Από τον Αλέξανδρο Χ. Γρηγορίου
Σε πρόσφατο κυριακάτικο φύλλο της εφημερίδας «Ελευθερία» (5 Ιουλίου 2015), ο λόγιος γιατρός κ. Νικόλαος Παπαθεοδώρου αναφέρθηκε στην ιστορία του Στρατιωτικού Νοσοκομείου της πόλης (σημ. 404 ΓΣΝΛ) από το 1912 και μετέπειτα. Με αφορμή το ενδιαφέρον άρθρο, παραθέτω κάποια συμπληρωματικά ιστορικά στοιχεία για τη λειτουργία του, πριν από την προαναφερθείσα χρονολογία.
Πριν από την απελευθέρωση της Θεσσαλίας (1881), η πλησιέστερη υγειονομική μονάδα του ελληνικού στρατού έδρευε στη Λαμία. Όταν ο ελληνικός στρατός κατέλαβε τη Θεσσαλία δημιουργήθηκε η επιτακτική ανάγκη λειτουργίας ενός στρατιωτικού νοσοκομείου που να βρίσκεται σε κοντινή απόσταση από τη Λάρισα και τον Τύρναβο όπου είχαν συγκεντρωθεί μεγάλες στρατιωτικές δυνάμεις.
Μετά την απελευθέρωση της Λάρισας, ο τότε μουφτής της πόλης Μεχμέτ Ισμαήλ Εφένδης εκμίσθωσε στο Υπουργείο των Στρατιωτικών το αρχιτεκτονικά μεγαλοπρεπές κτήριο στο οποίο στεγαζόταν το Οθωμανικό σχολείο μέσης εκπαιδεύσεως (Μεκτέπ Ρουστιγιέ) και το οποίο είχε αναστείλει προσωρινά τη λειτουργία του[1]. Το κτίριο που βρισκόταν στην συμβολή των σημερινών οδών Παναγούλη και Μανδηλαρά, στέγασε τελικά τις υπηρεσίες του παλαιού Στρατιωτικού Νοσοκομείου της Λάρισας. Παράλληλα τον Ιούλιο του 1883 ο τότε Πρωθυπουργός και Υπουργός επί των Στρατιωτικών Χαρίλαος Τρικούπης κατήργησε το στρατιωτικό νοσοκομείο της Λαμίας και ίδρυσε αντίστοιχο στον Τύρναβο [2].
Η εκμίσθωση του παλαιού στρατιωτικού νοσοκομείου της Λάρισας συνεχίστηκε και μετά το 1891 [3] μέχρι τις παραμονές του Ελληνοτουρκικού πολέμου (Μάρτιος 1897). Πριν την κατάληψη της Λάρισας υπηρέτησαν σ’ αυτό οι παρακάτω στρατιωτικοί γιατροί και φαρμακοποιοί: Θεμιστοκλής Νικολαΐδης, Δημήτριος Αιγινήτης, Νικόλαος Βασιλείου, Παναγιώτης Πιττακός, Αντώνιος Χρηστομάνος, Κωνσταντίνος Πιττακός, Επαμεινώνδας Βουσινιώτης, Παναγιώτης Σουκαράς, Χρήστος Λιαγκρής, Λεωνίδας Καλομοίρης, Δημήτριος Γκούστης, Ανδρέας Παπασταυρόπουλος και Δημήτριος Θεοδώρου [4]. Το 1898 το νοσοκομείο επανέλαβε τη λειτουργία του ενώ στις 30 Νοεμβρίου 1899 δημοσιεύθηκε ο πρώτος Εσωτερικός Κανονισμός των Στρατιωτικών Νοσοκομείων στα οποία είχε υπαχθεί επίσημα και το αντίστοιχο της Λάρισας (ΦΕΚ 284/Α/27-12-1899). Οι προσωρινές όμως επιδιορθώσεις που είχαν πραγματοποιηθεί στο κτίριο μετά τον σεισμό του Ιανουαρίου του 1892, φαίνεται πως δεν στάθηκαν αρκετές για να αποτρέψουν την κατεδάφισή του περί το 1900.
