Γράφει ο Δημήτρης Βάλλας
Για το πώς ένα καπέλο μπορεί να αποτελέσει αιτία εξέγερσης, αλλά και αφορμή ακόμα και για την έξωση ενός βασιλιά, θα σάς μιλήσουμε σήμερα ιχνηλατώντας γεγονότα άλλων εποχών που παραμένουν σχεδόν άγνωστα.
Πάμε λοιπόν 155 χρόνια πίσω, στο νεοσύστατο τότε ελληνικό κράτος με βασιλιά τον Όθωνα...
Η μόδα της εποχής ήταν τα σκιάδια, τα πλατύγυρα δηλαδή ψάθινα καπέλα που προστάτευαν από τον ήλιο και που σχεδόν φορούσαν άπαντες ανεξαρτήτως ηλικίας.
Τα σκιάδια λοιπόν που γίνονταν από άχυρο, κυρίως κατασκευάζονταν στη Σίφνο όπου λειτουργούσαν πολλές μικρές βιοτεχνίες οι οποίες και τροφοδοτούσαν τα καπελάδικα των Αθηνών.
Τα σκιάδια , ελληνικό προϊόν, στήριζαν την τοπική οικονομία και όχι μόνο, καθώς με το εμπόριό τους ανοιγόταν ένας μεγάλος κύκλος εργασιών.
Έλα όμως που ήρθε ο ανταγωνισμός και οι έμποροι των Αθηνών, άρχισαν να αγοράζουν ψάθινα καπέλα από την Ευρώπη θεωρώντας ότι είναι καλύτερα και... κομψότερα, παρά το ότι ήταν ακριβότερα και αρχίζουν μεγάλη καμπάνια για την προώθησή τους στην αγορά...
Το γεγονός εξοργίζει πρώτα τους καταγόμενους από τη Σίφνο μαθητές και φοιτητές των Αθηνών που έβλεπαν την οικονομία του νησιού τους να καταστρέφεται, οι οποίοι φορώντας τα παραδοσιακά σιφνέικα σκιάδια κατεβαίνουν στους δρόμους για να διαμαρτυρηθούν.
Όμως τα πράγματα παίρνουν γρήγορα άλλη τροπή και οι διαμαρτυρίες μετατρέπονται σε μια πραγματική φοιτητική έγερση για την προστασία και στήριξη των ελληνικών προϊόντων που έφθασε να οδηγήσει αργότερα μέχρι και στην έξωση του Όθωνα!
Τα γεγονότα ήταν αιματηρά, καθώς έπεσαν ακόμα και πυροβολισμοί και ονομάστηκαν «σκιαδικά» από το σκιάδιον!
Ας δούμε λοιπόν πώς το ψάθινο καπελάκι έφερε το 1856 την πρώτη φοιτητική εξέγερση στην Ελλάδα, μέσα από κείμενα και ρεπορτάζ εφημερίδων της εποχής:
«Όλα ξεκίνησαν από τον τότε υπουργό Εξωτερικών, Αλέξανδρο Ρίζο Ραγκαβή. Ο Ραγκαβής τόνιζε την ανάγκη στήριξης της εγχώριας παραγωγής και, ως παράδειγμα, έλεγε πως οι Έλληνες θα πρέπει να επιλέγουν να φορούν τα ντόπια ψάθινα καπέλα, τα λεγόμενα «σκιάδια», που κατασκευάζονταν στη Σίφνο και όχι τα εισαγόμενα από το εξωτερικό. Ο γιος του ακολούθησε τη συμβουλή του πατέρα του και εκείνος και η παρέα του άρχισαν να φορούν τα σκιάδια στις βόλτες τους στο Πεδίο του Άρεως.
Τα σκιάδια έγιναν γρήγορα σήμα κατατεθέν της προοδευτικής νεολαίας της Αθήνας, των «Γαριβαλδινών», που έτσι δήλωνε την αντίθεσή της στον Όθωνα. Στον αντίποδα, η καθεστωτική νεολαία («Αυστριακοί») φορούσε άσπρα ψηλά καπέλα. Η αστυνομία χαρακτήριζε όσους φορούσαν σκιάδια ως συνωμότες.
Την Κυριακή 10 Μαΐου στο Πεδίο του Άρεως μπροστά στο βασιλικό ζεύγος και ενώ έπαιζε η στρατιωτική μπάντα εμφανίζονται ομάδες νέων φορώντας τα ψάθινα καπέλα από τη Σίφνο. Εισαγωγείς καπέλων θέλοντας να διακωμωδήσουν τους νεαρούς έστειλαν υπαλλήλους τους να εμφανιστούν με κουρελιασμένα σκιάδια με γαλανόλευκες κορδέλες. Πολύ γρήγορα δημιουργήθηκε ένταση μεταξύ των δύο ομάδων και αμέσως «...ο διευθυντής της αστυνομίας διέταξεν τους κλητήρας του να επιτεθούν κατά των μαθητών, εξ ών τινάς συνέλαβον δια να τους φυλακίσωσι» όπως γράφει η εφημερίδα «Αυγή» μία ημέρα μετά.
