Ολοκληρώνουμε σήμερα τα κύρια σημεία από τις ανταποκρίσεις του Γενικού Αρχιάτρου του ελληνικού στρατού Ιωάννη Μαζαράκη, ο οποίος συνόδευε τον στρατηγό Σκαρλάτο Σούτσο, επικεφαλής του ελληνικού απελευθερωτικού στρατού, κατά την πορεία του στη Θεσσαλία. Οι ανταποκρίσεις αυτές είχαν ως αποδέκτη την εφημερίδα των Αθηνών «Αιών». Το σημερινό κείμενο αναφέρεται σε ανταπόκριση με ημερομηνία 25 Σεπτεμβρίου 1881.
Επαγγέλματα
«Η τέχνη εν Θεσσαλία διατελεί εν νηπιώδει καταστάσει. Η διά ξύλων και πεταύρων [1] ευτελεστάτης ξυλείας οικοδομή των οικιών, εστερημένων πάσης φιλοκαλίας και στερεότητος, μετά θυρίδων και θυρών απλουστάτων, δι’ έλλειψιν επιτηδείων ξυλουργών, δύναται εκ πρώτης όψεως να παράσχη άνευ βαθυτέρας παρατηρήσεως, αμυδράν μεν αλλ’ αληθή εικόνα της ελλείψεως και ατελείας πάσης τεχνουργίας.
Το υννίον του Ησιόδου αροτριά και νυν την θεσσαλικήν πεδιάδα, ελάχισται δε απόπειραι εγένοντο εις αντικατάστασιν αυτού, και διά την έλλειψιν επιχειρηματικού πνεύματος και τάσεως προς τελειοποίησιν εκ μέρους των κυρίων των χωρίων μεγάλων εκτάσεων χωρών, και δι’ αδιαφορίαν των γεωργών, οίτινες ουδέν έχουσι συμφέρον να βελτιώσωσι την παραγωγήν διά τελειοτέρας του εδάφους ανασκαφής, εις όφελος των πράγματι δεσποτών των, κυρίων των χωρίων και τσιφλικίων ή ιμλακίων. Και αυτή δε των υννίων του εν Πειραιει εργοστασίου του κ. Βασιλειάδου η εισαγωγή και χρήσις προσέκρουσε, δι’ έλλειψιν σιδηρουργών, δυναμένων να επαρκώσιν εις την ελαχίστην αυτών εκ της εργασίας επισυμβαίνουσαν ανάγκην επιδιορθώσεως. Και όμως, διά την έκτασιν και ευρύτητα των πεδιάδων, διά την συγκέντρωσιν μεγάλων ιδιοκτησιών, και διά το γόνιμον των γαιών, αίτινες επί τρία και τέσσαρα έτη μένουσι αγεώργητοι, ουδαμού άλλοθι εν Ελλάδι ηδύνατο να γίνη χρήσις ευρωπαϊκής γεωργίας δι’ ατμού ή δι’ εμψύχων δυνάμεων ίππων, βοών ή βουβάλων, πληθόντων ενταύθα και ισχυρών διά την άφθονον και καλήν νομήν, ήν η φύσις παρέχει αυτοίς. Αλλ’ οι μεν Τούρκοι ιδιοκτήται φύσει αποστρέφονται τους νεωτερισμούς και δεν αποφασίζουσιν ευκόλως να προκαταβάλλωσι κεφάλαια εις δαπάνας, αφ’ ών δύναται να ελπίσωσι βεβαίαν την ότι τα εισαγόμενα είδη αύξησιν της παραγωγής, οι πλείστοι δε τούτων, και εάν είχον το του κέρδους προβλεπτικόν, δεν έχουσι διαθέσιμα προς τούτο κεφάλαια. Διότι, χωρίς να φανή παράδοξος η ιδέα τοις αναγινώσκουσι, οι Τούρκοι εν γένει εισί πτωχοί, και αυτοί έτι οι κάτοχοι πολλών χωρίων, διότι εξοδεύουσιν, εν νωθρότητι βιούντες τον χρόνον, εν τραπέζαις και χαρεμίοις, όλον αυτών το εκ των γαιών ετήσιον έσοδον, ευτυχείς λογιζόμενοι όσοι τούτων δεν ήχθησαν εις ανάγκην να προπωλήσωσιν εις εμπόρους, επί προκαταβολή χρημάτων και το έσοδον του επιούντος έτους. Εάν μάθη ο αναγνώστης ότι διακοσίας και τριακοσίας οκάδας βουτύρου εξοδεύει ετησίως ο βέης Τούρκος κύριος χωρίων, δύναται να φαντασθή τας λοιπάς ανάγκας αυτού, και της αυτών επιδεικτικώς εν ίπποις, αμάξαις, εφιππίοις, υπηρέταις και δούλοις και δούλαις γνωστής Ασιανής ελευθεριότητος.
