Το τοπικό τμήμα του Ε. Ε. Σ. ιδρύθηκε το 1922. Πρώτος πρόεδρός του υπήρξε ο ιατρός Αχιλλέας Τζήμας. Τον Νοέμβριο του 1925 τον διαδέχθηκε ο Ιωάννης Άρτης, εν αποστρατεία στρατηγός. Κατά την ειρηνική περίοδο, δηλ. μέχρι την 28η Οκτωβρίου 1940, η όλη δραστηριότητα του τμήματος περιοριζόταν ουσιαστικά στον αντιτραχωματικό[1] και στον ανθελονοσιακό αγώνα. Κατά την περίοδο της κατοχής οι τομείς δράσης του Ερυθρού Σταυρού πολλαπλασιάσθηκαν και όταν η ιταλογερμανική κατοχή έφθασε στο πιο ακραίο σημείο καταπίεσης του ελληνικού λαού και η χώρα περνούσε τις μεγάλες εκείνες δοκιμασίες πείνας, καταπίεσης, φυλακίσεων, κ.λπ., ο υπερήλικας Άρτης αναγκάσθηκε το 1942 να παραιτηθεί. Βολιδοσκοπήθηκε για να τον διαδεχθεί ο ιατρός Μιχαήλ Σάπκας, άτομο με αναγνωρισμένη δράση σε πολλούς τομείς, ώστε να ηγηθεί τοπικά στον μοναδικό διεθνή ανθρωπιστικό οργανισμό που μπορούσε να βοηθήσει τον δοκιμαζόμενο ελληνικό λαό εκείνη την περίοδο. Δέχθηκε ευχαρίστως την πρόταση και ανέλαβε την προεδρία στην τοπική οργάνωση του Ε.Ε.Σ. Αντιπρόεδρος τοποθετήθηκε ο κτηματίας Βασίλειος Αρσενίδης, ταμίας ο διευθυντής του υποκαταστήματος της Αγροτικής Τράπεζας Αριστείδης Χαριτόπουλος, Γ. Γραμματέας ο δικηγόρος Τηλέμαχος Σηλυβρίδης και μέλη ορίσθηκαν ο χειρουργός Βασίλειος Παπαδημητρίου, ο κτηματίας Χαρίλαος Ιατρίδης και ο βιομήχανος Φώτης Παππάς. Από την πρώτη στιγμή το νέο Διοικητικό Συμβούλιο προέβη σε ενέργειες ώστε να προσληφθεί το απαραίτητο προσωπικό για την επάνδρωση του γραφείου. Με τη βοήθεια του Αριστ. Χαριτόπουλου δύο υπάλληλοί του, ο Κίμων Σάπκας, ανεψιός του προέδρου Μιχ. Σάπκα και ο Πολύζος Παπαπολύζος, αποσπάσθηκαν από το υποκατάστημα της Αγροτικής Τράπεζας της Λάρισας και εντάχθηκαν στα γραφεία του Ε.Ε.Σ., αφού προηγήθηκε η σχετική έγκριση από την Αθήνα.
Συγχρόνως δραστηριοποιήθηκε η ομάδα εθελοντριών αδελφών της πόλης, κατάλληλα εκπαιδευμένη από στρατιωτικούς και ιδιώτες ιατρούς. Ήταν κυρίες και δεσποινίδες της Λάρισας, οι οποίες είχαν αποκτήσει το δίπλωμα της αδελφής νοσοκόμου και είχαν προσφέρει ανεκτίμητες υπηρεσίες στους τραυματίες και τους ασθενείς του ελληνο-ιταλικού πολέμου, τόσο στο μέτωπο όσο και στα νοσοκομεία.
Καλά οργανωμένο πλέον το τοπικό τμήμα του Ε.Ε.Σ. πρόσφερε πολλές υπηρεσίες κατά τη διάρκεια της κατοχής. Ίδρυσε συσσίτια, παρείχε ιατροφαρμακευτική περίθαλψη σε ανήμπορους και άπορα άτομα και βοήθησε στην καλύτερη διαβίωση των κρατουμένων σε στρατόπεδα. Επιπλέον η δυναμική παρέμβαση του προεδρείου του στις κατοχικές αρχές έσωσε αρκετούς από το εκτελεστικό απόσπασμα.
