Τον Οκτώβριο του 1881 ο βασιλιάς Γεώργιος Α΄ ήλθε στη Λάρισα για να γνωρίσει από κοντά την νεοπροσαρτηθείσα περιοχή της Θεσσαλίας στο Ελληνικό Βασίλειο και διέμεινε στο κονάκι του Χουσνή μπέη, το οποίο και αγόρασε στις 11 Οκτωβρίου του ίδιου έτους. Αντιγράφω από το αυθεντικό πωλητήριο:
"…πωλεί την ενταύθα κειμένην οικίαν του αδελφού του Χουσνή Βέη μεθ' όλων των προαυλίων αυτής όσης εκτάσεως και αν είναι … συνωρευομένην δε Ανατολικώς με δημοσίαν οδόν, Μεσημβρινώς με μαγαζία του Χουσνή Βέη, Αρκτικώς με οικίας Δημητρίου Μισιρλή, βακούφικο και Αλεξίου Γεωργίου και χαβάς Ντουντού και λοιπών συνιδιοκτητών της και Δυτικώς με βακούφικον σπητότοπον…". Με την αγορά αυτή περιήλθε στην ιδιοκτησία του βασιλιά όχι μόνο το κονάκι, αλλά και ο χώρος που σήμερα περιλαμβάνεται περίπου μεταξύ των οδών Όγλ, Κύπρου, Ολύμπου και Νιρβάνα. Το κονάκι μετατράπηκε σε βασιλικό ανάκτορο, το οποίο βρισκόταν στο σημείο όπου τώρα στεγάζεται το κτίριο του Δημοτικού Ωδείου, ενώ η υπόλοιπη περιοχή ρυμοτομικά ήταν τελείως διαφορετική απ' ότι είναι σήμερα. Περιτριγυριζόταν από στενά σοκάκια και αδιαμόρφωτους χώρους, μέσα στους οποίους ξεχώριζε το παλάτι. Η βασίλισσα Όλγα μετακάλεσε κηπουρούς από την Αθήνα και σταδιακά δημιούργησε κήπους. Όπως διακρίνουμε σε ξένα χαρακτικά του ελληνοτουρκικού πολέμου του 1897 [2], νότια του ανακτόρου απλωνόταν ένας μεγάλος αδιαμόρφωτος χώρος 3,5 στρεμμάτων περίπου.
Με την σταδιακή εφαρμογή του νέου σχεδίου πόλεως του 1883 κάποια στιγμή ο χώρος αυτός διχοτομήθηκε από την οδό Μακεδονίας (τη σημερινή Βενιζέλου) και το νότιο τμήμα του ονομάσθηκε "Πλατεία Ανακτόρων" από τη γειτνίασή της με το ανάκτορο του βασιλέα Γεωργίου Α΄, ενώ το μικρό αλσύλλιο που το περιέβαλλε ονομάσθηκε «Κήπος Ανακτόρων». Είναι ο χώρος που σήμερα έχει καθιερωθεί να ονομάζεται Πλατεία Αγίου Βησσαρίωνος, από τον ναΐσκο, που υπήρξε το παρεκκλήσιο των ανακτόρων και διατηρείται υπό άλλη αρχιτεκτονική μορφή μέχρι και σήμερα.
