ΤΑ ΑΜΠΕΛΑΚΙΑ
Λίκνο του συνεταιρισμού
Η σημερινή εικόνα μας ταξιδεύει εδώ κοντά, στα Αμπελάκια, μια πόλη θρύλο, η οποία σήμερα έχει παρακμάσει και ζει με τις αναμνήσεις και τα κλέη προηγούμενων εποχών. Το 1897 ο Άγγλος δημοσιογράφος Clive Bigham ήταν απεσταλμένος της εφημερίδας Times του Λονδίνου, εμπιστευμένος να παρακολουθεί και να δημοσιεύει τις ανταποκρίσεις του από τις διάφορες φάσεις του ελληνοτουρκικού πολέμου, ακολουθώντας τον τουρκικό στρατό. Με το τέλος του πολέμου, που κράτησε μόνον 33 ημέρες, επέστρεψε στην πατρίδα του, κατέγραψε τις εντυπώσεις του και την ίδια χρονιά κυκλοφόρησε βιβλίο με τίτλο «With the Turkish Army in Thessaly». Σε μία από τις σελίδες του προς το τέλος του βιβλίου έχει ενσωματώσει τη δημοσιευόμενη σπάνια φωτογραφία, η οποία παριστά τα Αμπελάκια, όπως ήταν την περίοδο εκείνη. Αδρά διακρίνονται οι δύο εκκλησίες και το μεγάλο σπίτι του Γεωργίου Σβαρτς,
Το 1944, κατά τη διάρκεια της κατοχής, ο Χρήστος Ζαλοκώστας, συγγραφέας και πολιτικός [1], κυκλοφόρησε ένα από τα βιβλία του με τίτλο «Το περιβόλι των Θεών», μέσα στις σελίδες του οποίου έχει καταγράψει εντυπώσεις από περιηγήσεις του στη Θεσσαλία, τη Βόρεια Ήπειρο και τη Μακεδονία. Για την περιοχή μας έχει σταθεί σε πολλές τοποθεσίες, ιδιαίτερα όμως είναι πιο αναλυτικός για τη Λάρισα, τα Τέμπη και τα Αμπελάκια. Από τις εντυπώσεις του ξεχωρίζουμε για σήμερα αυτές που κατέγραψε για τα Αμπελάκια, όπου με το δικό του λογοτεχνικό ύφος περιγράφει τις ένδοξες ημέρες της κωμόπολης κατά τη διάρκεια που η «Συντροφία των Αμπελακίων» θαυματούργησε εμπορικά και οικονομικά και η αυτάρκεια αυτή την είχε αναδείξει σε πολιτεία εφάμιλλη των ευρωπαϊκών. Αναφέρει ιστορικά γεγονότα γνωστά στους περισσότερους γύρω από την εξέλιξη του συνεταιρισμού, με έναν ιδιαίτερα εύληπτο και απλό τρόπο, παρακάμπτοντας τη στεγνή γλώσσα των ιστορικών. Σε μερικά σημεία ο χρόνος επέφερε μεταβολές στα ήδη γνωστά γεγονότα, αλλά για τη διατήρηση της συνέχειας του ειρμού του κειμένου, τα γεγονότα διατηρούνται όπως είναι καταγραμμένα, όπως και η σύνταξή του, χωρίς καμία μεταβολή. Απολαύστε το:
«Πατώντας το ένα στη σκεπή του άλλου, ανεβαίνουν τον λόφο τους τα σπίτια των Αμπελακίων. Έτσι τουλάχιστον φαίνονται από μακριά καθώς τα αντικρίζουμε σε μια πλαγιά τη Όσσας απάνεμη, προσηλιακή, όπου τα αμπελοκούτσουρα παίρνουν δύναμη στη λιακάδα. Το χωριό μοιάζει νοικοκυρεμένο με τα καλοχτισμένα σπίτια του, τα ανθισμένα μπαλκόνια, τους λιθόστρωτους δρόμους, τα περιβόλια, τις βρύσες. Η πάστρα του είναι γνώρισμα αρχοντιάς.
Τούτο το μέρος, που σήμερα δείχνει λίγη ζωή, ήταν προ εκατόν πενήντα χρόνων [2[ ο νους του κόσμου. Εδώ πέρα η ανθρωπότητα οραματίστηκε το μέλλον της. Πριν από τη γαλλική επανάσταση, πριν κηρυχτούν τα δικαιώματα του ανθρώπου, πολύ πριν από τον Φουριέ και τον Μαρξ, πριν κάν ακόμη οι ουτοπιστές τολμήσουν να γράψουν αυτήν την ιδέα, σε μια εποχή που οι εργάτες ήταν σ’ όλα τα κράτη δούλοι, εδώ, στα έρημα βράχια της Όσσας, γεννήθηκε και μέστωσε μια πρωτάκουστη ιδέα, η συναδέλφωση κεφαλαίου και εργασίας.
Η πρώτη αυτή πραχτική εφαρμογή της συνεταιριστικής αρχής αποτελούσε τότε σωστή επανάσταση, μια επανάσταση όμως ειρηνική, από κείνες που κάνουν τους λαούς να προκόβουν χωρίς αίματα και χωρίς ζημιές.
