί στις ενιαίες γεωγραφικές διαιρέσεις, που θα σήμαιναν ανταλλαγή πληθυσμών και θα οδηγούσαν σε διχοτόμηση και διπλή ένωση και στο τέλος της ανεξαρτησίας της Κύπρου. {...} Αλλά με πολλά καντόνια και χωρίς μεγάλη ανταλλαγή πληθυσμών. {...}
The Secretary: Πώς βρέθηκαν οι Τούρκοι και οι Έλληνες στο ίδιο νησί;
Μαύρος: {...} Αλλά όχι απαραίτητα στη σοβιετική πρόταση. {...}
Υπουργός: {...}
Μαύρος: Το πρώτο πράγμα στην Άγκυρα θα πρέπει να είναι το προσφυγικό πρόβλημα και η πιθανότητα αποστολής 50.000 από αυτούς στην Αμμόχωστο.
The Secretary: {...} Η τραγωδία είναι ότι η πρόταση των Τούρκων σε εμάς στις 8 Αυγούστου θα τους είχε πάρει μόνο το τουρκικό τμήμα της Αμμοχώστου και ήθελαν μόνο τα δύο τρίτα από αυτό που έχουν τώρα. {...}
Μαύρος: {...}
The Secretary: Αυτή η πρόταση δεν μεταφέρθηκε στο Συνέδριο;
Μαύρος: Όχι. {...}
The Secretary: Θα ήμουν έκπληκτος αν άφηναν 50.000 πίσω στην Αμμόχωστο πριν ξεκινήσουν οι διαπραγματεύσεις. Ό,τι προτείνω είναι να κάνουμε κάποια απόσυρση των στρατευμάτων, κάποια επιστροφή προσφύγων και δεν ξέρω τι άλλο.
Μαύρος: Και με τι αντάλλαγμα; Αν θέλουν οι άνθρωποί τους να πάνε να καταλάβουν τα σπίτια των Ελλήνων, θα αποδέχονταν μια μαζική ανταλλαγή και θα προκαλούσε τρομερό προσφυγικό πρόβλημα.
The Secretary: {...}, αλλά έχω την εντύπωση ότι θέλουν ανταλλαγή πληθυσμού.
Μαύρος: Αλλά με πολλά μικρά καντόνια δεν θα χρειαζόταν τέτοια ανταλλαγή.
The Secretary: Αυτό, όμως, δεν είναι πιθανό.
Μαύρος: {...} Καμία Ελληνική Κυβέρνηση δεν μπορούσε να δεχτεί τίποτα εκτός από κάτι κοντά στο ποσοστό του τουρκικού πληθυσμού και με έναν αριθμό καντονίων. {...} Θέλετε μια δίκαιη και τίμια λύση; Ο πρέσβης Τζούνης πιστεύει, μιλώντας με τον Μακάριο, πως αυτός σκέφτεται ότι η πολυκαντονική λύση είναι δίκαιη.
Τζούνης: {...}
The Secretary: Είναι αδύνατο. Αν ο Μακάριος θέλει ένα μεγάλο Συνέδριο, θα κάνουμε, όπως κάνουν οι άλλοι. Θα οδηγήσει σε αδιέξοδο και χωρίς αποτελέσματα.
{...} Ήθελε το Σύνταγμα του 1960 που είναι ανεφάρμοστο. Πιστεύω ότι το αποτέλεσμα θα είναι μια ομοσπονδιακή λύση με ένα τουρκικό καντόνι στον βορρά. {...}
Μαύρος: {...}
Τζούνης: Το κύριο καντόνι ήταν 17% του νησιού.
The Secretary: Ο Ecevit μας είπε εάν εσείς (οι Έλληνες) συμφωνούσατε να αφήσετε τους Τούρκους να καταλάβουν το 17%, θα υπήρχε χρόνος να διαπραγματευτείτε για το υπόλοιπο. Μας έδωσε έναν χάρτη.
Μαύρος: {...}
Τζούνης: Η μεγάλη έκταση με 17% και τα μικρότερα καντόνια θα ήταν συνολικά άλλο ένα 17%.
{...}
The Secretary: {...} Η εντύπωσή μου είναι ότι οι Τούρκοι θέλουν ένα διζωνικό σύστημα.