Οι δε χριστιανοί κάτοχοι των μεγάλων εκτάσεων γαιών δεν επεδείξαντο ότι ενταύθα το επιχειρηματικόν πνεύμα, όπερ χαρακτηρίζει την ελληνικήν φυλήν, και την πεποίθησιν αυτών προς το εκ της ευρωπαϊκής καλλιεργείας βέβαιον αυτών όφελος, ενώ άπαντες εισί πλούσιοι και τραπεζίται δυνάμενοι να προκαταβάλλωσι μεγάλας ποσότητας χρημάτων εις εισαγωγάς πάσης ευρωπαϊκής τελειότητος γεωργικών εργαλείων.
Ράπται, υποδηματοποιοί, οπωσούν καλοί εισίν εκ της πρώην Ελλάδος, οι δε εντόπιοι εν γένει τεχνίται εν πάσιν εισί αστοιχείωτοι, οι δε Τούρκοι φύσει νωθροί και ράθυμοι προς εργασίαν, ουδέν επάγγελμα έχουσιν, τινών αυτών των και πτωχοτέρων, ραπτόντων ανά τας οδούς και εμβαλωνόντων ευτελείς υποδήσεις, άλλων δ’ αστράγαλους (στραγάλια) ή χαλβάδες κατασκευαζόντων ή πενιχρά καφενεία διευθυνόντων, εν οίς κατακεκλιμένοι οι θαμώνες πίνουσι τον καφέ ή τον ναργιλέ, κειρόμενοι και τας κεφαλάς και την λοιπήν του προσώπου τρίχωσιν εν τοις αυτοίς καφενείοις, εν ανασταυρώσει των ποδών επί σοφρά.
Το εμπόριον της εισαγωγής ευρωπαϊκών ειδών γίνεται διά Βώλου, Θεσσαλονίκης και Κωνσταντινουπόλεως, παρατηρείται δ’ εν γένει, ότι τα εισαγόμενα είδη εισί κατωτέρας ποιότητος, και εκ Βιέννης τα πλείστα υφάσματα, τα δε αποικιακά ιδία διά Βώλου εισάγονται. Οι έμποροι των ειδών τούτων εισίν αναμίξ Έλληνες, Ιουδαίοι και τινες Τούρκοι, αλλά νωχελείας τινος και δειλής περισκέψεως επικρατούσιν εν αυτοίς, εκτός των Ιουδαίων, οίτινες φαίνονται εξυπνότεροι και εντιμότεροι. Το δε της εξαγωγής εμπόριον εις δημητριακά, έρια (μαλλία), τυρόν, βούτυρον, μέταξαν, καπνόν, σήσαμον και βάμβακα, συνιστάμενον είναι απολύτως εις χείρας Ελλήνων εκ της πρώην Ελλάδος ή εκ Βώλου καταγομένων. Ούτοι δ’ εισί και οι αμεσότεροι προς τους βέηδας Οθωμανούς και οικειότερον συσχετιζόμενοι, ως εκ της δι’ αγοράν των προϊόντων καθ’ ημέραν συναλλαγής, οιονεί τραπεζίται εκείνων διατελούντες. Και ενταύθα του λόγου οφείλων ποιήσαι εύφημον μνείαν των κ. κ. Ριζοπούλου και Γεωργιάδου, εμπόρων, πολλάς και προθύμους υπηρεσίας τω Ελληνισμώ και τοις δεομένοις προσενεγκόντων, και πάντοτε ετοίμως παρεχομένων υπέρ του Έθνους πάσαν δυνατήν αρωγήν.
