Έχει δημοσιευθεί στο λεύκωμα που εξέδωσε ο Δήμος Λαρισαίων με την ευκαιρία της έκθεσης «Η Μνήμη της Πόλης»[1], το οποίο περιλαμβάνει φωτογραφίες από τη Λάρισα και την περιοχή της, των οποίων η λήψη έγινε κατά τη διάρκεια της κατοχής και κατά την απελευθέρωση. Η συγκεκριμένη φωτογραφία βρίσκεται στη σελ. 49 του βιβλίου. Οι περισσότερες ανήκουν στο αρχείο του συλλέκτη από τη Θεσσαλονίκη Βύρωνα Μήτου, τις οποίες είχε την πρόνοια να αποκτήσει ο Δήμος Λαρισαίων και ορισμένες από το αρχείο της Φωτοθήκης Λάρισας, της Ισραηλιτικής Κοινότητας, του Ιταλού Pierluigi Zamperin, του Τάκη Τλούπα και κάποιων μεμονωμένων ατόμων. Η έμπνευση των Γερμανών αξιωματούχων να προμηθεύσουν τους στρατιώτες με φωτογραφικές μηχανές, είχε ως αποτέλεσμα μεταπολεμικά όλη η Ευρώπη να κατακλυσθεί από τις φωτογραφίες αυτές, τις οποίες μετά μανίας αναζητούν οι συλλέκτες μέχρι και σήμερα. Οι Γερμανοί τραβούσαν φωτογραφίες κυρίως γι' αυτά που τους προκαλούσαν την προσοχή, γι' αυτό και οι λήψεις τους μπορεί να μην είναι αισθητικά καλαίσθητες, έχουν όμως μια μοναδικότητα. Όσες φωτογραφίες αφορούν τη Λάρισα αποκτούν ένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον γιατί απεικονίζουν και τις σοβαρές βλάβες τις οποίες υπέστησαν τα κτίριά της από τον προηγηθέντα καταστρεπτικό σεισμό της 1ης Μαρτίου 1941[2].
Η λήψη της φωτογραφίας η οποία δημοσιεύεται έγινε από εξώστη του τελευταίου ορόφου του ξενοδοχείου «Ολύμπιον», το οποίο σήμερα έχει αλλάξει χρήση. Ο φωτογράφος έστρεψε το φακό του προς τη νοτιοδυτική γωνία της Κεντρικής πλατείας (τότε ονομαζόταν πλατεία Β΄ Σώματος Στρατού). Την ακριβή ημερομηνία λήψης της φωτογραφίας δεν τη γνωρίζουμε επακριβώς, μπορούμε μόνο να την οριοθετήσουμε προς το τέλος Απριλίου ή τον Μάιο του 1941, δύο-τρεις μήνες μετά τον σεισμό, καθώς οι βλάβες των κτιρίων είναι ακόμη νωπές.
Η προσεκτική παρατήρηση των κτιρίων της προπολεμικής Λάρισας στη συγκεκριμένη περιοχή, τα οποία κατ' επανάληψη έχουμε προβάλλει από τα στήλη αυτή, μας φανερώνει τις σοβαρές καταστροφές τις οποίες έχουν υποστεί από τον σεισμό. Από αριστερά κοιτώντας τη φωτογραφία, το πρώτο κτίριο ήταν το μέγαρο του Κατσαούνη, γνωστό και από τα περίφημα καφενεία Doree παλιά και Παλλάδιον αργότερα. Στον επάνω όροφο στεγαζόταν το στρατηγείο της ταξιαρχίας Ιππικού. Μέρος της κεραμοσκεπούς στέγης και οι πίσω τοίχοι του ορόφου αυτού έχουν κρημνισθεί.
Ακολουθεί ένα χαμηλότερο κτίριο το οποίο στέγαζε το υποκατάστημα της Εμπορικής Τράπεζας. Στην εικόνα δεν διακρίνονται σοβαρές ζημιές. Φαίνεται μόνο να έχει πέσει μεγάλο μέρος από το στηθαίο πάνω από το γείσο της στέγης, γι' αυτό και μεταπολεμικά επιδιορθώθηκε και συνέχισε τη λειτουργία του.
Το επόμενο ήταν το τριώροφο μέγαρο των αδελφών Μπουσινιώτη, γνωστό και ως «Πανελλήνιον». Εδώ οι ζημιές είναι σοβαρές. Αφορούν τον τελευταίο όροφο, όπου η τοιχοποιία της πρόσοψης προς την πλατεία έχει κατακρημνισθεί στο μεγαλύτερο μέρος της και διακρίνονται με ευχέρεια από μακριά τα δωμάτια του ξενοδοχείου που στέγαζε, τα κρεβάτια και τα λοιπά έπιπλα. Τρομερό στην όψη.