Θά ‘λεγε κανείς πως η θεά Αθηνά, η φυτεύτρα ελιών και αμπελιών, θεά της Σοφίας και της Εργασίας, ξαναήρθε στα αγαπημένα μέρη της, απαράλλαχτα με αγρίμι που οι κυνηγοί το στενοχώρησαν και καταφεύγει στη φωλιά του. Κανένας δεν θα την είδε, αλλά μέσα σε λίγα χρόνια η παρουσία της μεταμόρφωσε τον τόπο. Πρώτα φύτεψε ένα καινούριο φυτό ολόγυρα στον Όλυμπο, το μπαμπάκι, ύστερα έφερε από τη Μικρά Ασία σπόρους ριζαριού για να βάφωνται τα νήματα κόκκινα και ίδρυσε τα πρώτα βαφεία. Αυτά γίνανε στην αρχή του 18ου αιώνα. Κατόπι ανάστησε το εταιρικό πνεύμα που τόσα θαύματα είχε καταφέρει στην αρχαία Ελλάδα με τους Ορφικούς, με τον Πυθαγόρα, με τη Σπάρτη, με τους Μακεδόνες. Όσο πολύτιμο και αν θεωρηθεί για τους νεώτερους χρόνους το πείραμα των Αμπελακίων, μην ξεχνάμε ότι δεν είναι παρά αντιγραφή της Επιδάμνου, της πρώτης συνεταιριστικής εταιρείας του κόσμου. Η Επίδαμνος, αποικία των Κορινθίων, το σημερινό Δυρράχιο της Αλβανίας, για να εκμεταλλευτεί καλύτερα την άγρια ενδοχώρα της, ίδρυσε με υποχρεωτική συμμετοχή όλων των πολιτών εμπορική εταιρεία για να κάνει ανταλλαγή των προϊόντων της ελληνικής βιομηχανίας με τα δέρματα και τα γελάδια των ιθαγενών. Οι Επιδαμνίτες κάθε χρόνο διάλεγαν έναν διευθυντή, «πωλητή» λεγόμενο, που έπαιρνε όλους τους νέους και πήγαινε μαζί τους στις βάρβαρες φυλές του εσωτερικού για να κάνει ανταλλαγές. Όταν γύριζε κατάθετε τα κέρδη και γινόταν η μοιρασιά ανάλογα με την προσφορά του καθενός.
Βέβαια οι Αμπελακιώτες που σκέφτηκαν να ενωθούν σε συνεταιρισμό δεν ξέρουν αυτά τα αρχαία παραδείγματα, επειδή ήταν αγράμματοι, μα η αόρατη παρουσία μεταξύ τους της Αθηνάς, θέλω να πω της αρχαίας σοφίας, τους βοήθησε να θεμελιώσουν έργο μοναδικό.
Κατά το 1750 ιδρύθηκε η πρώτη «συντροφία» στα Αμπελάκια, που την ακολούθησαν αμέσως διάφορες άλλες στη Ραψάνη, Τσαρίτσαινα, Αγιά, Τύρναβο, ως κάτω στο Πήλιο. Την εποχή εκείνη οι θεσσαλικές συντροφιές έβγαζαν πέντε χιλιάδες οκάδες κόκκινο νήμα, που το πουλούσαν στην Τουρκική Αυτοκρατορία. Ξαφνικά η παραγωγή αυτή μέσα σε λίγα χρόνια γίνεται εκατό φορές μεγαλύτερη. Η αιτία δεν είναι γνωστή, αλλά έχω τη γνώμη ότι και αυτή θα οφείλεται στην κληρονομημένη σοφία. Πραγματικά στον Παγασητικό κόλπο οι αρχαίοι καλλιεργούσαν μεγάλες ποσότητες από τα όστρακα εκείνα που τους έδιναν την πορφύρα. Φαίνεται ότι κάποιοι από τους απλοϊκούς μπογιατζήδες της θεσσαλικής παραλίας διατηρούσε στο φτωχικό του εργαστήρι την παλιά παράδοση της βαφής με πορφύρα και δοκίμασε να δώσει λάμψη στο ριζάρι με λίγες σταξιές από το πολύτιμο αρχαίο χρώμα. Η επιτυχία ήταν καταπληκτική. Το νήμα το βαμμένο με το μίγμα από ριζάρι και πορφύρα ξεπερνούσε τα καλύτερα ευρωπαϊκά στη γλύκα του τόνου και στη ζωηρότητα του χρώματος. Έμοιαζε να πετάει φλόγες.
Τα δείγματα που έστειλαν στη Γερμανία το 1765 με τη σφραγίδα «Συντροφιά Θεσσαλίας» προξένησαν αίσθηση και ζητήθηκαν αμέσως τέτοιες μεγάλες ποσότητες που οι απλοϊκοί βιοτέχνες της Όσσας αναγκάστηκαν να καταφύγουν στους Γιαννιώτες τραπεζίτες για δανεικά κεφάλαια».
(Συνέχεια)
Από τον Νίκο Παπαθεοδώρου
nikapap@hotmail.com
[1]. Ο Ζαλοκώστας Χρήστος (1894-1975) σπούδασε χημικός μηχανικός στο Μόναχο. Υπήρξε μέλος της ελληνικής αποστολής στους Ολυμπιακούς αγώνες του 1936 στο Βερολίνο στο άθλημα της ξιφασκίας. Το 1946 εκλέχτηκε βουλευτής με το Λαϊκό κόμμα και το 1952 με τον Ελληνικό Συναγερμό. Νυμφεύθηκε δύο φορές. Την πρώτη φορά τη Ρωξάνη Μάνου, αδελφή της Ασπασίας Μάνου συζύγου του βασιλιά Αλεξάνδρου και τη δεύτερη φορά την αθλήτρια του τένις Ελένη Ρετσίνα, της γνωστής κλωστοϋφαντουργικής οικογένειας του Πειραιά.
[2]. Μην ξεχνάμε ότι το βιβλίο κυκλοφόρησε το 1944.