Ιατροί εισίν εν Θεσσαλία ουκ ολίγοι και Θεσσαλοί. Οι μεν πολλοί εν Πίσση της Ιταλίας εκπαιδευθέντες, ολίγοι και εν Ελλάδι και Παρισίοις, και άλλοι εκ της ελευθέρας Ελλάδος εν Αθήναις σπουδάσαντες. Εισί δε και πολλοί οι πρακτικώς του ιατρού επαγγελλόμενοι, ουδέν δε το παράδοξον εάν εν τη χώρα εν ή τα πλείστα ο θείος Ιπποκράτης εξήσκησεν την θείαν τέχνην, και εν αυτή ως λέγεται τελευτήσας, και οι τούτου μαθηταί και οπαδοί Θεσσαλός και λοιποί κομψοί κατά Πλάτωνα Ασκληπιάδαι εγκατεβίωσαν. Και όπου η θεραπευτική των βοτάνων ενέργεια, ήν συνήθως και ταις γυναιξί φαρμακευτρίαις Θεσσαλαίς, ας ως πολλά άλλα, ούτω χαριέντως διεκωμώδησεν ο χαριέστατος Λουκιανός [2] ... ουδέν λέγω τοπαράδοξον, ει πολλοί και πολλαί τον ιατρόν εν τω τόπω τούτω επαγγέλλονται νυν, ότε ουδεμία διοικητική ή αστυνομική επίβλεψις ένεστιν, εξέστη δε παντί επαγγέλλεσθαι ότι αν βούληται.
Δικηγόροι ολίγιστοι πριν, ά τε της Τουρκικής δικαιοσύνης εμφύτου τοις αμαθέσι Καδήδες [3] και μη εχούσης ανάγκην ή της γνώμης του Σοφτή ιερέως, επίσης ως τον Καδήν αμαθούς και όμως ως νομοδιδασκάλου αποφθεγγομένου εκάστοτε εν οιοδήποτε ζητήματι την του Σερί (ιερού νόμου) γνωμοδότησιν, πάντοτε δε το άδικον τοις απίστοις Γκιαούρ απονεμομένου. Ήδη όμως επί τη προσδοκία της όσω τάχιον ενάρξεως λειτουργίας της Ελληνικής νομοθεσίας, πλείστοι ήρξαντο συνωθούμενοι ενταύθα εκ της πρώην Ελλάδος, λείαν ραδίαν και άφθονον προσδοκώντες αποκομίσασθαι. Και δεν αμφιβάλλω ότι πολλοί τούτων τιμήσωσι δια της οξυνοίας και της παιδείας αυτών την επιστήμην, και αληθή υπηρεσίαν προσοίσουσι τη διψώση δικαιοσύνη, Χώρα και Θέμιδι.
Βιομηχανία ουδεμία.
