Των Ηλία Βλάντον, Δημήτρη Βόγια
Μάιος του 1944. Ο Χίτλερ κυριαρχεί στην Ευρώπη. Ένα μήνα προτού πραγματοποιηθεί η συμμαχική απόβαση στη Νορμανδία, η βρετανική αποστολή στην Ελλάδα προτείνει την απόσπαση χιλιάδων συμμάχων στρατιωτών από τις επιχειρήσεις κατά των Γερμανών, προκειμένου να αιχμαλωτιστεί ένας και μόνο ένας αντάρτης: ο Άρης Βελουχιώτης κατά κόσμον Αθανάσιος Κλάρας. Τον Ιούνιο του 2015, στην εβδομηκοστή επέτειο από τον θάνατό του μπορούμε να μεταφέρουμε το παρασκήνιο γύρω από ένα περίεργης έμπνευσης σχέδιο με σκοπό την σύλληψή και εξουδετέρωση του ηγέτη, ενός εκ των μεγαλύτερων αντιστασιακών κινημάτων στην Ευρώπη.
Οι αμερικανικές στρατιωτικές υπηρεσίες πληροφοριών, (O.S.S., Office of Strategic Services) κινητοποιούνται προκειμένου να αποτρέψουν την πραγματοποίηση αυτού του σχεδίου . Οι αξιωματούχοι των αμερικανικών υπηρεσιών πληροφοριών αποκαλούν το σχέδιο αυτό με λέξεις όπως ‘καταστροφικό’ και ‘ολέθριο’. Αν το συγκεκριμένο βρετανικό σχέδιο πραγματοποιούταν η ιστορία θα έγραφε πως η πρώτη συμμαχική εισβολή σε κατεχόμενο έδαφος από τους Ναζί έγινε όχι για να ηττηθούν οι Γερμανοί, αλλά οι Έλληνες που τους πολεμούσαν.
Ο επικεφαλής της Βρετανικής Στρατιωτικής Αποστολής στην Ελλάδα, Christopher M. Woodhouse επικουρούμενος από τον Αμερικανό, δεύτερο στην ιεραρχία της Συμμαχικής Αποστολής Gerald K.Wines, πρότεινε την αποστολή δύναμης 3.000 στρατιωτών στην κατεχόμενη από τους Ναζί Ελλάδα, υποστηριζόμενη από στρατιωτικά αεροσκάφη και ισχυρό οπλισμό με αντικειμενικό σκοπό την σύλληψη του Άρη ή αν οι αντάρτες αντιστεκόντουσαν, την κατάληψη του αρχηγείου του ΕΑΜ-ΕΛΛΑΣ. Αυτές οι αποκαλύψεις προκύπτουν από ένα «ΑΚΡΩΣ ΑΠΟΡΡΗΤΟ» Αρχείο του Γραφείου Στρατηγικών Υπηρεσιών (Γ.Σ.Υ. - O.S.S.) των Η.Π.Α. το οποίο μόλις πρόσφατα αποχαρακτηρίστηκε και εντοπίστηκε.
Οι εκθέσεις προειδοποιούσαν ότι ο Woodhouse, με την υποστήριξη του Wines, πρότειναν να «διεισδύσουν στην Ελλάδα με μία βαριά οπλισμένη δύναμη 3000 συμμαχικών στρατιωτών, το ισοδύναμο μιας ταξιαρχίας». Αυτή η δύναμη εισβολής θα χρησιμοποιούνταν προκειμένου «να στηρίξει το αίτημα των εκπροσώπων των συμμάχων (του Woodhouse και του Wines) στον ΕΑΜ-ΕΛΑΣ για παράδοση του Άρη». Αν το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ αρνούνταν να τον παραδώσει ,τότε οι στρατιώτες κατά πάσα πιθανότητα Βρετανοί θα έπρεπε «να τον συλλάβουν με τη βία και αν κριθεί απαραίτητο να καταληφθεί το αρχηγείο του ΕΛΑΣ» σύμφωνα με τη μοναδική καταγραφή του σχεδίου αυτού, η οποία βρέθηκε από τους συγγραφείς σε αποχαρακτηρισμένα έγγραφα των αμερικανικών αρχείων.