Η ένταση μεταφέρεται στα Εξάρχεια: «Oι ξυλοδαρμένοι πολιορκούν το αστυνομικό τμήμα της Νεάπολης και απαιτούν την αποφυλάκιση των τριών συναδέλφων τους που έχουν συλληφθεί χτυπιούνται και πάλι άγρια, υποχωρούν προς το κέντρο της πόλης ανασυγκροτούνται στο θρυλικό καφενείο «Η Ωραία Ελλάς» στη διασταύρωση Ερμού και Αιόλου, από όπου «ανήλθον την οδό Ερμού ...εις διαδήλωσιν κατά των ανακτόρων, επιζητούντες την απόλυσιν των συλληφθέντων και την παύσιν του διευθυντού της αστυνομίας Δημητριάδου».
Οι διαδηλώσεις συνεχίζονται και την επόμενη ημέρα. Μαθητές, φοιτητές και πλήθος κόσμου συγκεντρώθηκαν στα Προπύλαια και με πορεία έφτασαν στο υπουργείο Εσωτερικών ζητώντας από τον τότε υπουργό Κωνσταντίνο Προβελέγγιο πάλι την παύση του αστυνομικού διευθυντή Αθηνών Δημητριάδη και την απελευθέρωση των συλληφθέντων.
Οι διαδηλωτές ξεκινώντας από τα Προπύλαια διέσχισαν τις οδούς της πόλεως και κατέληξαν στο υπουργείο των Εσωτερικών. Εκεί αντιπροσωπεία τους απαίτησε από τον υπουργό Κωνσταντίνο Προβελέγγιο την παύση του αστυνομικού διευθυντή Αθηνών, ο οποίος ήταν υπεύθυνος για την επίθεση που δέχτηκαν οι μαθητές και οι φοιτητές από τις αστυνομικές δυνάμεις την προηγούμενη ημέρα. Η απάντηση του υπουργού ότι το θέμα θα εξεταζόταν δεν ικανοποίησε τους συγκεντρωμένους που ζήτησαν ακρόαση από τον Όθωνα. Ο βασιλιάς όμως αρνήθηκε να δεχθεί αντιπροσωπεία τους, προβάλλοντας διάφορες δικαιολογίες.
Καθώς η συγκέντρωση άρχισε να εκτραχύνεται, ο φρούραρχος Αθηνών Μιχαήλ Σούτσος, επικεφαλής μεγάλης στρατιωτικής δύναμης, διέλυσε το πλήθος εισβάλλοντας στο χώρο του Πανεπιστημίου. Κατά τη στρατιωτική αυτή επιχείρηση τραυματίστηκαν πολλοί και συνελήφθησαν 38 διαδηλωτές, κυρίως μαθητές και φοιτητές.
Ο υπουργός Παιδείας Χαράλαμπος Χριστόπουλος, φοβούμενος αναζωπύρωση των επεισοδίων κατά τις επόμενες μέρες, αποφάσισε τη διακοπή των μαθημάτων και την εγκατάσταση στο Πανεπιστήμιο στρατιωτικής φρουράς. Η απόφαση αυτή προκάλεσε τις διαμαρτυρίες της αντιπολίτευσης. Η εγκατάσταση στρατιωτικής φρουράς στο Πανεπιστήμιο προκάλεσε δυσφορία και στις πανεπιστημιακές αρχές, όμως η Σύγκλητος υποχρεώθηκε να πειθαρχήσει στην υπουργική απόφαση χορηγώντας καταλύματα μέσα στο Πανεπιστήμιο για 30 στρατιώτες. Το στρατιωτικό απόσπασμα παρέμεινε εκεί τέσσερις μέρες.
Κάτω από την πίεση της νεολαίας η κυβέρνηση του Αθ. Μιαούλη απομάκρυνε τον διευθυντή της Αστυνομίας Δημητριάδη και αντικατέστησε, κατά τον κυβερνητικό ανασχηματισμό που έγινε στις 29 Μαΐου 1859, τους υπουργούς Εσωτερικών και Παιδείας Κ. Προβελέγγιο και Χ. Χριστόπουλο, καταλογίζοντάς τους ουσιαστικά ευθύνες για τους χειρισμούς τους κατά τα «Σκιαδικά».
...’Ήταν η δύναμη λοιπόν του ψάθινου καπέλου της εποχής , και όσοι το φοράτε στις παραλίες σεβαστείτε το και φερθείτε του, όπως του αξίζει, καθώς, όταν χρειάστηκε, έγραψε τη δική του ιστορία...
