Η συμβολή των Λαρισαίων

Η ΘΕΣΣΑΛΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1878

Κωνσταντίνος Ιω. Ισχόμαχος (1838-1888). Ξυλογραφία από το περιοδικό «Ποικίλη Στοά» του 1888

Του Νικ. Αθ. Παπαθεοδώρου ([e-mail])

Αρχές Ιανουαρίου του 1878 στη Θεσσαλία, την Ήπειρο και τη Μακεδονία εκδηλώθηκε επαναστατική κίνηση των υπόδουλων Ελλήνων, με σκοπό την ένωση των περιοχών αυτών με το νεοσύστατο τότε ελληνικό κράτος. Πιο πριν, κατά τη διάρκεια του 19ου αι. είχαν εκδηλωθεί κατά τόπους και άλλες εξεγέρσεις χωρίς επιτυχία, καθώς είχαν εύκολα αντιμετωπισθεί από τα τουρκικά στρατεύματα. Αλλά στην περίπτωση του 1878 τη νέα απελευθερωτική κίνηση υποστήριζε τώρα και η ελληνική κυβέρνηση και μάλιστα είχε στείλει στην περιοχή αξιωματικούς και άνδρες του ελληνικού στρατού για να ενισχύσουν τους τοπικούς οπλαρχηγούς.
Όσον αφορά την περιοχή μας, η μύηση ορισμένων Λαρισαίων στην επαναστατική αυτή κίνηση του 1878 βρήκε ευρύτατη αποδοχή, με αποτέλεσμα γρήγορα να ενταχθούν στις τάξεις της πολλοί επιφανείς πολίτες της πόλης. Για την αποτελεσματικότητα του σκοπού αυτού δημιουργήθηκε στη Λάρισα μια μυστική κίνηση. Τα μυημένα τοπικά στελέχη της κίνησης αυτής συγκεντρώνονταν τακτικά στο σπίτι του Αριστείδη Μουσούρου[1], ο οποίος καταγόταν από την Κεφαλονιά, είχε την αγγλική υπηκοότητα, διέμενε στον Βόλο και ήταν αλευροβιομήχανος. Γραμματέας του ήταν ο Διονύσιος Γαλάτης[2], ο οποίος είχε μετατρέψει την κατοικία του Μουσούρου στη Λάρισα, σε κέντρο συγκέντρωσης όλων όσων επεδίωκαν «πάση θυσία» την απελευθέρωση της Θεσσαλίας. Μεταξύ αυτών ήταν και ο τοπογράφος Μιχαήλ Χρυσοχόου[3] από τη Ζίτσα της Ηπείρου, ο οποίος βρισκόταν από το 1873 στη Λάρισα. Μάλιστα λέγεται πως όταν πληροφορήθηκε ότι ο λοχαγός Κωνσταντίνος Ισχόμαχος, που ήταν από τους ηγέτες της επαναστατικής κίνησης, ζήτησε πληροφορίες σχετικές με τη Λάρισα και ένα σχέδιο της πόλης και ιδίως των συνοικιών της, όπου κατοικούσαν οι Τούρκοι, οι Χριστιανοί και οι Εβραίοι, έπειτα από μερικές ημέρες είχε ετοιμάσει τα τοπογραφικά σχεδιαγράμματα με τον χάρτη της Λάρισας, των συνοικιών της και της γύρω περιοχής και τα απέστειλε αμέσως στον Ισχόμαχο.
