Το περιοδικό «Σπαρμός» και ο Μάκης Λαχανάς

ΙΧΝΗΛΑΤΩΝΤΑΣ ΤΗΝ ΠΑΛΙΑ ΛΑΡΙΣΑ

ΤΟΥ ΝΙΚ. ΑΘ. ΠΑΠΑΘΕΩΔΟΡΟΥ

Μάκης Λαχανάς (1924-2010), ψυχίατρος, λογοτέχνης και διευθυντής του περιοδικού «Σπαρμός»

Τον Δεκέμβριο του 1976 κυκλοφόρησε στη Λάρισα το πρώτο τεύχος του περιοδικού "Σπαρμός", του οποίου εκδότης και διευθυντής ήταν ο ψυχίατρος της πόλης μας Μάκης Λαχανάς. Όπως το χαρακτήριζε ο ίδιος, επρόκειτο για μια "Μηνιαία Τοπική Επιθεώρηση" μικρού σχήματος [1], όπου δημοσιεύονταν ποιήματα, δοκίμια πάνω σε ποικίλα θέματα, κείμενα λογοτεχνικού και φιλοσοφικού ενδιαφέροντος, της ευρωπαϊκής πρωτοπορίας και ιστορικές μελέτες από εξέχοντες συγγραφείς.

