Πρόλογος
" Στη Λάρισα, που μόλις κατά το 1881 απαλλάχθηκε από την τουρκική κυριαρχία, ήταν πολύ φυσικό η μουσική κίνηση να μην παρουσιάζει τίποτε που να δικαιολογεί ιδιαίτερη μνεία της, τουλάχιστο κατά τους πρώτους χρόνους της απελευθέρωσης. Όπως και στις λοιπές πόλεις της προ ολίγου τουρκοκρατούμενης πατρίδος μας, έτσι και στη Λάρισα, τα κλέφτικα τραγούδια και ο πλήρης μονοτονίας έρρινος αμανές, που επί σειρά ετών διέφθειρε την ελληνικότητα της μουσικής[1], αποτελούν τις μόνες εκδηλώσεις της παραπήνειας πόλης μας. Οι παλιοί τούρκικοι «καφενέδες», τα κοσμικά κέντρα της παλιάς εποχής, παρουσιάζουν τη μελαγχολικότερη εντύπωση, που πήγαζε απ’ τον ιδιαίτερο μουσικό χαρακτήρα του τούρκικου αμανέ, που τόσο λατρευόταν απ’ τους σαρικοφορούντες θαμώνες αυτών. Γενικά, κανένα σημείο μουσικής χαράς δεν παρείχε η Λάρισα, ενώ αντίθετα η μουσική της μονοτονίας, της θλίψης και ανατολικής νωχέλειας νέκρωναν κάθε εκδήλωσή της. Δεν υπάρχει τίποτε που να μη μιάνθηκε από την επίδραση του ζυγού, συνεπώς δε ούτε κι’ αυτή η μουσική, που προερχόταν από την ελληνική φύση, που κατά τον Taine[2] είναι «…αιωνίως εικοσαέτις και άγει διαρκή πανήγυριν», μπόρεσε να διέλθει άτρωτη μέσω της τουρκικής κυριαρχίας. Στίγμα για τον πολιτισμό αποτέλεσε η απαίσια δεσποτεία του αμανέ πάνω στην ελληνική μουσική.
Οι πρώτες μουσικές κινήσεις
Τα πρώτα κέντρα της πόλης που συγκεντρώνουν μια μικτή μουσικοθεατρική κίνηση είναι από άποψη εμφάνισης άθλια και αληθινά πρωτόγονης μορφής.
-- Από το 1881-1885 στη δεξιά όχθη του Πηνειού και κάτω ακριβώς από τη Μητρόπολη, σειρά ολόκληρη καφωδείων, που στηρίζονταν σε ξύλινους πασσάλους, όπως τα σπίτια στην Κίτρινη θάλασσα[3], συγκεντρώνουν πλείστους Λαρισαίους. Κατά μήκος των δύο ατμόμυλων, στη δεξιά όχθη του Πηνειού, παρόμοια καφωδεία τέρπουν τους θαμώνες με τις τούρκισσες και ελληνίδες αοιδούς.
Τα κέντρα αυτά διαδέχθηκε έπειτα από χρόνια η εξοχική θέση «Πλάτανος»[4], στο τέρμα της συνοικίας Ταμπάκικα, όπου ο μοναδικός την εποχή ανδρεικελλοπαίκτης[5] Σαριδάκης συγκέντρωνε το πλείστο των Λαρισαίων.