Εν τω μεταξύ από τους πρώτους που μυήθηκε στην ιδέα της επανάστασης ήταν και ο συντοπίτης μας χρηματιστής Γεώργιος Φαρμακίδης. Με υπόδειξη του γενικού προξένου της Ελλάδος στη Λάρισα Ιωάννη Παλαμήδη συνεργάσθηκε με δύο απεσταλμένους της Ελληνικής κυβέρνησης, μεταμφιεσμένους σε ζωέμπορους. Οι τελευταίοι είχαν ταξιδεύσει στη Λάρισα με σκοπό να αγοράσουν άλογα για τον ελληνικό στρατό. Επισκέφθηκαν το 1877 τα παζάρια (εμποροζωοπανηγύρεις) του Τυρνάβου και άλλων πόλεων της Θεσσαλίας και προμηθεύθηκαν ζώα. Η αγορά όμως πολλών ίππων τους κατέστησε ύποπτους στις τουρκικές αρχές, οι οποίες άρχισαν να ερευνούν την περίπτωσή τους και όταν οι υπόνοιές τους επιβεβαιώθηκαν, διέταξαν τη σύλληψη του Φαρμακίδη. Το έμαθε αυτό ο τελευταίος ενώ βρισκόταν στον Βόλο και αναχώρησε στην Αθήνα για να διαφύγει τη σύλληψη. Στην έρευνα που έκαναν στο σπίτι του στη Λάρισα βρήκαν μόνον μερικά στρατιωτικά όπλα, τα οποία και κατάσχεσαν.
Η επανάσταση άρχισε τον Ιανουάριο του 1878, με την είσοδο στη Θεσσαλία διαφόρων επαναστατικών τμημάτων. Επικεφαλής των επαναστατών ήταν ο λοχαγός ιππικού Κωνσταντίνος Ισχόμαχος, ο οποίος είχε ιδρύσει την εταιρεία «Αδελφότης», ενώ συγχρόνως από την Αθήνα τον είχαν διορίσει γενικό αρχηγό όλων των επαναστατικών σωμάτων της Θεσσαλίας, τα οποία είχαν στη δύναμή τους εκτός από τους τοπικούς οπλαρχηγούς με τους άνδρες τους, και φοιτητές του πανεπιστημίου, καθώς και πολεμιστές από την ελεύθερη Ελλάδα. Για τις άλλες περιφέρειες του νομού είχαν τεθεί επικεφαλής των επαναστατών στην Αγιά οι Λ. Βούλγαρης, Ιω. Φαρμάκης και Φιλίππου και στην περιοχή του Ολύμπου ο αξιωματικός Θωμάς Δουμπιώτης, ο επίσκοπος Κίτρους Νικόλαος και οι καπεταναίοι Ζαχείλας και Τόλιος Λάζος[4]. Κατά τη διάρκεια του επαναστατικού αγώνα στο Πήλιο είναι γνωστό ότι δολοφονήθηκε στη μάχη της Μακρινίτσας από τους Τούρκους ο Φιλέλληνας Άγγλος δημοσιογράφος, απεσταλμένος της εφημερίδας Times του Λονδίνου, Κάρολος Όγλ. Δολοφόνος του πιστεύεται ότι ήταν ο Λαρισαίος Οθωμανός Ισουίν Χατζημέτο. Φαίνεται ότι είχε πάρει εντολή από τον επίσης Λαρισαίο Οθωμανό αξιωματικό της χωροφυλακής Αμούς αγά, στη δύναμη του οποίου ανήκε, γιατί στα προσωπικά του αντικείμενα βρέθηκε το διαβατήριο του Ογλ.
Εκτός απ’ αυτούς θα πρέπει να αναφέρουμε και άλλους επιφανείς Λαρισαίους οι οποίοι έλαβαν μέρος, ο καθένας με τον τρόπο του, στην επανάσταση αυτή. Ο ιατρός Αναστάσιος Ζαρμάνης, ο ιατρός Αχιλλεύς Λογιωτάτου, ο παπα-Νικόλαος Στεφανόπουλος και ο Γεώργιος Μακρής παππούς και πατέρας αντίστοιχα του δημοσιογράφου Θρασύβουλου Μακρή και πολλοί άλλοι.