Εκαπαίδευσις-Γλώσσα
Αλλ’ οποία εν Θεσσαλία εκπαίδευσις! Αιδούμαι εμαυτόν και την χώραν, ν’ αποκαλύψω εγώ την εντελή έλλειψιν Γυμνασίου και Σχολείων έτι καθ’ όλην την Θεσσαλίαν. Τις ηδύνατο πιστεύσαι, ότι τοσούτον επελάθοντο και οι αρχιερείς και οι προύχοντες της Θεσσαλίας των εκ της παιδείας αγαθών, ώστε να λογίζωνται την ανάγκην της διανοητικής αναπτύξεως των κατοίκων, φρονούντες ίσως, ως και οι Τούρκοι, ει το πλήθος εν αμαθεία διετέλει κρατούμενον, ράδιον αν αυτοίς υπέκυπτεν, και μετά προθυμίας και πειθαρχείας απεδίδου αν αυτοίς και τους πολλαπλούς φόρους του δεσπότου, και τας άλλας χορηγίας του άλλου δεσπότου, του Αρχιερέως, και τας άλλας χορηγίας τας υπό των προυχόντων τοις τάλασι χριστιανοίς διανεμομένας, προς κοινωφελή δήθεν έργα, πράγματι δε προς εισφοράν διά τους λεγομένους Αρχιερείς και Κοττσαμπάσηδες προεστώτας. Ναι, η Θεσσαλία ής και αι γυναίκες αυτής ήσαν άλλοτε περίπυστοι επί παιδεία και πάση μαθήσει, ώστε ιστορείται τω γράφοντι περί Αγανίκης (ονόματος προσφιλεστάτου) της Ηγήτορος Βασιλέως Θεσσαλίας κόρης, ότι αύτη ευρείας γνώσεις είχεν και ούτω δεινή περί την αστρονομίαν ήν, ώστε και τας εκλείψεις προλέγειν. Και αφ’ ής κατά την εσχάτην αυτήν δουλείαν προ 80-100 χρόνων και Ρήγας Φεραίος και Κομμητάς και Άνθιμος Γαζής ανέλαμψαν, και τοσούτοι άλλοι, διατελεί ήδη εν πλήρει αμαθεία, εστερημένοι Σχολείων και Γυμνασίων εν αυτή τη πρωτίστη πόλει της Λαρίσσης, ότι αλληλοδιδακτικά μόνον εισί, και τέσσαρες απλοί τοίχοι τετραγώνου οικοδομής, άνευ θύρας ή παραθύρου, οροφής, δαπέδου (σανιδώματος) όπερ λέγεται Γυμνάσιον, χωρίς ποτέ να λειτουργήσει ως τοσούτο, αλλά σπουδή εγερθέν δια συνδρομών, τη πρωτοβουλία πρώην τινός αρχιερέως [4], ού ο διάδοχος [5] κατόπιν δεν έκρινεν άξιον εαυτού να φροντίση την αποπεράτωσιν. Αλλά τι αυτώ περί Γυμνασίου; Δεν αντεπεκρίθη εις το ύψος της πνευματικής αυτού αποστολής, οικοδομήσας ίδιον υπέρ του αδελφού πολύτιμον και μεγαλοπρεπή κατά την Μητρόπολιν οίκον, αναγκαίον να εντρυφώσι δια των μεγάλων της επισκοπής εσόδων οι συγγενείς αυτού κατά σάρκα; Τι μέλει αυτού περί του λογικού ποιμνίου; Και έπειτα απορούσι τινες αμβλυωπούντες, διατί κατέπεσε το θρησκευτικόν συναίσθημα παρ’ημίν».
-------------------------
[1]. Πέταυρον. Λεπτό, στενό και μακρύ ξύλο επί του οποίου κοιμούνται κατά την νύκτα οι όρνιθες. Λεξικό Άνθ. Γαζή (1812), τόμ Β’, σελ.742.
[2]. Ο Λουκιανός ο Σαμοσατεύς (125-180 μ.Χ.) ήταν ρήτορας και σατιρικός συγγραφέας.
[3]. Ο καδής είναι ιεροδίκης που δικάζει με βάση τον ισλαμικό θρησκευτικό νόμο, ενώ ασκεί επίσης και εξωδικαστικές λειτουργίες.
[4]. Πρόκειται για τον Μητροπολίτη Λαρίσης Ιωακείμ Κρουσουλούδη (1870-1875), τον μετέπειτα Οικουμενικό Πατριάρχη Ιωακείμ Δ’.
[5]. Αναφέρεται στον Μητροπολίτη Νεόφυτο Πετρίδη (1875-1896).
