Ήταν ένα μεγάλο και εντυπωσιακό σύμπλεγμα κτιρίων με διαφορετικούς αρχιτεκτονικούς ρυθμούς, με τον μιναρέ του να προβάλλει από μακριά. Ο Mevlevihane ήταν ένας τεκές των Μεβλεβήδων, δηλαδή αν θέλαμε να τον παραλληλίσουμε με τα χριστιανικά κτίσματα, ήταν μία Μονή του λεγόμενου μουσουλμανικού τάγματος των στροβιλιζόμενων δερβίσηδων, οι οποίοι πήραν την ονομασία αυτήν από μία ειδική τελετουργία, η οποία τους χαρακτήριζε. Τον τεκέ αυτόν ταυτοποίησε και ερεύνησε ο ιστορικός Θεόδωρος Παλιούγκας[1].
Κατά τη διάρκεια της οθωμανικής κυριαρχίας (1423-1881) η Λάρισα μαζί με τη Θεσσαλονίκη συγκαταλέγονταν, στις μεγαλύτερες πόλεις της ευρωπαϊκής Τουρκίας. Παρά το γεγονός ότι ο χριστιανικός της πληθυσμός είχε μειωθεί αισθητά από τις πυκνές μετοικήσεις του στις γύρω ασφαλείς ορεινές περιοχές της Θεσσαλίας και από τους εξισλαμισμούς, η εγκατάσταση μεγάλου αριθμού μουσουλμανικού πληθυσμού από την Ανατολή και η θέση της ως στρατιωτικού κέντρου, είχε σαν αποτέλεσμα τη μεγάλη αλλοίωση των πληθυσμιακών συσχετισμών της πόλης. Ο αριθμός των κατοίκων της σε ορισμένες χρονικές περιόδους είχε φτάσει σε απίστευτα μεγέθη και μάλιστα κάποιος περιηγητής έφτασε στο σημείο να αναφέρει ότι ο πληθυσμός της Λάρισας έφτανε τους 300.000 κατοίκους[2]. Ήταν τώρα μια νέα πόλη και οι Οθωμανοί την ονόμασαν Γενή Σεχήρ (Νεάπολις)[3]. Η Λάρισα καθ’ όλη τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας διέθετε πολλά μουσουλμανικά τεμένη, ο αριθμός των οποίων κυμαινόταν από 22-29, ανάλογα με την περίοδο που επισκεπτόταν ο κάθε περιηγητής την πόλη. Ελάχιστα από αυτά ήταν αξιόλογα. Ειδικά ο Mevlevihane ήταν ένα από τα πιο επιβλητικά μουσουλμανικά κτίσματα της Γενή Σεχίρ. Όλες οι ιστορικές πηγές καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι ο τεκές αυτός ήταν κτισμένος στα 1650. Ιδρυτής του ήταν κάποιος ευκατάστατος Λαρισαίος Οθωμανός, ο Χατζή Αχμέτ. Αναφορές για την παρουσία του έχουμε αρκετές. Η παλαιότερη είναι του 1668 από τον Οθωμανό περιηγητή Εβλιγιά Τσελεμπί[4]. Συγκεχυμένη περιγραφή του έχουμε και από τον John Galt ο οποίος το μεγαλοπρεπές αυτό κτίριο το εξέλαβε ως Διοικητήριο και το θεώρησε ως το επιβλητικότερο δημόσιο κτίριο που είχε συναντήσει σε ολόκληρο τον ελληνικό χώρο[5]. Το 1810 αναφέρει τον τεκέ των Μεβλεβήδων και ο Άγγλος Henry Holland, χωρίς όμως να τον κατονομάσει, ενώ ο Ιωάννης Λεονάρδος στο βιβλίο του «Νεωτάτη της Θεσσαλίας Χωρογραφία» (Πέστη 1836) τον εντοπίζει σωστά στην έξοδο της γέφυρας.
Εκτός όμως από τις περιγραφές του που έχουμε, η μορφή του έχει αποτυπωθεί και σε χαρακτικά ορισμένων περιηγητών. Χρονολογικά πρώτη πρέπει να τοποθετηθεί το 1810 η υδατογραφία του Άγγλου William Haygarth (1782-1825. Αμέσως μετά (Νοέμβριος του 1812) έχουμε τη χαλκογραφία του Άγγλου ιατρού Henry Holland. Ακολουθεί το 1815 περίπου η υδατογραφία του Joseph Catrwright, λεπτομέρεια της οποίας είναι η σημερινή εικόνα [6], το 1833 το χαρακτικό του Άγγλου Christopher Wordsworth (1807-1885) και αργότερα αρκετών άλλων. Είναι νομίζω ενδιαφέρον να παρακολουθήσει κανείς χρονολογικά μέσω των χαρακτικών, τη διδοχική εξέλιξη της απεικόνισης του τεκέ των Μεβλεβήδων και να διαπιστώσει τις φθοροποιές επεμβάσεις του χρόνου και της εγκατάλειψης στο επιβλητικό αυτό κτίσμα.