Οι ειδικοί για την Ελλάδα του Τμήματος Έρευνας και Ανάλυσης στήριξαν την διαφωνία τους με τα παρακάτω επιχειρήματα: Το σχέδιο αυτό θα αποδυναμώσει το κίνημα της Εθνικής Αντίστασης, θα ενισχύσει το αντιβρετανικό κλίμα στην Ελλάδα και θα επιβεβαιώσει τη Ναζιστική προπαγάνδα ,ότι οι Βρετανοί ενδιαφέρονται για την Ελλάδα μόνο ως πεδίο μάχης για τη μεταπολεμική σύγκρουση με τη Σοβιετική Ένωση.
Συγκεκριμένα ο William Langer, επικεφαλής των κεντρικών του Τμήματος Έρευνας και Ανάλυσης του Γ.Σ.Υ. στην Washington, γράφει στον Donovan 10 Μάιου 1944 μετά την παραλαβή της έκθεσης από τον Hadas ότι «παρακολουθώντας την πιθανότητα να ληφθούν καταστροφικές αποφάσεις, θεωρώ πως πρέπει να ενημερωθείτε άμεσα». Παρουσίασε τους τρεις λόγους για τους οποίους το Τμήμα Έρευνας και Ανάλυσης διαφωνούσε έντονα με το Βρετανικό σχέδιο.
- Πρώτον το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ δεν θα παρέδιδε έτσι απλά τον Άρη. «Δεν υπάρχει αμφιβολία πως το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ θα αντισταθεί στις συμμαχικές απαιτήσεις και θα πολεμήσει. Από στρατιωτικής άποψης η σχεδιαζόμενη επιχείρηση θα αποδειχθεί δύσκολη». Ακόμα και αν η δύναμη εισβολής με 3.000 άνδρες, άρματα μάχης και αεροπορική υποστήριξη έχει μία πιθανότητα να υπερκεράσει την Αντίσταση, το πράγμα είναι αρκετά αμφίβολο’. Το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ ηγείται 30.000 ανδρών και γυναικών και παρόλα που οι Ναζί διαθέτουν 40.000 ή 50.000 άνδρες, και κάποιες φορές εφτά ή οκτώ μεραρχίες ‘δεν ήταν ποτέ σε θέση να τους υποτάξουν ή έστω να ελέγξουν τις περιοχές όπου το ΕΛΑΣ δραστηριοποιείται. Το έδαφος είναι εξαιρετικά ευνοϊκό για εκπαιδευμένους αντάρτες οι οποίοι αντιστέκονται σε βαριά οπλισμένο στρατό’.
- Η δεύτερη σημαντική αιτία που ώθησε τους Αμερικανούς να διαφωνήσουν είναι η πεποίθηση πως η εισβολή αυτή «θα έδινε τέλος στην ένοπλη αντίσταση κατά των Γερμανών η οποία αυτή την στιγμή πραγματοποιείται αρκετά αποδοτικά, αν όχι εξ ολοκλήρου από το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ.
- Τέλος το υπόμνημα υποστηρίζει πως η προτεινόμενη συμμαχική εισβολή «θα αποδεικνυόταν πολύτιμη για τις πολιτικές επιχειρήσεις των Γερμανών» καθώς «θα χρησίμευε ως πειστική απόδειξη του γερμανικού ισχυρισμού πως οι Σύμμαχοι είναι οι αληθινοί εχθροί της Ελλάδος. Ο Langer συνεχίζει στο υπόμνημά του πως: «Η θέα των συμμαχικών στρατιωτών στην πρώτη τους εμφάνιση στην κατεχόμενη Ευρώπη (Η Ιταλία ήταν φυσικά σύμμαχος των Γερμανών) να πολεμούν όχι τους Γερμανούς αλλά τους γηγενείς κατοίκους θα χρησιμοποιούνταν επιτυχημένα από τον εχθρό σε όλη την Ευρώπη, πιθανώς και στην ανατολική Ασία».