Οι πολεμικές αψιμαχίες και οι διπλωματικές συνέπειες της επανάστασης του 1878 είναι λίγο πολύ γνωστές. Γι’ αυτό στο σημείο αυτό θα σταθούμε λίγο περισσότερο στην προσωπικότητα του Κωνσταντίνου Ισχομάχου. Αν και δεν ήταν Λαρισαίος, όμως μπορούμε να τον κατατάξουμε στους συμπολίτες μας γιατί εν συνεχεία εκλέχθηκε βουλευτής Λαρίσης κατά τις πρώτες μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλίας εκλογές. Ο Κωνσταντίνος Ισχόμαχος (1838-1888) καταγόταν από τη Στενήμαχο της Θράκης και την περίοδο του 1878 ήταν, όπως τον περιγράφει ο Μιχαήλ Χρυσοχόου, ένας νέος και ζωηρός αξιωματικός. Είχε αποφοιτήσει από τη Σχολή Ευελπίδων και συμπλήρωσε τις σπουδές του στη Γαλλία. Διετέλεσε διευθυντής του στρατιωτικού επιτελείου του Υπουργείου των Στρατιωτικών και στις εκλογές της 20ής Δεκεμβρίου 1881 εκλέχθηκε βουλευτής της επαρχίας Λαρίσης[5]. Για τον εθνικό αγώνα διέθεσε το σύνολο της οικογενειακής του περιουσίας, ενώ για τις ανάγκες της ιδιαίτερης πατρίδας του παραχωρούσε ακόμη και τη βουλευτική του αποζημίωση. Επανεκλέχθηκε βουλευτής και το 1885, αλλά η εκλογή του ακυρώθηκε. Μετά το 1885 ζούσε με την οικογένειά του στην Αθήνα. Ήταν παντρεμένος με την Ιουλία Προβελέγγιου, αδελφή του λογοτέχνη Αριστομένη και ο γιος τους Ιωάννης διέπρεψε στον στρατό και στην πολιτική ως βουλευτής του Ελ. Βενιζέλου. Και ενώ ο Κων. Ισχόμαχος είχε τιμηθεί με ανώτερα παράσημα ακόμη και από ξένες χώρες και είχε φθάσει στον βαθμό του αντισυνταγματάρχη πυροβολικού, «περιέπεσε εις τα συνήθη σφάλματα του πειρασμού της τύχης». Οικονομικοί λόγοι του προκάλεσαν μελαγχολία και κατάθλιψη και στις 28 Μαΐου 1888 αυτοκτόνησε, όπως ανέφερε εφημερίδα των Αθηνών.
Την ίδια πορεία είχε και ο αδελφός του Φιλώτας Ισχόμαχος (1845-1900). Ήταν και ο ίδιος ένας γενναίος αξιωματικός, είχε λάβει μέρος πλάι στον αδελφό του στην επανάσταση της Θεσσαλίας του 1878 και κατόπιν εισήλθε στον διπλωματικό κλάδο. Όταν πέθανε ο αδελφός του, τον διαδέχθηκε στον στίβο της πολιτικής και εκλέχθηκε βουλευτής Λαρίσης στις εκλογές της 16ης Απριλίου 1895[6]. Αυτοκτόνησε και αυτός το 1900 αντιμετωπίζοντας σοβαρά οικονομικά προβλήματα, επειδή ξόδεψε την περιουσία του στην πολιτική!
Μοιραίες οι συγκρίσεις...
--------------
[1]. Για τον Αριστείδη Μουσούρο και τη σχέση του με τη Λάρισα γνωρίζουμε ότι το 1858 ήταν υπεύθυνος του Ελληνικού Ταχυδρομείου της Λάρισας. Αργότερα μετακόμισε στον Βόλο όπου το 1869 ίδρυσε ατμόμυλο, ο οποίος υπήρξε το πρώτο βιομηχανικό κατάστημα του Βόλου. Στη Λάρισα εξακολουθούσε να διατηρεί δύο κατοικίες στον Παράσχου μαχαλά (συνοικία Αγ. Νικολάου), όπου συγκεντρώνονταν οι «εξέχοντες της πόλεως» και συζητούσαν κρυφά τα περί της Θεσσαλικής επαναστάσεως του 1878. Το 1890 πώλησε στον Λαρισαίο Δημήτριο Καλύβα, τις δύο αυτές ιδιόκτητες κατοικίες του. Γρηγορίου Αλέξανδρος: Δημήτριος Ν. Καλύβας. Μηχανολόγος, βιομήχανος και εργολάβος της Λάρισας - Β΄, εφ. «Ελευθερία», Λάρισα, φύλλο της 15ης Απριλίου 2018.