Κυκλοφόρησαν συνολικά 58 τεύχη, από τον Δεκέμβριο του 1976 μέχρι τον Μάρτιο του 1995, δηλαδή σε διάστημα 19 ετών περίπου. Οι σελίδες του σε κάθε τεύχος ήταν σε αριθμό ποικίλες και κυμαίνονταν από 8 μέχρι 32. Τυπωνόταν σε 250 αντίτυπα και κυκλοφορούσε με την εγγραφή συνδρομητών. Κάποια στιγμή, όταν η συγκέντρωση των συνδρομών κατέστη προβληματική, κυκλοφορούσε μέσω των βιβλιοπωλείων. Η έκδοση δεν ήταν χρονικά συνεπής. Στην αρχή κυκλοφορούσε κάθε μήνα, αλλά σύντομα άρχισαν οι καθυστερήσεις και οι βραχύβιες διακοπές, με συνέπεια στο διάστημα των 19 αυτών ετών να περιγράφονται πέντε περίοδοι κυκλοφορίας. Οι διακοπές αυτές οφείλονται κυρίως στις μετακινήσεις του (1980 Αθήνα, 1985 Κέρκυρα).
Επειδή η θεματολογία των κειμένων του περιοδικού είναι μεγάλη, θα επικεντρωθούμε κυρίως στα ιστορικά θέματα που έχουν δημοσιευθεί, αφού αυτό είναι και το αντικείμενο της στήλης μας. Είναι αρκετά, τεκμηριωμένα και καλογραμμένα, από προβεβλημένους συγγραφείς και επιστήμονες της Λάρισας. Θα αναφέρουμε τους Κωνσταντίνο Γαλλή αρχαιολόγο, Λένα και Γιώργο Γουργιώτη λαογράφους, Κώστα Περραιβό δημοσιογράφο, Ποσειδώνα Μιχάλογλου ζωγράφο, Βάσια Σολωμού-Ξανθάκη συγγραφέα, Ηλία Κουρτζή χημικό, λογοτέχνη και κεραμίστα, Δημήτριο Παπαδούλη γιατρό και συγγραφέα και πολλούς άλλους. Τα ιστορικά κείμενα εντοπίζονται περισσότερο στα πρώτα τεύχη, ενώ από το τ. 32 και μετά σπανίζουν, και το περιοδικό εμφανίζεται ως αμιγές λογοτεχνικό. Τα ιστορικά κείμενα βρίσκονται στις σελίδες του είτε μεμονωμένα είτε ως αφιερώματα. Τα τελευταία καταλαμβάνουν συνήθως τις περισσότερες σελίδες κάθε τεύχους. Από τα αφιερώματα θα αναφέρουμε εκείνα για το Αρχαίο μας Θέατρο, τον δικό μας ζωγράφο Αγήνορα Αστεριάδη, τη Νεοκλασική μας Λάρισα με ωραία σχέδια του Χρήστου Τζεζαϊρλίδη, τον Βασίλη Νταβίντωφ (γνωστό ως συνταγματάρχη Λιάπκιν), τον λαϊκό ζωγράφο Μιχάλη Παντόλφη που ζωγράφισε σε τοίχους στα ψαράδικα της Δημοτικής Αγοράς, στον άλλο λαϊκό ζωγράφο από τη Βαρειά της Μυτιλήνης Θεόφιλο Χατζημιχαήλ, που έζησε και έδρασε στο Πήλιο τριάντα χρόνια, τα δύο Θεσσαλικά παζάρια, το βδομαδιάτικο παζάρι των Τρικάλων και την ετήσια εμποροπανήγυρη της Λάρισας, δύο λαϊκούς μουσικούς, τον Αθανάσιο Λαβίδα και τον Βάιο Μαλλιάρα, τον λαϊκό ζωγράφο του ταρσανά στον Βόλο Νίκο Χριστόπουλο και άλλα μικρότερα αφιερώματα.
Το περιοδικό "Σπαρμός" ήταν μια περιοδική έκδοση, η οποία άνοιξε νέους δρόμους στον τομέα των γραμμάτων και της τέχνης στη Λάρισα. Καθώς ο διευθυντής και εκδότης του ήταν ευθύς, ασυμβίβαστος και απαιτητικός, διύλιζε την ποιότητα των κειμένων, χωρίς να χαρίζεται σε γνωστούς ή προβεβλημένους. Ο Θωμάς Ψύρρας γράφει για τον Μάκη Λαχανά: "Είναι μια σημαντική προσωπικότητα στον χώρο της λογοτεχνίας της Λάρισας και όχι μόνο για το έργο του καθ' αυτό, αλλά και για τη συμβολή του στο περιοδικό "Σπαρμός". Πρόκειται για ένα διανοούμενο με όλη τη σημασία της λέξης: δραστήριος, πολυπράγμων, ανήσυχος, διατήρησε μια στάση κριτικής και αμφισβήτησης απέναντι στην κοινωνική, πολιτική και λογοτεχνική ζωή της Λάρισας, γεγονός που τον έφερε συχνά στα όρια του εστετισμού [2]. Διακρίθηκε ως μεταφραστής, φέρνοντας σε επαφή τους Λαρισαίους με σημαντικά ονόματα της ξένης (κυρίως της γερμανόφωνης) λογοτεχνίας " [3].