Περί το 1900 η πλατεία αυτή[3] ισοπεδώθηκε, τετραγωνίσθηκε, πεζοδρομήθηκε και όπως παρατηρούμε στη δημοσιευόμενη φωτογραφία η οποία προέρχεται από επιστολικό δελτάριο του βολιώτη φωτογράφου Στέφανου Στουρνάρα, διαμορφώθηκε σε πλατεία. Τα δένδρα της φυτεύθηκαν περιφερειακά σε διπλή σειρά και δεν έχουν ακόμα αναπτυχθεί, σημείο ότι είναι πρόσφατη η δενδροφύτευση, ενώ ο υπόλοιπος χώρος είναι ακάλυπτος. Στο κέντρο της πλατείας διακρίνεται ένας φανοστάτης. Το κατάστρωμα της πλατείας, όπως άλλωστε και όλοι οι δρόμοι της Λάρισας, δεν είχαν γνωρίσει ακόμη την πολυτέλεια της ασφάλτου. Σκέτο πατημένο χώμα, που με την ελαφρότερη πνοή του ανέμου η σκόνη διαχεόταν ενοχλητική στην ατμόσφαιρα. Οι καταστηματάρχες μάταια προσπαθούσαν να μετριάσουν το κακό, καταβρέχοντας το έδαφος με ποτιστήρια. Η λήψη της φωτογραφίας τοποθετείται χρονικά πριν το 1910[4] και έγινε από τον μιναρέ του Γενί τζαμί. Είναι μια ηλιόλουστη ημέρα και ορισμένα καταστήματα της οδού Αλεξάνδρας (Κύπρου σήμερα) έχουν βγάλει στην πλατεία τραπεζάκια και καρέκλες, η κίνηση όμως είναι αραιή, γιατί είναι μεσημεράκι. Η πλατεία Ανακτόρων δεν ήταν σαν την Κεντρική Πλατεία Θέμιδος (Μιχαήλ Σάπκα σήμερα), η οποία είχε κίνηση όλη την ημέρα και συγκέντρωνε τους κοσμικούς της παλιάς Λάρισας. Εδώ ήταν η πλατεία όπου συναντιόνταν οι εργαζόμενοι, οι οποίοι έπειτα από τον ολοήμερο κάματο πήγαιναν εκεί για να ξεκουραστούν, πίνοντας το αναψυκτικό ή το τσιπουράκι τους και να κουβεντιάσουν επαγγελματικά ζητήματα ή επίκαιρα θέματα. Αν περνούσε κανείς τις απογευματινές ή τις βραδινές ώρες, θα έβλεπε την πλατεία να σφύζει από ζωή.
Στο βάθος της φωτογραφίας αποτυπώνεται η κεντρική περιοχή της Λάρισας. Λόγω αποστάσεως διακρίνονται μόνον τα ψηλά και μεγάλα κτίρια. Από αριστερά τα αρχοντικά του Σκαλιώρα και του Παπασταύρου, το Ξενοδοχείο "Πανελλήνιον", το μέγαρο του Νικόδημου και η Εθνική Τράπεζα. Πιο μπροστά αριστερά διακρίνεται καθαρά το κονάκι του Κερμελί μπέη, ενώ η σειρά των ισόγειων συνεχόμενων καταστημάτων επί των οδών Κύπρου και Ολύμπου διατηρείται μέχρι και σήμερα, φυσικά με διαφορετική εξωτερική διακόσμηση.
Η πλατεία Ανακτόρων χρησίμευε αυτά τα χρόνια και ως τόπος λαϊκών συγκεντρώσεων κατά τις παραμονές βουλευτικών ή δημοτικών εκλογών. Συνήθως συγκεντρωνόταν σ' αυτήν οι οπαδοί του ενός κόμματος, ενώ στην κεντρική πλατεία του αντιπάλου κόμματος. Τις περισσότερες φορές οι οπαδοί των κομμάτων συμπλέκονταν μεταξύ τους, γιατί όπως γνωρίζουμε την εποχή εκείνη τα πνεύματα κατά την προεκλογική περίοδο ήταν εξημμένα. Γι' αυτό και μέχρι τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια απαγορευόταν η χρήση αλκοολούχων ποτών τις ημέρες των εκλογών.
Σε αυτή τη μορφή διατηρήθηκε η πλατεία Ανακτόρων μέχρι το 1922. Με την ανταλλαγή των πληθυσμών μετά την μικρασιατική καταστροφή, άρχισαν να καταφθάνουν κατά κύματα οι πρόσφυγες, οι οποίοι στεγάσθηκαν πρόχειρα σε τουρκόσπιτα που είχαν εγκαταλειφθεί από τους ενοίκους τους ή και σε άλλα κτίσματα, δημόσια ή ιδιωτικά, που ήταν διαθέσιμα. Στη Λάρισα σχεδόν αμέσως προέκυψε και θέμα επαγγελματικής στέγης για τους πρόσφυγες. Ο Δήμος για να διευκολύνει την κατάσταση, παραχώρησε την πλατεία Ανακτόρων, όπου με τη βοήθεια της Επιτροπής Αποκαταστάσεως Προσφύγων, στήθηκαν παράγκες στις οποίες οι πρόσφυγες εγκατέστησαν τα πρόχειρα καταστήματά τους. Μπακάλικα, μανάβικα, ψαράδικα, καφενεία και άλλες μικροεπιχειρήσεις κάθε είδους ξεπρόβαλλαν ξαφνικά από ανθρώπους που προσπαθούσαν να εξοικονομήσουν τα προς το ζην. Όμως η συσσώρευση των παραγκών είχε δημιουργήσει το αδιαχώρητο, η κατάσταση έγινε ανεξέλεγκτη και οι χώροι υγιεινής απουσίαζαν. Τον χειμώνα οι λάσπες και η υγρασία επιβάρυναν την υγεία των επαγγελματιών και δυσχέραιναν την επίσκεψη των αγοραστών.