Καραγιάννης: Έχεις την εντύπωση ότι αυτό που θα μπορούσες τελικά να πετύχεις θα ήταν λιγότερο ή περισσότερο από αυτό που πρότειναν οι Τούρκοι τον Ιούλιο;
{...}
Μαύρος: Αν ο Μακάριος πει ότι αυτό είναι προδοσία θα δημιουργήσει πρόβλημα.
{...}
The Secretary: Η αποστολή 50.000 Ελλήνων στην Αμμόχωστο δεν είναι δυνατή. {...}
{...}
The Secretary: Νομίζω ότι είναι δυνατόν να λάβουμε συμβολικές χειρονομίες.
Μαύρος: Δεν θεωρείς ότι είναι συμβολικό οι 50.000 στην Αμμόχωστο;
The Secretary: Για τους Τούρκους αυτό είναι μια μεγάλη ουσιαστική παραχώρηση. {...}
Μαύρος: Δεν θέλουμε ο ελληνικός Τύπος να είναι αντιαμερικανικός. {...}
{...}
The Secretary: Ας υποθέσουμε ότι οι Τούρκοι κάνουν παραχωρήσεις. Τι θα πεις; Θα χαιρετιστεί ως συμβιβασμός ή θα πουν ότι αυτοί οι μπάσταρδοι το κάνουν σε μας πάλι;
Μαύρος: {...}
The Secretary: Καταλαβαίνω, αλλά πρέπει να αποφασίσετε πόσο μακριά θα μεταφέρετε τον αντιαμερικανισμό. {...}
{...}
The Secretary: Ας υποθέσουμε ότι 5.000 πρόσφυγες επιστρέφουν, 5.000 στρατιώτες αποσύρονται και υπάρχει μια μικρή υποχώρηση ως αρχή.
Μαύρος: Ο Μακάριος επισήμανε ότι στην Αμμόχωστο υπάρχουν ξενοδοχεία που μπορούν να πάρουν 1.000 άτομα. Αυτό θα βοηθούσε στην επίλυση του προσφυγικού προβλήματος.
The Secretary: Αλλά οι Τούρκοι δεν θα το κάνουν αυτό για τίποτα.
Μαύρος: Αυτοί οι πρόσφυγες αποτελούν μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού της Κύπρου.
The Secretary: Υπάρχουν τώρα 2 εκατομμύρια Άραβες πρόσφυγες. Αυτή είναι μια προεκλογική περίοδος για τις ΗΠΑ, αλλά μετά τις εκλογές οι Έλληνες βουλευτές δεν θα διεγείρουν την κοινή γνώμη. Αν μετά τις εκλογές συνεχιστεί ο αντιαμερικανισμός, θα τα πάρω πίσω. {...} Θέλω απλώς να είμαι ρεαλιστής.
Μαύρος: Κι εμείς. Ο Μακάριος είναι ρεαλιστής. Μου είπε ότι μια λύση θα έρθει από την πίεση της Washington.
The Secretary: Δεν μπορείτε να έχετε αυτήν την πίεση αν εσείς ασκήσετε πίεση σε μας. {...} Δεν μπορούμε να επιτρέψουμε στους Σοβιετικούς να αποφασίσουν για ένα ζήτημα μεταξύ δύο συμμάχων και να επηρεάσουν την κατάσταση στη Μέση Ανατολή. {...}
Μαύρος: Θα δοκιμάσετε με τη ζωνική ιδέα;
The Secretary: Θα προσπαθήσω, αλλά η κρίση μου είναι ότι δεν θα δεχτούν. Δεν νομίζω ότι μπορούν να δεχτούν λιγότερο από την προσφορά τους πριν από τη στρατιωτική μετακίνηση.
Καρυάννης: {...}
The Secretary: Νομίζω ότι αυτή η βασική υπόθεση είναι γελοία. Γιατί να πρέπει να διορθώσουμε μια κατάσταση που ξεκίνησε από την ελληνική κυβέρνηση; {...} Κατανοώ τους εσωτερικούς λόγους για τον αντιαμερικανισμό σας. Θέλουμε κι εμείς να πετύχετε στις εκλογές.