Στη συνέχεια το νοσοκομείο μεταφέρθηκε και λειτούργησε σε εγκαταστάσεις των στρατώνων της Λάρισας και τον Μάρτιο του 1902 με απόφαση του Υπουργού των Στρατιωτικών ορίστηκε ως Α΄ τάξεως [5]. Τον Φεβρουάριο του 1910 με εισήγηση του τότε Υπουργού επί των Στρατιωτικών Ν. Κ. Ζορμπά, αποφασίστηκε η ανέγερση νέου Στρατιωτικού Νοσοκομείου (ή νοσοκομείο της 1ης Μεραρχίας) προϋπολογισμού 200.000 δρχ. [6]. Το κόστος ανέγερσης θα καλυπτόταν από τους πόρους του Ταμείου Εθνικής Αμύνης Στρατιωτικών Έργων το οποίο θα κάλυπτε και όλα τα στρατιωτικά έργα υποδομής που επρόκειτο να κατασκευαστούν στη Λάρισα την ίδια περίοδο[7].
Στις 6 Μαρτίου 1912 συντάχθηκαν τα σχέδια και οι πρώτοι προϋπολογισμοί του νέου νοσοκομείου από τον υπολοχαγό του Μηχανικού Αθανάσιο Κούσκουρη. Περιλάμβαναν την απαιτούμενη δαπάνη για την ανέγερση του Διευθυντηρίου και δύο περιπτέρων (αξίας 210.679,75 δρχ.) καθώς και την κατασκευή των μαγειρείων (αξίας 15.132,88 δρχ.). Ο συνολικός προϋπολογισμός των παραπάνω έργων (210.679,75 + 15.132,88 = 225.812,63 δρχ.) ξεπέρασε κατά 25.812,63 δρχ. τα αρχικό προϋπολογισθέν ποσόν των 200.000 δρχ. Με απόφαση του τότε Υπουργού των Στρατιωτικών Ελευθερίου Βενιζέλου το παραπάνω ποσό καλύφθηκε από τους πόρους του Ταμείου Εθνικής Αμύνης [8].
Από την περίοδο των Βαλκανικών Πολέμων μέχρι τη Μικρασιατική εκστρατεία η ανέγερση του νέου Στρατιωτικού Νοσοκομείου σταμάτησε. Την περίοδο αυτή οι υπηρεσίες του στεγάστηκαν αρχικά στην οικία Χατζηαργύρη [9] και μετέπειτα σε κτήριο του Κουτλιμπάνιου Δημοτικού Νοσοκομείου, το οποίο μαζί με άλλα δώδεκα κτήρια επιτάχθηκαν για τον σκοπό αυτό [10]. Τον Δεκέμβριο του 1914 υποβιβάστηκε στη Β΄ τάξητων ελληνικών στρατιωτικών νοσοκομείων (ΦΕΚ 393/Α/24-12-1914). Λίγο αργότερα επιτάχθηκαν και άλλα πέντε κτίσματα μέσα στη πόλη της Λάρισας τα οποία διαμορφώθηκαν κατάλληλα για τον προαναφερθέντα σκοπό.
Το 1924 συνεχίστηκε η ανέγερσή του νοσοκομείου, η συνέχεια της ιστορίας του οποίου περιγράφεται διεξοδικά στο άρθρο του κ. Ν. Παπαθεοδώρου.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
[1] Θεόδωρος Παλιούγκας, Η Λάρισα κατά την Τουρκοκρατία (1423-1881), Κατερίνη, εκδόσεις «μάτι», τόμος Β΄, 2007, 465-467.
