Όταν σε μερικά χρόνια το Διδασκαλείο καταργήθηκε, η «Εν Αθήναις Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία» ίδρυσε στη Λάρισα το Αρσάκειο[1], η λειτουργία του οποίου διακόπηκε το 1937, όταν δημιουργήθηκαν οι Παιδαγωγικές Ακαδημίες.
Η Λάρισα, ευρισκόμενη μετά το 1881 σε ακριτική περιοχή του Ελληνικού Βασιλείου, αποτελούσε συγχρόνως και το επίκεντρο του συγκοινωνιακού, οικονομικού και πολιτικού ενδιαφέροντος της Θεσσαλίας. Επιπλέον παρουσίαζε βαθμιαία αύξηση του πληθυσμού, η οποία είχε σαν συνέπεια την ανάγκη δημιουργίας απαραίτητων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων για να καλύψει τις απαιτήσεις επιστημονικού προσωπικού για τους κατοίκους της ενδοχώρας και των παραμεθόριων περιοχών της υποδουλωμένης Μακεδονίας.
Η ιδέα για την ίδρυση Αρσακείου στη Λάρισα είχε τεθεί από νωρίς, το 1891, αλλά οι πρώτες αυτές προσπάθειες για διάφορους λόγους δεν τελεσφόρησαν. Στις αρχές του 1902 εκδηλώθηκε εκ μέρους του Δήμου Λαρισαίων έντονο ενδιαφέρον για την ίδρυση Αρσακείου στην πόλη μας, κάτι που είχε συμβεί και παλαιότερα. Όμως η Διοίκηση της Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας έθετε για την έναρξη της λειτουργίας του ορισμένους δύσκολους όρους. Μερικοί απ’ αυτούς ήταν η παραχώρηση από τον Δήμο κατάλληλου οικήματος και η συντήρησή του χωρίς επιβάρυνση της Εταιρείας, η τακτική και ανελλιπής ετήσια επιχορήγηση τόσο από το Κράτος όσο και από τον Δήμο Λαρισαίων και μερικά άλλα. Διαβλέποντας το Δημοτικό Συμβούλιο, με επικεφαλής τον δήμαρχο Αναστάσιο Ζαρμάνη, την αξία που θα έδινε στην πόλη η παρουσία μιας ανώτερης Σχολής, μετά από πολλές συζητήσεις δέχθηκε τους όρους και το 1902 άρχισε η λειτουργία του Αρσακείου.
Το εκπαιδευτήριο αυτό περιλάμβανε Νηπιαγωγείο, Δημοτικό Σχολείο και ανώτερο τμήμα που οδηγούσε τις μαθήτριες στο Διδασκαλείο Θηλέων. Τα εγκαίνια του νέου εκπαιδευτικού ιδρύματος έγιναν την Κυριακή 12 Οκτωβρίου 1902 από τον μητροπολίτη Αμβρόσιο Κασσάρα. Την πρώτη σχολική χρονιά λειτούργησε το Νηπιαγωγείο και το Δημοτικό Σχολείο και από την επόμενη (1903-1904) το Διδασκαλείο. Η Διοικούσα Επιτροπή του τοπικού Αρσακείου, η οποία ορίσθηκε από τα κεντρικά γραφεία της Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας στην Αθήνα αποτελέστηκε από τους: Γεώργιο Δεσύπρη, διευθυντή του τοπικού υποκαταστήματος της Εθνικής Τράπεζας, Κωνσταντίνο Παπασταύρου, φαρμακοποιό, Γεώργιο Σακελλαρίδη, ιατρό, Ιωάννη Βασιλάκη, δικηγόρο, Δημήτριο Πιπινόπουλο, δικηγόρο, Γεώργιο Ροδόπουλο, δικηγόρο, Λεωνίδα Αναγνώστου, κτηματία και Αθανάσιο Μιχαηλίδη, έμπορο, όλοι τους γνωστά και ενεργά μέλη της Λαρισαϊκής κοινωνίας.
Η αναζήτηση στέγης του Αρσακείου οδήγησε αρχικά τη Δημοτική Αρχή της Λάρισας να προτιμήσει τη νεοκλασική οικοδομή επί της οδού Μανωλάκη 11, που υπάρχει μέχρι σήμερα και στεγάζει το ΟΚΑΝΑ και την οποία έκτιζαν την περίοδο εκείνη σε ιδιόκτητο οικόπεδο οι αδελφοί Οικονόμου[2] για οικογενειακή τους κατοικία. Τελικά όμως πιο κατάλληλο κρίθηκε ένα άλλο κτίριο μεγαλύτερο, που έκτιζαν τότε οι ίδιοι κατασκευαστές στην γωνία των οδών Ασκληπιού και Ηπείρου. Επειδή το κτίριο αυτό δεν είχε ακόμη ολοκληρωθεί, δόθηκε η δυνατότητα να τροποποιηθεί ο εσωτερικός του χώρος σύμφωνα με τις ανάγκες ενός σύγχρονου για την εποχή του διδακτηρίου και να κτισθεί δίπλα και ένα συμπληρωματικό ισόγειο κτίσμα[3]. Αργότερα προστέθηκε στο δεύτερο κτίριο και ένας επιπλέον όροφος.