Μαύρος: {...} Τι γίνεται με την υφαλοκρηπίδα, τον εναέριο χώρο και τις μειονότητες;
The Secretary: {...} Έχουμε ήδη ασκήσει πίεση για να αποτρέψουμε μια τουρκική ενέργεια κατά της Λάρνακας. {...} Αν είχε κάνει μια ρεαλιστική πρόταση μπορεί να βοηθούσαμε, αλλά ο Μακάριος ζήτησε το Σύνταγμα του 1960.
Επί τέσσερα χρόνια οι Άραβες μας χτυπούσαν μέχρι θανάτου με απαιτήσεις. Όταν ο Sadat και εγώ καθίσαμε κάτω, το πρώτο του σχέδιο ήταν αδύνατο, αλλά τελικά πήραμε τους Ισραηλινούς πιο μακριά από όσο νομίζαμε ότι μπορούσαμε. Αλλά υπάρχει ένα σημείο, πέρα από το οποίο οι προσπάθειές μας δεν μπορούν να πετύχουν. {...} Ο καλύτερος τρόπος για να προχωρήσω είναι να πάρω ό,τι μπορώ στην Άγκυρα και το χρησιμοποιούμε για να λάβουμε μια κοινή δήλωση των αρχών μεταξύ Denktash και Κληρίδη. Μετά τις εκλογές προσπαθούμε να λύσουμε όλα τα προβλήματα μαζί.
Μαύρος: {...} Αλλά δεν θέλουμε αυτό να χρησιμοποιηθεί ως απόδειξη πως συμφωνούμε ότι η στρατιωτική βοήθεια σε έναν επιτιθέμενο πρέπει να συνεχιστεί.
The Secretary: Πρέπει να δείτε τη θέση μας. (1) Θέλουμε και την Τουρκία στη Συμμαχία. (2) Θέλουμε να αποτρέψουμε ένα καθεστώς τύπου Καντάφι. (3) Θέλουμε να εμποδίσουμε τους Τούρκους να παραταχθούν με τους ριζοσπάστες Άραβες.
{...}
The Secretary: {...}
Θα κάνω μια κατηγορηματική πρόβλεψη: Όταν κόψουμε τη στρατιωτική βοήθεια προς την Τουρκία, η Σοβιετική Ένωση θα κινηθεί προς την Τουρκία. Μπορώ να σας δείξω την αναφορά πληροφοριών μας. Η Σοβιετική Ένωση ήταν αυτή που προέτρεψε την Τουρκία να εισβάλει στην Κύπρο. {...} Υποκινούσαν τους Τούρκους σε επίθεση. Κανένας Αμερικανός αξιωματούχος δεν ασχολήθηκε με τον Σαμψών. {...} Οι εφημερίδες έλεγαν ότι ήμουν υπέρ του Σαμψών. Ο Sisco βγήκε έξω για να αποτρέψει την επίθεση των Τούρκων.
Sisco: Όταν έφτασα στην Ελλάδα, βρήκα το καθεστώς μη ρεαλιστικό. Ο Ecevit μου είχε πει ότι η κατάσταση ήταν αφόρητη.
The Secretary: Υποτίθεται ότι θα έπαιρνε παραχωρήσεις από τον Ιωαννίδη και θα τις πήγαινε στην Άγκυρα για να σταματήσει την εισβολή. {...}
Sisco: Δεν υπάρχει αμφιβολία στην Ελλάδα για το ποιος ξεκίνησε τα γεγονότα στην Κύπρο.
Μαύρος: Ναι, αλλά έπειτα ήταν ο Αύγουστος.
{...}
The Secretary: {...}
Εύχομαι να γνωρίζετε ότι θεωρώ την Ελλάδα έναν φυσικό φίλο των ΗΠΑ με δεσμούς στρατηγικής σημασίας. Από την άλλη θεωρώ σημαντικούς και τους Τούρκους. Είναι πιο απρόβλεπτοι από την Ελλάδα. {...}
(Σε πιστή μετάφραση από τα επιλεγμένα σημεία του κειμένου που είναι αναδημοσιευμένο στον σύνδεσμο: https://lygeros.org/63639-en/ https://lygeros.org/63637-en/).