Η κατάσταση αυτή[5] κράτησε δέκα ολόκληρα χρόνια, ως το 1932, οπότε ο τότε δήμαρχος Μιχαήλ Σάπκας αποφάσισε να εξαλείψει το άθλιο θέαμα των παραγκών και να κτίσει στον χώρο της πλατείας Δημοτική Αγορά. Στην απόφαση αυτή του δημάρχου αντέδρασαν οι περισσότεροι από τους καταστηματάρχες της πλατείας Ανακτόρων, αλλά και οι άλλοι της οδού Πανός (κρεοπωλεία, ψαράδικα), οι οποίοι έπρεπε υποχρεωτικά να μετακομίσουν στη Νέα Αγορά. Έπειτα από σκληρό αγώνα και με την βοήθεια του πρωθυπουργού Ελ. Βενιζέλου, ο Σάπκας κατόρθωσε να κτίσει τελικά την Δημοτική Αγορά και να τη θέσει σε λειτουργία το 1933.
Αυτή είναι εν συντομία η ιστορία της Πλατείας Ανακτόρων, την οποία ούτε κατ' όνομα πιστεύω ότι έχουν ακούσει οι νεότεροι Λαρισαίοι.
------------------------------------------------
[1]. Βλέπε: Παπαθεοδώρου Νικόλαος, Το Βασιλικό Ανάκτορο της Λάρισας. Από τις «Αναμνήσεις» του Μιχαήλ Σάπκα, εφ. "Ελευθερία" Λάρισας, φύλλο της 5ης Νοεμβρίου 2014.
[2]. Βλέπε χαρακτικό στη γαλλική εφημερίδα «Le Monde Illustrée» των Παρισίων, στο φύλλο της 17ης Απριλίου 1897. Το χαρακτικό αυτό προέρχεται από αντιγραφή φωτογραφίας του Γάλλου δημοσιογράφου Henri Turot και η αξιοπιστία του δεν αμφισβητείται.
[3]. Στην πλατεία αυτή έχουν δοθεί μέχρι σήμερα διάφορες ονομασίες. Επί τουρκοκρατίας είχε το όνομα πλατεία Ντερβίς μπέη. Το 1881, έπειτα από την μετατροπή σε ανάκτορα της οικίας του Χουσνή μπέη, μετονομάσθηκε σε πλατεία Ανακτόρων, ονομασία την οποία διατήρησε μέχρι το 1933, όταν έγιναν τα εγκαίνια της Δημοτικής αγοράς. Μετά την κατεδάφισή της το 1978 ονομάσθηκε πλατεία Λαού και σήμερα πήρε το όνομα του δημάρχου Αγαμέμνονα Μπλάνα.
[4]. Η χρονολογία αυτή δεν είναι αυθαίρετη. Από τα κτίρια της Κεντρικής πλατείας τα οποία διακρίνονται στο βάθος της φωτογραφίας, το τριώροφο ξενοδοχείο "Πανελλήνιον" που κτίσθηκε το 1908 υπάρχει, ενώ το μέγαρο του Νικολάου Καρανίκα που είχε κτισθεί το 1910 δεν αποτυπώνεται. Άρα η λήψη της φωτογραφίας έγινε μεταξύ των ετών 1908 και 1910. Αυτός συνήθως είναι ο τρόπος που γίνεται η χρονολογική ταυτοποίηση των φωτογραφιών από την ομάδα της Φωτοθήκης Λάρισας.
[5]. Φωτογραφία της επαγγελματικής παραγκούπολης που στήθηκε στην πλατεία Ανακτόρων αυτά τα χρόνια δεν κατόρθωσα μέχρι σήμερα να εντοπίσω. Αν κάποιος από τους αναγνώστες της στήλης έχει κάποια υπόψη του, ας επικοινωνήσει μαζί μου (2410-287450 και 6951-004232).
* Του Νικ. Αθ. Παπαθεοδώρου
nikapap@hotmail.com