[2] Βασιλικό Διάταγμα (7 Ιουλίου 1883): «Περί καταργήσεως του εν Λαμία και ιδρύσεως εν Τυρνάβω στρατιωτικού νοσοκομείου» (ΦΕΚ 274/Α/13-7-1883). Από τους αξιολογότερους διευθυντές του νοσοκομείου αναφέρεται ο Μιλτιάδης Παπαϊωάννου ο οποίος το 1886 τιμήθηκε για τις υπηρεσίες του με το Μετάλλιο των Αξιωματικών του Ιταλικού Στέμματος (ΦΕΚ 25/Α/28-1-1886). Το φαρμακείο του νοσοκομείου διεύθυνε ο φαρμακοποιός Φωτεινός Σθενέλαος ο οποίος για άγνωστους λόγους εγκατέλειψε τη θέση του το 1886 (ΦΕΚ 124/Α/16-5-1886). Τη θέση του αναπλήρωσε ο ιδιώτης φαρμακοποιός Χρήστος Π. Βαφειάδης με μηνιαία αντιμισθία 120 δρχ. (ΦΕΚ 298/Α/30-10-1886). Αργότερα προσελήφθη και ο φαρμακοποιός Γεώργιος Πρεζάνης ο οποίος απολύθηκε το 1891 λόγω του μικρού αριθμού των νοσηλευομένων αξιωματικών και οπλιτών (ΦΕΚ 74/Α/14-3-1891). Το 1892 διορίσθηκε ως φαρμακοποιός ο Δημήτριος Παπαλεονάρδου με μηνιαία αντιμισθία 120 δρχ. (ΦΕΚ 16/Α/16-1-1892). Ο ανθυποφαρμακοποιός Γεώργιος Ρωμέσης απολύθηκε στις αρχές του 1893 (ΦΕΚ 466/Α/31-12-1892).
[3] ΓΑΚ/Αρχεία Ν. Λάρισας, Συμβολαιογραφικό αρχείο Αγαθάγγελου Ιωαννίδη, φκ. 35 [1891-1892], συμβόλαιο αναμίσθωσης αρ. 12520 της 20 Δεκεμβρίου 1891. Το συμβόλαιο υπέγραψε ο μουφτής ΧασάνΕφέντηςΑμέτ Μουλάς.
[4] Βασιλικό Διάταγμα (14 Μαρτίου 1897): «Περί κανονισμού της υγειονομικής υπηρεσίας του στρατού και τοποθετήσεως υγειονομικών αξιωματικών» (ΦΕΚ 42/Α/15-3-1897). Παράλληλα στο Στρατιωτικό Νοσοκομείο του Τυρνάβου διορίσθηκαν οι: Ευάγγελος Σισμάνης, Βασίλειος Δεκάζος, Ιωάννης Παπασωτηρίου, Αθανάσιος Παπασαραντόπουλος, Γεώργιος Μπαρμπερόπουλος, Κωνσταντίνος Ανδριτζόπουλος, Χρήστος Βαφειάδης, Μιχαήλ Λεώνης και Διονύσιος Παπαγεωργίου.
[5] Βασιλικό Διάταγμα (27 Μαρτίου 1902): «Περί ορισμού νοσοκομείων α΄ τάξεως» (ΦΕΚ 62/Α/29-3-1902).
[6] Νόμος 3608 (28 Φεβρουαρίου 1910): «Περί εγκρίσεως ειδικών προϋπολογισμών προς εκτέλεσιν έργων διά των πόρων του Ταμείου Εθνικής Αμύνης» (ΦΕΚ 154/Α/26-5-1910).
[7] Όλοι οι προϋπολογισμοί των έργων είχαν συνταχθεί ήδη από το 1909 από τον αξιωματικό του Μηχανικού Ι. Θ. Γ. Ορφανίδη, ο οποίος υπηρετούσε την περίοδο εκείνη στην Λάρισα.
[8] Βασιλικό Διάταγμα (17 Μαΐου 1912): «Περί εγκρίσεως δύο ειδικών συμπληρωματικών προϋπολογισμών κατασκευής στρατιωτικών έργων δαπάναις του Ταμείου Εθνικής Αμύνης εκ δρχ. εν όλω 25.812,63» (ΦΕΚ 165/Α/29-5-1912).
[9] Γεώργιος Ν. Κωνσταντίνου, Η ιστορία των Στρατιωτικών Νοσοκομείων στη νεότερη Ελλάδα (Διδακτορική διατριβή), Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Ιατρική Σχολή, 2009, 312.
[10] Γ. Σκαμπαρδώνης, Ν. Σχίζας, Α. Καρδούλης, Η Υγειονομική Υπηρεσία κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους 1912-13, ΓΕΣ/ΔΙΣ, Αθήνα, 2001, 67.