Οροι για Κύπρο, επανεξέταση
των Ελληνοτουρκικών σχέσεων
Συγκεκριμένες προτάσεις για επανέναρξη των συνομιλιών για το Κυπριακό κατέθεσε -ανεπίσημα, προς τις ΗΠΑ, μέσω της Πρεσβείας των στην Αθήνα- η Κυβέρνηση Κων. Καραμανλή στις 11 Σεπτεμβρίου 1974, ζητώντας από την Άγκυρα, προκειμένου να αποδείξει την καλή της πίστη και την προθυμία της, να διαπραγματευτεί με συμφιλιωτικό πνεύμα, «να κάνει ορισμένες χειρονομίες πριν από την έναρξη οποιασδήποτε άμεσης διαπραγμάτευσης». Πιο συγκεκριμένα:
ΑΠΟΣΤΡΑΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΤΕΛΙΚΗ ΣΥΜΦΩΝΙΑ
Τηλεγράφημα από την Πρεσβεία στην Ελλάδα προς το Υπουργείο Εξωτερικών. Αθήνα, 11 Σεπτεμβρίου 1974, 0045Ζ.
6588. Θέμα: Κύπρος. Κωδ: Αθήνα 6587.
1. Ακολουθεί το κείμενο της ανεπίσημης δήλωσης της ελληνικής θέσης για πιθανή λύση για το Κυπριακό που παρέδωσε ο Tyler από τον Καραμανλή κατά τη δεύτερη συνάντηση, την Τρίτη 9 Σεπτεμβρίου. (Βλ. Αθήνα 6587 με αριθμό 22):
«1. Έχοντας καταλάβει το 40 τοις εκατό του κυπριακού εδάφους με τη δύναμη των όπλων, η Τουρκία ζήτησε την επανέναρξη των διαπραγματεύσεων. Έχοντας πίσω τους την πικρή εμπειρία της συμπεριφοράς του Τούρκου υπουργού Εξωτερικών στη Γενεύη, η Ελληνική Κυβέρνηση ζήτησε από την Τουρκία, προκειμένου να αποδείξει την καλή της πίστη και την προθυμία της να διαπραγματευτεί με συμφιλιωτικό πνεύμα, να κάνει ορισμένες χειρονομίες πριν από την έναρξη οποιασδήποτε άμεσης διαπραγμάτευσης.
Αυτές οι προϋποθέσεις ήταν:
Α. Ότι οι τουρκικές δυνάμεις αποσύρονται στη γραμμή που χαράχθηκε στις 9 Αυγούστου 1974 ή, τουλάχιστον, βόρεια της περιοχής Πυρόι και του παλιού δρόμου Λευκωσίας-Αμμοχώστου.
Β. Να επιτραπεί στις μάζες των προσφύγων που έχουν καταφύγει στη νότια Κύπρο να επιστρέψουν στα σπίτια τους με ασφάλεια.
{...}
2. {...}
Α. Η τουρκική περιοχή θα αντιστοιχεί περίπου στο ποσοστό του τουρκοκυπριακού πληθυσμού.
Β. Δεν θα γινόταν ανταλλαγή πληθυσμών.
Γ. {...}
Δ. {...}
Η Κυπριακή Δημοκρατία θα αποστρατικοποιηθεί μετά τη σύναψη τελικής συμφωνίας. {...}
3. {...}
4. Το μέλλον της Κύπρου είναι μόνο μία από τις δυσκολίες που δημιουργεί η Τουρκία στις σχέσεις της με την Ελλάδα. {...} Η Τουρκία ακολούθησε πρόσφατα μια επιθετική εξωτερική πολιτική με στόχο την επέκταση της επιρροής της στο Αιγαίο και στη Δυτική Θράκη. {...} Ως εκ τούτου, η Ελληνική Κυβέρνηση θεωρεί ότι για να επιστρέψει η βιώσιμη ειρήνη και σταθερότητα στην περιοχή, η ελληνοτουρκική σχέση θα πρέπει να επανεξεταστεί στο σύνολό της τώρα, με σκοπό την εξάλειψη όλων των σημείων τριβής μεταξύ των δύο χωρών».
Tasca
(Σε πιστή μετάφραση από τα επιλεγμένα σημεία του κειμένου που είναι αναδημοσιευμένο στον σύνδεσμο: https://lygeros.org/63636-en/).
Επιμέλεια: Μπάμπης Λαμπαδιάρης