Το κτίριο του Αρσακείου το γνωρίζουμε από μια κακότεχνη ερασιτεχνική φωτογραφία, η οποία δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα των Αθηνών «Ελλάς» το 1909. Βρισκόταν στη γωνία των σημερινών οδών Ηπείρου και Ασκληπιού, με μέτωπο προς την Ασκληπιού. Απόψεις του εσωτερικού χώρου με μαθήτριες και δασκάλους έχουμε μερικές. Όλο αυτό το χρονικό διάστημα που ασχολούμαι με την ιστορία της Λάρισας δυστυχώς δεν μπόρεσα να εντοπίσω κάποια φωτογραφία των κτιρίων του Αρσακείου, παρ’ όλο που το εκπαιδευτικό αυτό ίδρυμα λειτούργησε επί 35 χρόνια στην πόλη μας και από το οποίο αποφοίτησαν πάνω από 800 δασκάλες. Μια αμυδρή εικόνα έχουμε από τη σημερινή φωτογραφία του 1941 η οποία το απεικονίζει μισογκρεμισμένο. Επί της Ασκληπιού εκτεινόταν ευρύχωρη αυλή, στην οποία εκτός από τη χρήση της στις ελεύθερες ώρες, υπήρχε και προσωπικός κήπος των μαθητριών. Ο Κώστας Περραιβός περιγράφει το κτίριο ως εξής: «... το Αρσάκειο στεγαζόταν σε τρία κτήρια από τα οποία τα δύο διώροφα και ένα ισόγειο. Διέθετε επί πλέον και ένα μεγάλο υπόστεγο και αυλή για γυμναστική»[4].
Επίσης ο παλιός δήμαρχος Μιχαήλ Σάπκας αναφέρει στις «Αναμνήσεις» του: «Το Αρσάκειον Λαρίσης παρεσκεύαζε αρίστας διδασκαλίσσας των οποίων εστερείτο τελείως η Θεσσαλία και η Νότιος Μακεδονία. Αι φοιτώσαι μαθήτριαι, μέλλουσαι διδασκάλισαι, κατέβαλον μηνιαίως δίδακτρα ελαφρά και λογικά. Πλην τούτων εφοίτων και άποροι νεάνιδες ωρισμένου αριθμού, προτεινόμεναι υπό του Δημοτικού Συμβουλίου ως υπότροφοι του Δήμου μέχρι αποπερατώσεως των σπουδών των. Ο Δήμος κατέβαλε τα μισθώματα των δύο διδακτηρίων καθ’ όλα τα έτη της λειτουργίας του Αρσακείου και εχορήγει ετησίαν επιχορήγησιν σοβαράν προς κάλυψιν των ελλειμάτων του Αρσακείου μας. Τα κονδύλια ταύτα ανεγράφοντο τακτικώς εις τον ετήσιον προϋπολογισμόν του Δήμου»[5].
Το 1937 αποφοίτησε η τελευταία τάξη του Αρσακείου και έκτοτε σταμάτησε η λειτουργία του. Ο γύρω χώρος νέκρωσε χωρίς τις φωνές των κοριτσιών. Κατά την κατοχή καταστράφηκε από τον σεισμό και μεταπολεμικά κατεδαφίσθηκε. Προσωπικά θυμάμαι τον χώρο αυτόν κατά τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια σαν μια απέραντη αλάνα. Αργότερα κτίσθηκε το κτίριο του ΙΚΑ, το οποίο γκρεμίσθηκε πριν από μερικά χρόνια και σήμερα έχει καταντήσει ένα χώρος με σκουπίδια και άναρχη βλάστηση.
[1]. Η ονομασία «Αρσάκειο» προήλθε από το επίθετο του μεγάλου δωρητή Αποστόλου Αρσάκη, ιατρού και λόγιου από την Ήπειρο, ο οποίος πρόσφερε σημαντική οικονομική βοήθεια για την αποπεράτωση του κτιρίου που στέγασε τις σχολικές μονάδες της η Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία στην Αθήνα. Το Δ.Σ. της Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας τον ανακήρυξε μεγάλο ευεργέτη και προς τιμήν του ονόμασε τα Σχολεία που ίδρυσε σε όλη την Ελλάδα «Αρσάκεια».
[2]. Η οικογένεια του Αθανασίου Οικονόμου είχε καταγωγή από τα Ιωάννινα και διέμενε στο Καζακλάρ (Αμπελώνα). Οι τρεις γιοι του Αναστάσιος, Κωνσταντίνος και Νικόλαος Οικονόμου ήταν εμπειρικοί εργολάβοι οικοδομών και η δραστηριότητά τους επεκτείνονταν και στη Λάρισα. Αργότερα μετακόμισαν οικογενειακά στην πόλη μας. Βλέπε: Γουργιώτη Λένα, Οικία Οικονόμου-Φαληρέα, ένα διατηρητέο Νεοκλασικό στη Λάρισα. Πρακτικά επιστημονικής συνάντησης «Ο Νεοκλασικισμός στη Θεσσαλία, μέσα 19ου αιώνα-1920», Λάρισα (2005) σελ. 88-102.
[3]. «...δια την ευχερεστέραν λειτουργίαν του Αρσακείου οι αδελφοί Οικονόμου προθύμως ανέλαβον να κτίσωσιν ετέρας πέντε μεγάλας αιθούσας δι’ εστιατόριον, αναγνωστήριον και τα τοιαύτα, άτινα αναγκαιούσιν εις τας μελλούσας αρσακειάδας». Βλέπε: εφ. «Όλυμπος», Λάρισα, φύλλο της 12ης Ιουλίου 1902.
[4]. Βλέπε: Περραιβός Κώστας, Αναμνήσεις μιας Αρσακειάδας, εφ. «Ελευθερία», φύλλο της 3ης Ιουλίου 1983.
[5]. Σάπκας Μιχαήλ, Αναμνήσεις από την ανέγερσιν των Σχολικών Διδακτηρίων, ανέκδοτο χειρόγραφο κείμενο.
Από τον Νίκο Παπαθεοδώρου
nikapap@hotmail.com