Παρέχοντας το κατάλληλο υπόβαθρο για την κρίση που έχει προκύψει, το υπόμνημα εξηγεί στον στρατηγό Donovan πως η ιδέα για την σύλληψη του Άρη «προέκυψε από τις αυξανόμενες κακές σχέσεις μεταξύ των Βρετανών και του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ» στη συνέχεια της ανακωχής μεταξύ ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, ΕΔΕΣ και ΕΚΚΑ. Η διάλυση της ΕΚΚΑ από το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ «θεωρείται από την ηγεσία της βρετανικής στρατιωτικής αποστολής ως ένα πλήγμα στο βρετανικό κύρος το οποίο δεν μπορεί να μείνει αναπάντητο». Οι Βρετανοί θα τερμάτιζαν την υποστήριξη και την προμήθεια του ΕΛΛΑΣ με στρατιωτικό υλικό, αλλά ο Woodhouse θεωρούσε πως αυτό δεν ήταν αρκετό.
Παρότι οι ενέργειες του Γ.Σ.Υ. ήταν καταλυτικές στην αποτροπή της βρετανικής επίθεσης εναντίον του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ και του Άρη γνωρίζουμε από την ιστορία πως ο Άρης θα έχει τελικά χειρότερη μοίρα. Ένα χρόνο αργότερα ο Άρης θα ήταν νεκρός, θύμα του ακροδεξιού εξτρεμισμού και όπως ο ίδιος προέβλεψε, θύμα της Αγγλικής πολιτικής στην Ελλάδα . Πέθανε «με την κάπα στον ώμο».
Από το υπόμνημα αυτό καθώς και από άλλα αρχεία του Γ.Σ.Υ. για την Ελλάδα προκύπτουν διάφορα ενδιαφέροντα συμπεράσματα ( ή ενδιαφέρουσες λεπτομέρειες). Είναι εντυπωσιακός ο τρόπος με τον οποίο συμπεριφέρονται οι Βρετανοί και η αντίθεση τους σε σχέση με τους Αμερικανούς. Οι Βρετανοί συμπεριφέρονται ως αυτοκρατορία και οι επιλογές τους έχουν πάντοτε μακροπρόθεσμο γνώμονα, την μεταπολεμική Βρετανική κυριαρχία στα Βαλκάνια καθώς και τον αντισοβιετικό αγώνα. Αντίθετα οι αξιωματούχοι των ΗΠΑ δείχνουν πως ακόμα δεν έχουν συνηθίσει τον ρόλο τους ως υπερδύναμη και κρίνουν ως πιο σημαντικό τον αντιναζιστικό αγώνα παρά τους σχεδιασμούς της επόμενης μέρας
Τι θα γινόταν αν το σχέδιο αυτό είχε προχωρήσει; Η ηγεσία του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ θα είχε παραδώσει τον πιο γνωστό της καπετάνιο στους Βρετανούς; Τι θα γινόταν αν είχαν αντισταθεί και ο «δεύτερος γύρος» δεν είχε πραγματοποιηθεί στην Αθήνα τον Δεκέμβριο του 1944 κάτω από συνθήκες όπου το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ βρισκόταν σε μειονεκτική θέση, αλλά στα βουνά 6 μήνες νωρίτερα στο φυσικό περιβάλλον των ανταρτών;
Το Αρχείο αναγνωρίζει ξεκάθαρα τον σημαντικό ρόλο του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ στον πόλεμο κατά των Γερμανικών κατοχικών δυνάμεων και την μεγάλη του συμβολή στο συμμαχικό αγώνα.
Το δε μένος των Βρετανών εναντίον του Άρη προερχόταν διότι γνώριζαν πολύ καλά ότι ήταν αδιάλλακτος με την πολιτική τους και αποφασισμένος να τους πολεμήσει μέχρι εσχάτων για να αποφευχθεί η αποικιοποίηση της Ελλάδος.
* Ο Ηλίας Βλάντον έχει δουλέψει με τα αμερικανικά αρχεία που αφορούν την Ελλάδα για πολλές δεκαετίες και είναι ο συγγραφέας του βιβλίου «Ποιος σκότωσε τον Τζορτζ Πολκ». Έχει επίσης κάνει έρευνα και γράψει άρθρα βασισμένα στα αμερικανικά αρχεία που σχετίζονται με την Ελλάδα.
* Ο Δημήτρης Βόγιας είναι φοιτητής Μηχανολογίας και ιδρυτής της Feelform. Είναι υπότροφος του "Angelopoulos CGIU fellowship".