Οι γονείς του Θωμά (Μάκη) Λαχανά ζούσαν στην Αδριανούπολη. Γύρω στα 1912, με παρότρυνση του Γάλλου πρόξενου, έφυγαν για την Ελλάδα καθώς οι Βούλγαροι κομιτατζήδες πλησίαζαν στην πόλη. Προορισμός τους ήταν η Θεσσαλονίκη, αλλά τελικά κατέληξαν στη Λάρισα, γιατί πείστηκαν από άλλους ότι στην περιοχή αυτή δεν θα πεινούσαν, αφού το σιτάρι του θεσσαλικού κάμπου επαρκούσε να θρέψει πολλούς. Ο Μάκης γεννήθηκε στη Λάρισα το 1924 σε ένα παλιό τούρκικο κονάκι. Φοίτησε στο Δημοτικό και το Γυμνάσιο στη Λάρισα και το 1945, μετά το τέλος του πολέμου, πέρασε στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Η κατοχή, ο εμφύλιος και η στρατιωτική θητεία καθυστέρησαν την αποφοίτησή του η οποία έγινε το 1955. Αμέσως μετά δούλεψε για ένα μικρό διάστημα ως αγροτικός γιατρός στα Αμπελάκια, αλλά το ανήσυχο πνεύμα του τον οδήγησε το 1956 στο Μόναχο, όπου ειδικεύθηκε στη Νευρολογία. Το 1958 πήγε στο Tubingen της Δυτ. Γερμανίας, κοντά σε ένα διάσημο καθηγητή, για να ειδικευθεί και στην Ψυχιατρική. Το 1960 επέστρεψε στην Ελλάδα όπου εργάστηκε στην Πειραματική Ομάδα Υγείας του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (Π.Ο.Υ.). Κατά τη διάρκεια της εργασίας του ο Π.Ο.Υ. του χορήγησε δύο υποτροφίες, μία στις Σκανδιναβικές χώρες και μία άλλη στο Ισραήλ. Με την επιστροφή του ίδρυσε το πρώτο επαρχιακό Σχολείο για διανοητικώς ανάπηρα παιδιά. Το 1964 νυμφεύεται την Ελένη, με την οποία απέκτησε τρία αγόρια, τον Αποστόλη [4], τον Ανδρέα και τον Αλέξη.
Στη συνέχεια εργάστηκε στη Λάρισα ως ελεύθερος επαγγελματίας και άνοιξε ιδιωτική κλινική. Κατά το διάστημα αυτό καλλιέργησε συγχρόνως και τις εξωιατρικές του αρετές. Ταξίδευε αδιάκοπα και γνώρισε καλλιτέχνες, επιστήμονες, διανοητές της Δυτικής Ευρώπης. Το 1980 εγκατέλειψε οικογενειακώς τη Λάρισα και εγκαταστάθηκε στην Αθήνα όπου εργάστηκε στο Αιγινήτειο Νοσοκομείο. Το 1985 μετακόμισε στην Κέρκυρα ως διευθυντής του Ψυχιατρικού Νοσοκομείου της πόλης, απ' όπου και συνταξιοδοτήθηκε. Πέθανε στη Λάρισα το 2010.
"Ο Μάκης Λαχανάς έγραψε κυρίως πεζογραφία (μυθιστόρημα, νουβέλες, αφηγήματα και αστυνομικά μυθιστορήματα), λιγοστά ποιήματα, έγραψε θεατρικά έργα και μετέφρασε θέατρο, νουβέλες, ποίηση και δοκίμια πάνω σε ποικίλα θέματα, λογοτεχνικού ή και φιλοσοφικού ενδιαφέροντος) [5]. Εκτός από τις επιστημονικές μελέτες του αναφέρουμε τα σπουδαιότερα λογοτεχνικά του έργα. Είναι κατά σειρά: - "Αλιγάτορες" (1990) - Beckett Samuel, "Μονόπρακτα", μετάφραση (1990) - Strindberg August, "Η καταιγίδα", μετάφραση (1991) - "Ο Βαζαρέλλι είναι εδώ. Τέσσερα μονόπρακτα", (1991) - "Χωρίς σύνορα" (1993) - "Η επιστροφή του Οδυσσέα στο νησί των Φαιάκων" (2002) - "Η πόλις" (2009). Όλα τα αναφερθέντα έργα του, πλην του τελευταίου, εκδόθηκαν κατά τη διαμονή του στην Κέρκυρα.
Σε μια παράγραφο της αυτοβιογραφίας του αναφέρει επιγραμματικά τα προσωπικά του "Πιστεύω", τα οποία χαρακτηρίζουν την προσωπικότητά του: "Η ζωή μου υπήρξε προσηλωμένη στα ουμανιστικά ιδανικά, στην επιστήμη και την τέχνη, την οικογένεια και προπαντός αυτό που αφορά στη γνήσια ελληνικότητα, που προσωπικά για μένα σημαίνει τη συνέχιση της φυλής και του έθνους μας μέσα στη διαχρονική του πορεία. Περγαμηνές κομματικών αγώνων δεν έχω, απλώς το χρέος μου προς την πατρίδα και την άψογη συμπεριφορά μου ως Έλληνας όπου και αν βρέθηκα".