Απ’ όλες αυτές τις απεικονίσεις η πλέον αξιόπιστη είναι η υδατογραφία του ζωγράφου Joseph Cartwright. Ο Άγγλος καλλιτέχνης στάθηκε στη δεξιά όχθη του Πηνειού, στην περιοχή όπου βρίσκεται σήμερα το κτίριο του Τεχνικού Επιμελητηρίου, με θέα προς τη βορειοδυτική πλευρά της πόλης. Όπως απεικονίζεται και στο χαρακτικό, πρόκειται για ένα εντυπωσιακό συγκρότημα κτιρίων το οποίο βρισκόταν στην αριστερή όχθη του Πηνειού. Ο Mevlevihane εκτός από το τζαμί, το οποίο ήταν ο κύριος χώρος προσευχής και λατρείας, διέθετε και άλλους χώρους, όπως τα κελιά των δερβίσηδων, την αίθουσα όπου εκτελούσαν τους τελετουργικούς τους χορούς, διάφορα βοηθητικά κτίσματα, κ.λπ. Τα κεντρικό κτίριο, όπως παρατηρούμε, ήταν επίμηκες, διώροφο και στο εξωτερικό του διέθετε τοξωτά οθωμανικά αρχιτεκτονικά στοιχεία. Γύρω του υπήρχαν διάσπαρτα και άλλα κτίσματα με διαφορετική αρχιτεκτονική μορφή. Αναμφισβήτητα ήταν ένα συγκρότημα το οποίο προκαλούσε το ενδιαφέρον τόσο για το μέγεθος, όσο και για την αισθητική του.
Ο Meblevihane κατελάμβανε έναν από τους τέσσερις χώρους που όριζε η φημισμένη γέφυρα της Λάρισας. Από τη μία πλευρά βόρεια ήταν ο λόφος της Ακρόπολης με τον ναό του Αγίου Αχιλλίου, νότια το τζαμί του Χασάν μπέη. Από την άλλη πλευρά νότια βρισκόταν ο τεκές των Μεβλεβήδων και βόρεια εκτεινόταν ένας απέραντος επίπεδος και γυμνός χώρος, ο οποίος ξεκινούσε από την περιοχή του σημερινού κηποθέατρου και έφθανε μέχρι το γήπεδο. Ο χώρος αυτός προοριζόταν αποκλειστικά για την εκτέλεση των γυμνασίων του οθωμανικού στρατού.
Από το 1850, το κτιριακό συγκρότημα του τεκέ των Μεβλεβήδων σιγά-σιγά άρχισε να καταστρέφεται και ο χώρος να μεταβάλλεται. Τελευταία του οικοδομικά στοιχεία ανιχνεύονται στη δεκαετία του 1880.
—————————————————
[1]. Παλιούγκας Θεόδωρος, «Η Λάρισα κατά την Τουρκοκρατία (1423-1881)», τόμ. Β’, Κατερίνη (2007) σ. 421-423.
[2]. Kατά την παραμονή του Σουλτάνου στη Λάρισα (1668-1669) ο πληθυσμός της αυξήθηκε αρκετά, μέχρι του σημείου οι ξένες αποστολές να μη βρίσκουν καταλύματα στη Λάρισα και να καταφεύγουν στον γειτονικό Τύρναβο. H μαρτυρία του Γάλλου συγγραφέα de la Guilletiere στο έργο του «Lacédémone ancienne et nouvelle…et quelques Particularιtez du Sejour que le Sultan Mohamet IV a fait dans la Thessalie. A Paris M.D.C.LXXVI (=1676) είναι η μοναδική που αναφέρει τον υπερβολικό αυτόν αριθμό, ο οποίος όμως δεν μπορεί εύκολα να γίνει πιστευτός.
[3]. Το όνομα Γενή Σεχήρ, δεν επικράτησε παρά μόνον στα επίσημα οθωμανικά έγγραφα. Στις καθημερινές συζητήσεις τους όλοι οι κάτοικοι της πόλης (μουσουλμάνοι, χριστιανοί, εβραίοι, αθίγγανοι, νέγροι, κ.λπ.) χρησιμοποιούσαν την ονομασία Λάρισα. Το ίδιο συμβαίνει και με τους περιηγητές που την επισκέφθηκαν. Επίσης στους εκατοντάδες χάρτες του ελλαδικού χώρου που κυκλοφόρησαν στην Ευρώπη κατά τη διάρκεια της τουρκοκρατίας μόνο δύο ή τρεις την αναφέρουν εκτός από Λάρισα και ως Yeni Sehir.
[4]. Παλιούγκας Θεόδωρος, Η Θεσσαλία στο Οδοιπορικό του περιηγητή Εβλιγιά Τσελεμπή (1668), εισαγωγή-μετάφραση-σχόλια, Λάρισα, (2001), σελ. 42-43.
[5]. Ο John Galt (1779-1839) ήταν Σκωτσέζος συγγραφέας και επιχειρηματίας. Τον ελληνικό χώρο περιηγήθηκε στο διάστημα 1809-1811.
[6]. Ο J. Cartwright (1789-1829) έφτασε στον ελληνικό χώρο μετά το 1815, χρονολογία κατά την οποία τα Ιόνια νησιά πέρασαν στη Βρετανική κυριαρχία και υπηρέτησε στην Κέρκυρα για μερικά χρόνια ως διευθυντής των Οικονομικών Υπηρεσιών. Την περίοδο αυτήν ταξίδευσε στα Επτάνησα και στην ηπειρωτική χώρα. Επομένως στη Λάρισα και τα Τέμπη πρέπει να βρέθηκε την περίοδο 1815-1820
Από τον Νίκο Παπαθεοδώρου
nikapap@hotmail.com