Όμως απ' όλες αυτές τις δραστηριότητες σπουδαιότερη στάθηκε η ανακούφιση των κρατουμένων στο Στρατόπεδο Συγκέντρωσης. Η δημιουργία του στρατοπέδου αυτού ήταν απόφαση της ιταλικής κατοχικής δύναμης όταν έφθασε στη Λάρισα τον Ιούνιο του 1941. Το στρατόπεδο στεγάσθηκε στις εγκαταστάσεις του αντιαεροπορικού πυροβολικού, οι οποίες βρίσκονταν μέσα στην περιοχή του αεροδρομίου. Κατά τη διάρκεια της λειτουργίας του υπολογίζεται ότι 30.000 κρατούμενοι πέρασαν από τα άθλια και αφιλόξενα κτίσματά του. Υπήρχαν περιπτώσεις όπου ο αριθμός των κρατουμένων του στρατοπέδου ξεπερνούσε τα 1.500 άτομα. Από άποψη κίνησης είχε γίνει το μεγαλύτερο στρατόπεδο συγκέντρωσης σε όλη την Ελλάδα. Με την έναρξη της λειτουργίας του άρχισαν να μεταφέρονται σ’ αυτό αιχμάλωτοι, πολιτικοί κρατούμενοι, κατάδικοι, υπόδικοι, εξόριστοι, όμηροι, αριστεροί, αντάρτες και ύποπτοι. Στην ακαταστασία, η οποία επικρατούσε κατά τη λειτουργία του, ήλθε αρωγός ο Ε.Ε.Σ. Λαρίσης. Η πληθώρα των υποθέσεων του στρατοπέδου επιφόρτισε με επιπρόσθετη εργασία το τοπικό τμήμα και επέβαλε ριζική αναδιάρθρωση, με τη δημιουργία νέων υπηρεσιών, οι οποίες περιλάμβαναν τα τμήματα καταθέσεων, παραλαβής δεμάτων, πληροφοριών, αλληλογραφίας και αποθήκης. Ο πρόεδρος και τα μέλη του διοικητικού συμβουλίου αφιέρωσαν όλες τις δυνάμεις τους για την ανακούφιση των κρατουμένων. Επιπλέον προσείλκυσαν κοντά τους τη μεγάλη ομάδα των άρτια εκπαιδευμένων αδελφών νοσοκόμων και πολλούς εθελοντές και ευαισθητοποίησαν τοπικούς παράγοντες στον τομέα της υλικής προσφοράς. Διενήργησαν εράνους, οργάνωσαν φιλανθρωπικές εορτές και συγκεντρώσεις και κέντρισαν τα φιλάνθρωπα αισθήματα εύπορων οικογενειών της πόλης. Με τη δράση τους αυτή ανακούφιζαν τους κρατουμένους στο στρατόπεδο, ιδιαίτερα εκείνους που δεν είχαν γνωστούς, συγγενείς ή φίλους για να τους βοηθήσουν.
Ιδιαίτερη σημασία δόθηκε στην υγειονομική περίθαλψη των κρατουμένων του στρατοπέδου. Έπειτα από αλλεπάλληλες οχλήσεις προς την Ιταλική διοίκηση, ο πρόεδρος Μιχαήλ Σάπκας πήρε την άδεια να θέσει σε κανονική λειτουργία νοσοκομείο στο οποίο θα νοσηλεύονταν αποκλειστικά οι ασθενείς κρατούμενοι. Το Νοσοκομείο στεγάσθηκε στις αίθουσες του 7ου Δημοτικού Σχολείου, στη συνοικία του Αγίου Αθανασίου και ήταν δυναμικότητος 30 κλινών. Η λειτουργία του άρχισε στις 20 Ιανουαρίου 1943 και την ιατρική περίθαλψη είχε αναλάβει ο ιατρός του Δήμου, με προϊσταμένη την αδελφή Ανδρονίκη Νίκου και άλλες δύο νοσοκόμες αποσπασμένες από το Δημοτικό Νοσοκομείο. Τα απαιτούμενα νοσοκομειακά υλικά είχαν αποσταλεί από τα Κεντρικά Γραφεία των Αθηνών του Ε.Ε.Σ. Το νοσοκομείο αυτό λειτούργησε μόλις 9 μήνες, μέχρι το τέλος Σεπτεμβρίου του 1943, όταν έληξε η ιταλική κατοχή. Μια σημαντική συμβολή του τοπικού Ε.Ε.Σ. ήταν και η λειτουργία αναρρωτηρίου 20 κλινών μέσα στο στρατόπεδο κρατουμένων. Το προσωπικό του, ιατροί και αδελφές νοσοκόμες, αποτελούνταν κυρίως από τους κρατούμενους. Επίσης τον Οκτώβριο του 1942 ιδρύθηκε πρατήριο παροχής φαρμάκων. Τα φάρμακα προέρχονταν από το Κεντρικό Τμήμα του Ε. Ε. Σ. μέσω του ιατρού Βασιλείου Κούρια από τα Αμπελάκια, ο οποίος ήταν τότε χειρουργός στο Νοσοκομείο του Ε. Ε. Σ. στην Αθήνα.