[2]. Ο Διονύσιος Γαλάτης γεννήθηκε στην Ιθάκη. Μέλη της οικογενείας του ήταν εγκατεστημένα στη Λάρισα από τις αρχές του 19ου αιώνα. Ο ίδιος δραστηριοποιήθηκε από τα τέλη της δεκαετίας του 1860 με το εμπόριο σίτου. Το 1887, προσκείμενος στον Χαρίλαο Τρικούπη, εκλέχθηκε δήμαρχος Λαρίσης. Κατοικούσε αρχικά στη συνοικία Αρναούτ (Αγ. Αθανασίου), όπου διατηρούσε πολυτελή έπαυλη. Βλέπε: Γρηγορίου Αλέξανδρος. Διονύσιος Σ. Γαλάτης. Ο ευγενής επιχειρηματίας και δήμαρχος της Λάρισας. εφ. «Ελευθερία», φύλλο της 30ής Οκτωβρίου 2016. Μετά την αποχώρηση των Τούρκων το 1898 από τη Λάρισα έκτισε ένα όμορφο αρχοντικό στο κέντρο της Λάρισας, στη γωνία των οδών Δευκαλίωνος και Πατρόκλου, στο σημείο όπου σήμερα υψώθηκε το μέγαρο του Δικηγορικού Συλλόγου. Για κάποιο χρονικό διάστημα το αρχοντικό του χρησιμοποιήθηκε και ως δημαρχείο.
[3]. Ήταν αδελφός της Αμαλίας Παπασταύρου και μετά την εγκατάστασή του στη Λάρισα το 1973 ασχολήθηκε με την εκμετάλλευση των μεταλλείων της Χασάμπαλης και ως φωτογράφος. Για περισσότερες πληροφορίες βλέπε: Παπαθεοδώρου Νικόλαος, Μιχαήλ Χρυσοχόου, εφ. Larissanet, φύλλο της 17ης Απριλίου 2014.
[4]. Στην επανάσταση της περιοχής του Ολύμπου έλαβε μέρος και ο επίσκοπος Πλαταμώνος Αμβρόσιος Κασσάρας: «Κατά την επανάστασιν επυρπολήθη η επισκοπή του [στη Ραψάνη], ούτος δε εγκαταλείψας το μονήρες κελλίον του και λαβών τα όπλα, διέτρεχε τα όρη αγωνιζόμενος, ως ο Κίτρους, υπέρ της ελευθερίας των δούλων αδελφών, έχων ως συμπολεμιστήν και συνεργάτην του εν τη διοικήσει του υπ’ αυτόν επαναστατικού σώματος τον νυν [1882] Εισαγγελέα Πλημμελειοδικών Κυπαρισσίας κ. Μιλτιάδην Αποστολίδην. Τα στήθη αυτού κοσμεί επαξίως το παράσημον του Σωτήρος, όπερ η Ελληνική Κυβέρνησις απένειμεν αυτώ, εκτιμώσα τας περί της επαναστάσεως εκδουλεύσεις του.», εφ. «Σφαίρα», εν Πειραιεί, φύλλο της 23ης Αυγούστου 1882. Από το αρχείο του Θανάση Μπετχαβέ.
[5]. Καζάκης Φοίβος, Δημήτριος Αστερ. Καζάκης βουλευτής και γερουσιαστής και Θεσσαλοί βουλευταί και γερουσιασταί (1881-1946), Λάρισα (2006) σελ. 10.
[6]. Καζάκης Φοίβος, ό. π., σελ. 15.