-- Κατά το 1885-1888 στη σημερινή οδό Μελετίου[6] λειτούργησε ζυθοπωλείο του Κεφαλλονίτη Φελέκου, που έφερε και τον πρώτο τότε θίασο του Βασίλη Ανδρεανόπουλου. Η προσέλευση των Λαρισαίων ήταν κάτι δίχως το προηγούμενο, η δε ασέβεια προς την τέχνη και η περιφρόνηση προς το φιλοθεάμον κοινό από τον απερίγραπτο θίασο ήταν εντελώς εκπληκτική. Ο πρωταγωνιστής του θιάσου, υποδυόμενος σε μια παράσταση τον Αλή πασά, εγκατέλειψε προς στιγμή τον ρόλο του και ανάβοντας σιγαρέτο, περιέπεσε σε ρεμβασμούς του μεγαλείου του! Εις μάτην ο υποβολέας επαναλάμβανε το μέρος του πρωταγωνιστή και το κοινό τον εκλιπαρούσε να προχωρήσει… Σε μια στιγμή, στρεφόμενος προς τον υποβολέα και το σαγηνευμένο κοινό, οργισμένος αναφωνεί : «Τι Αλή πασάς είμαι να μη μπορώ να καπνίσω ένα τσιγάρο!». Η απάντηση του πρωταγωνιστή, αντί άλλου, προκάλεσε τον γέλωτα και τα χειροκροτήματα του φιλόμουσου κοινού…
-- Το 1887-1890 στη σημερινή οδό Βασιλέως Κωνσταντίνου στα οικόπεδα Αναστασιάδη, όπου το πρώτο Δημοτικό Σχολείο Θηλέων[7], εγκαταστάθηκε ο πρώτος …ακινητών κινηματογράφος, που συνίστατο στην προβολή εικόνων πάνω σε λευκό σινδόνι, με κάθε δυνατή παραστατικότητα, όπως π.χ. την προβολή εικόνας πυρπολούμενης ναυαρχίδας συνόδευαν οι φλόγες δαυλού, ο οποίος τοποθετείτο από τον ιδιοκτήτη του κινηματογράφου στο πίσω μέρος του σινδονιού, πάνω στο οποίο προβαλλόταν η εικόνα, ενώ συγχρόνως η εκπυρσοκρότηση της πυρίτιδας του γκρα, σκόρπιζε τον φόβο και τον τρόμο στους ατυχείς θεατές του ατυχέστατου θεάματος…
--Κατά το 1884 στο τέρμα της οδού Μακεδονίας, αριστερά της γέφυρας, ιδρύθηκε το καφωδείο Καλαμάτα. Μεταξύ των διαφόρων αοιδών που κατά καιρούς πέρασαν, έκαμε ιδιαίτερη εντύπωση μια ελληνοτουρκικής καταγωγής αοιδός, η Γιαλουσά, που με τα γεμάτα από αισθηματικότητα τραγούδια της, πολλούς των πατέρων μας είχε θαυμαστές.
--Κατά το 1886-1887 το θέατρο αδελφών Περρή από τη Χίο, βρισκόταν παράπλευρα της τότε Στρατιωτικής Λέσχης, όπου το σημερινό ξενοδοχείο ύπνου Μητροπόλ.
--Κέντρο Γιαννοπούλου. Κτίσθηκε κατά το 1888 στην ερημική πλατεία Ανακτόρων, σημερινή ιδιοκτησία Κακαγιάννη. Σ’ αυτό εγκαταστάθηκε πολυμελές μουσικό συγκρότημα από 30-35 Γερμανούς μουσικούς, από τους οποίους τα είκοσι μέλη ανήκαν στο ωραίο φύλο, υπό τη διεύθυνση της βιολίστριας Κλοτίλδης.
--Θέατρο Γκουλιάμα και Νωλέσσα (1889). Βρισκόταν έξω στο Αλκαζάρ, στην αριστερή όχθη του Πηνειού. Μεταξύ των θιάσων που αφήκαν εποχή αναφέρονται, ο ιταλοελληνικός θίασος ποικιλιών Ανδρέα Φορμεντίνη, ο κωμειδυλλιακός θίασος Παντελή Παντελιάδου, ο θίασος Ρέντζου, κ.λπ.
-- Θέατρο Γαζέτα (1890). Κτίσθηκε παρά το τέρμα της οδού των Εξ[8]. Πρώτος θίασος έπαιξε εκεί των Πέρβελη και Λοράνδου, με πρωταγωνίστρια τη νεαρή Αρτέμιδα Ζάμπου. Στις αρχές, στα διαλείμματα των παραστάσεων και κατόπιν μόνη της, συνάρπαζε κυριολεκτικά το ακροατήριο η ονομαστή τότε υψίφωνος Ιταλίδα Κικίνα Γκαούδιο. Από το 1893 κι’ έπειτα έδωσε παραστάσεις ο θίασος Ησαΐου, που η γυναίκα του Σμαράγδα καταμάγευε το κοινό με τα έξοχα τραγούδια της. Πλήθος πολύ συγκέντρωσε στο θέατρο Γαζέτα το συγκρότημα Ασπιώτη, μεγάλου ταχυδακτυλουργού, δεύτερου μετά τον Μελίδη, τον Έλληνα Μπόσκο.