Η δράση τους επεκτεινόταν και σε άλλους τομείς. Εξυπηρετούσαν σε προσωπικά ζητήματα τους κρατούμενους, προμήθευαν καυσόξυλα, ίδρυσαν πρατήριο για την προμήθεια καθημερινών αντικειμένων, έκτισαν αρτοποιείο για την παρασκευή ψωμιού, δημιούργησαν κουρείο, δανειστική βιβλιοθήκη και πολλά άλλα, για την ανακούφιση και την όσο το δυνατόν ανετότερη διαβίωσή τους. Επίσης ιδρύθηκε Γραφείο Αιχμαλώτων, για το οποίο δαπανούσαν σημαντικά ποσά για την παροχή επιδομάτων στους ίδιους αλλά και σε οικογένειες αιχμαλώτων και εξαφανισμένων και πρόσφεραν ατομικά δέματα και τρόφιμα στους κρατούμενους, τα οποία αποστέλλονταν από την Αθήνα.
Η δραστηριότητα αυτή του στρατοπέδου κράτησε μέχρι τον Σεπτέμβριο του 1943, όταν η συνθηκολόγηση της Ιταλίας με τους συμμάχους υποχρέωσε τα ιταλικά στρατεύματα να αποσυρθούν. Το στρατόπεδο κρατουμένων έκλεισε, προσωρινά όμως, γιατί μετά από μερικούς μήνες δημιουργήθηκε νέο στρατόπεδο, αυτή τη φορά από τους Γερμανούς. Η γερμανική κατοχή αποδείχθηκε σκληρότερη και επαχθέστερη της ιταλικής. Οι αθρόες συλλήψεις αντιφρονούντων χωρίς κανένα ποινικό έρεισμα, κατέληγαν σε εγκλεισμό στο στρατόπεδο κρατουμένων. Έπειτα από συνοπτικές διαδικασίες οι περισσότεροι οδηγούνταν στο εκτελεστικό απόσπασμα και τα εγκληματικά αυτά γεγονότα κατατρόμαζαν και φόβιζαν τους Λαρισαίους[2].
Στις 23 Οκτωβρίου 1944 ήλθε η ώρα που οι Γερμανοί εγκατέλειψαν τη Λάρισα. Οι μεγάλες ποσότητες εφοδίων που είχαν συγκεντρώσει οι κατακτητές σε δώδεκα αποθήκες της πόλης, έπειτα από σύντομες διαβουλεύσεις των Γερμανών με τον πρόεδρο Μιχαήλ Σάπκα, παραδόθηκαν στο τοπικό τμήμα για να διατεθούν στους άπορους της πόλης, εφ’ όσον δεν επαρκούσαν τα μεταφορικά μέσα που διέθεταν για να τα παραλάβουν μαζί τους κατά την οπισθοχώρηση. Ένα μεγάλο μέρος των εφοδίων των Γερμανών περιήλθε στην κατοχή του ΕΛΑΣ, ο οποίος μπήκε στη Λάρισα ανεμπόδιστα μέσα σε αποθέωση, αμέσως μετά την αποχώρησή τους[3].
[1]. Το τράχωμα είναι λοίμωξη η οποία προκαλεί σκλήρυνση της εσωτερικής επιφάνειας των βλεφάρων, η οποία εάν δεν αντιμετωπισθεί μπορεί να οδηγήσει ακόμη και σε τύφλωση. Σήμερα στις ανεπτυγμένες χώρες έχει σχεδόν εξαλειφθεί.
[2]. Αντώνης Φλούντζης, Στρατόπεδα Λάρισας - Τρικάλων (1941-1944).Η γέννηση του αντάρτικου στη Θεσσαλία, Αθήνα, 1977.
[3]. (Σάπκας Μιχαήλ), Πεπραγμένα του εν Λαρίση Τμήματος του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού από της ιδρύσεώς του κατά το 1922, μέχρι της 30ης Ιουνίου 1955, εν Λαρίση, 30 Ιουνίου 1955.
Του Νικ. Αθ. Παπαθεοδώρου
nikapap@hotmail.com