Δίπλα του το ισόγειο κτίσμα στέγαζε ζαχαροπλαστείο, το οποίο κατά καιρούς αποκτούσε διάφορες ονομασίες, ανάλογα με την επιθυμία κάθε επιχειρηματία. Φαίνεται ότι δεν έχει υποστεί σοβαρές βλάβες και σύντομα συνέχισε τη λειτουργία του.
Απέναντί του, αφού παρεμβάλλεται η οδός Βασιλίσσης Σοφίας (Παπαναστασίου σήμερα), αποτυπώνεται η μεγάλη ζημιά που έχει υποστεί το διώροφο μέγαρο του Γεωργ. Νικόδημου, το οποίο στέγαζε τις υπηρεσίες της Νομαρχίας. Η στέγη έχει καταπέσει ολοσχερώς και τμήματα των τοίχων του ορόφου καθώς και τα κουφώματα στα ανοίγματα έχουν κρημνισθεί. Το κτίριο αυτό φαίνεται ότι έχει υποστεί τις σοβαρότερες ζημιές.
Στη δυτική πλευρά της πλατείας και απέναντι από το μέγαρο του Νικόδημου, το μέγαρο του Νικολάου Καρανίκα δείχνει να μην έχει πάθει σοβαρές ζημιές. Διακρίνεται ότι έχει κρημνισθεί το όμορφο γλυπτό σύμπλεγμα που κοσμούσε την πρόσοψη του κτιρίου και βρισκόταν στο κέντρο του στηθαίου πάνω από το γείσο της στέγης. Μεταπολεμικά ο άνω όροφος θεωρήθηκε ακατοίκητος, αλλά διατηρήθηκε μέχρι την κατεδάφισή του στα μέσα της δεκαετίας του 1960.
Οι έντονες καταστροφές των άνω ορόφων των κτιρίων της Λάρισας από τον σεισμό έχουν εξηγηθεί θαυμάσια από τον πολιτικό μηχανικό Γιάννη Παπαϊωάννου στο πρόσφατο βιβλίο του «Ο Σεισμός της Λάρισας της 1ης Μαρτίου 1941», Λάρισα (Αύγουστος 2018).
Όμως η μοναδικότητα της φωτογραφίας αυτής εντοπίζεται σε ένα άλλο σημείο. Παρατηρήστε με προσοχή και θα διαπιστώσετε ότι κατά μήκος της νότιας πλευράς της πλατείας υπάρχουν δύο επιμήκεις ξυλόπηκτες παράγκες οι οποίες επεκτείνονται μέχρι το μέσον της ανατολικής και της δυτικής πλευράς της πλατείας. Τη σημασία τους μπορούμε μόνον να την εικάσουμε. Λόγω του προηγηθέντος σεισμού πολλές οικογένειες είχαν μείνει ανέστιες και τα κτίρια αρκετών δημοσίων υπηρεσιών θεωρήθηκαν ακατοίκητα. Έπρεπε άμεσα να βρεθεί χώρος και οι υπηρεσίες του υπουργείου έστησαν αυτές τις πρόχειρες κατασκευές. Παρόμοιες παράγκες είχαν στηθεί και στον χώρο της πλατείας Ταχυδρομείου. Η μοναδικότητά της επομένως βασίζεται στη σπανιότητα της απεικόνισης. Μέσα στις χιλιάδες φωτογραφίες του αρχείου της Φωτοθήκης δεν ανιχνεύθηκε παρόμοια. Συμπέρασμα: η συμβολή του Γερμανού στρατιωτικού που την τράβηξε θεωρείται στη συγκεκριμένη περίπτωση σημαντική.
------------------------------------------------------
[1]. Ο πλήρης τίτλος του λευκώματος έχει ως εξής: «Η Μνήμη της Πόλης. Λάρισα. Κατοχή-Απελευθέρωση (1941-1944).Αρχείο φωτογραφιών Βύρωνα Μήτου και άλλων συλλεκτών». Επιμέλεια Φωτοθήκης Λάρισας, του Ομίλου Φίλων της Θεσσαλικής Ιστορίας, Λάρισα (2018).
[2]. Το Υπουργείο Ανοικοδομήσεως, το οποίο αργότερα ως γνωστόν επιλήφθηκε της καταγραφής των ζημιών από τον σεισμό και τους βομβαρδισμούς, είχε αναφέρει ότι το 95% των ζημιών στα κτίρια της Λάρισας οφείλονταν στον σεισμό και το υπόλοιπο 5% ήταν από τους βομβαρδισμούς.
Από τον Νικ. Αθ. Παπαθεοδώρου
nikapap@hotmail.com