--Το Αλκαζάρ συγκέντρωνε κατά καιρούς πολλά μουσικά συγκροτήματα. Η μαρμάρινη εξέδρα Αλκαζάρ, όπου επαιάνιζαν οι διάφορες μουσικές και που βραδύτερα μεταφέρθηκε στην πλατεία Δικαστηρίων, κατασκευάσθηκε κατά την εγκατάσταση στην πόλη μας του Ελληνικού Στρατού, με εισήγηση του αρχηγού της Αλέξανδρου Σούτσου, στον οποίο οφείλεται και η δενδροφύτευση του άλλοτε ερημικού χώρου Αλκαζάρ[9].
(Συνεχίζεται)
-----------------------
[1]. Εδώ ο συγγραφέας εξομοιώνει το κλέφτικο τραγούδι με τους τούρκικους αμανέδες, θέλοντας να τονίσει ότι και το τραγούδι, όπως και πολλά ήθη των υπόδουλων Ελλήνων, επηρεάσθηκε από τη μακροχρόνια δουλεία. Η άποψή του όμως αυτή, τουλάχιστον όσον αφορά στη δημοτική ποίηση και το τραγούδι, είναι συζητήσιμη. Εξ άλλου μην ξεχνάμε ότι ο συγγραφέας είχε κάνει σπουδές κλασικής μουσικής και διετέλεσε καθηγητής Θεωρητικών στο Δημοτικό Ωδείο Λάρισας.
[2] Hippolyte Taine (1828-1893). Γάλλος κριτικός και ιστορικός που το έργο του είχε μια βαθειά επίδραση στη γαλλική λογοτεχνία.
[3]. Εννοεί τα ξυλόπηκτα σπίτια σε φτωχικές συνοικίες που αφθονούν και σήμερα σε πολλές παράλιες πόλεις της Κίνας στην Κίτρινη Θάλασσα.
[4]. Το 1885 ο «Πλάτανος» ήταν δημοτικό καφενείο νοικιασμένο στον Λαρισαίο επιχειρηματία Απ. Ν. Αγγελίδη με ενοίκιο 19 δραχμών τον μήνα. Ο Βάσος Καλογιάννης αναφέρει για το συγκεκριμένο κέντρο: «πρόκειται περί του αλήστου μνήμης καφωδείου του παλαιού υποκόσμου της Λαρίσης, το οποίο ο Δήμος το εξαφάνισε και το μετέτρεψε σε ωραίο πάρκο». Η Χρυσή Βίβλος του Δήμου Λαρίσης. Από τη μακραίωνη ιστορία της θεσσαλικής πρωτευούσης, Λάρισα (1963) σελ. 126. Ο Τάκης Τλούπας έχει αποθανατίσει μεταπολεμικά τον πλάτανο που υπήρχε στην περιοχή αυτή, σε μια θαυμάσια φωτογραφία.
[5]. Ανδρεικελλοπαίκτης είναι ο παρουσιαστής παραστάσεων Καραγκιόζη, Φασουλή και μαριονέτων, κ.λπ. Συνήθως όμως το όνομα αυτό αποτελεί την επίσημη ονομασία του καραγκιοζοπαίκτη.
[6]. Μικρός δρόμος ο οποίος συνδέει τη Μανωλάκη με την Κενταύρων και αποτελεί το ανατολικό όριο της πλατείας Γαργαλιάνου.
[7]. Ας μην ξεχνάμε ότι το κείμενο είναι γραμμένο το 1935 και επομένως οι δρόμοι και οι διάφορες τοποθεσίες παραπέμπουν σε εκείνη την περίοδο. Σήμερα η Βασ. Κωνσταντίνου μετονομάσθηκε σε Παναγούλη, το δε Α' Δημοτικό στεγαζόταν νοτιότερα του ξενοδοχείου 'Άδωνις", εκεί όπου σήμερα βρίσκεται η οικοδομή με τον αριθμό 10..
[8]. Η σημερινή οδός Κύπρου. Το κτίσμα το οποίο στέγαζε το θέατρο βρισκόταν πίσω από το κτίριο της σημερινής Εθνικής Τράπεζας.
[9]. Για το ιστορικό της κατασκευής και της μεταφοράς της μαρμάρινης εξέδρας από το Αλκαζάρ στο κέντρο της μεγάλης πλατείας Δικαστηρίων (Θέμιδος) βλέπε: Παπαθεοδώρου Νικόλαος, Ιχνηλατώντας την παλιά Λάρισα - Β΄. 52 δημοσιεύματα στην καθημερινή εφημερίδα της Λάρισας "Ελευθερία" κάθε Τετάρτη, κατά το έτος 2015, Λάρισα (2018) σελ. 74.
Του Νικ. Αθ. Παπαθεοδώρου
nikapap@hotmail.com
