Σάββατο πρωί και, παρά το κρύο, βγαίνω να περπατήσω. Στο παγκάκι, μπροστά στο Μπεζεστένι, στο Φρούριο, ενώ παίρνω την πρώτη γεύση των θεμάτων της επικαιρότητας, από την εφημερίδα, φτάνει το πρώτο ζωηρό και ρυθμικό ηχητικό κύμα του μουσικού συγκροτήματος που παίζει -πού αλλού;- στο Άλσος του Αλκαζάρ. Κατευθύνομαι προς τα ‘κει, στο «Πάρκο των Ευχών». Έξυπνη η ιδέα και εξυπνότερος ο τίτλος. Από τα σκαλιά της κεντρικής εισόδου, φαίνονται, κάτω, τα «όνειρα» προσωποποιημένα… Κατεβαίνω και με καλωσορίζουν δύο πελώριοι χαμογελαστοί Καρυοθραύστες. Αυτή η αγαπημένη μορφή των παιδιών, με όλες τις εκδοχές του, θα μας συνοδεύει σε όλη την έκταση του «Πάρκου των Ευχών», αφού θα είναι η μασκότ των φετινών γιορτών.
Αν οι συνθέτες, Ζακ Όφενμπαχ (Offenbach, 1819-1880), με τη όπερα «Τα παραμύθια του Χόφμαν», της οποίας το λιμπρέτο βασίζεται σε πέντε διηγήματά του, και Πιότρ Ίλιτς Τσαϊκόφσκι (Tchaikovsky, 1840-1893), με τη σουίτα μπαλέτου «Καρυοθραύστης», δεν έγραφαν αυτά τα μουσικά αριστουργήματα, ο Χόφμαν, όπως έγινε με τον άλλο μεγάλο παραμυθά, τον Σαρλ Περώ(1) (Κοντορεβυθούλης, Παπουτσωμένος γάτος, Σταχτοπούτα, Ωραία Κοιμωμένη του δάσους κ.ά.), θα ήταν σχεδόν άγνωστος στο ευρύ κοινό, ως συγγραφέας, έξω απ’ τα σύνορα της μείζονος Γερμανίας. Τα τελευταία 10-20 χρόνια του 18ου αιώνα, στην Ευρώπη, αναδεικνύεται το καλλιτεχνικό κίνημα του Ρομαντισμού, ως αντιστάθμισμα του Κλασικισμού. Στα καλλιτεχνικά έργα, ειδικά των Γερμανών, κυριαρχεί η σκόπιμη έκλυση συναισθημάτων που αντιπολιτεύεται τη στεγνή εποχή των τοπικών συγκρούσεων και της λογικής των αριστοκρατών.
Κύριοι εκπρόσωποι του Ρομαντισμού, στη Γερμανία, θα είναι, οι Φρ. Σίλερ, Γκαίτε, Χαίντερλιν, Χόφμαν, όσο αφορά στη λογοτεχνία-ποίηση, ενώ στη Μουσική, οι Μπετόβεν, Σούμπερτ, Βάγκνερ, Στράους, Μπράμς.
Ο Έρνστ -Τέοντορ -Αμαντέους(2) Χόφμαν (Hoffman), γεννιέται στο Καίνιγκσμπεργκ της Πρωσίας, γενέτειρα του Κάντ, από γονείς Νομικούς και ύστερα από δύο χρόνια, θα μεγαλώνει, βιώνοντας την έλλειψη του πατέρα που τους εγκαταλείπει, και την αυστηρότητα της φιλόμουσης μητέρας του.
Από νωρίς, ο Χόφμαν, θα δείξει ιδιαίτερο ενδιαφέρον στα καλλιτεχνικά (ζωγραφική-σκίτσο, μουσική), αλλά για βιοπορισμό, θα σπουδάσει Νομικά.
Αυτοδίδακτος ζωγράφος-σκιτσογράφος, μουσικός, ζωγραφίζει, σκιτσάρει, συνθέτει μουσική, αλλά διορίζεται, ως εισηγητής, στο Πρωτοδικείο του Πόζναν, της Πολωνίας. Ως πολυτεχνίτης και αυτοδίδακτος, διδάσκει μουσική, γίνεται διευθυντής Μουσικής Ακαδημίας, διευθύνει ορχήστρες με έργα Μπετόβεν, Μότσαρτ, γράφει θέατρο, σκηνοθετεί, κάνει τις σκηνογραφίες… Ένας κριτικός του θεάτρου, γράφει γι’ αυτόν, πώς χρησιμοποιεί το φως, τα χρώματα, (…) Ως προάγγελο ερχομένων συμβάντων, για την υποστήριξη της φαντασίας του κοινού. Γι’ αυτό ακριβώς, ο Χόφμαν, ήταν αντίπαλος του ισχυρού φωτός της ράμπας…
Ο ίδιος ο Χ. θα πει σχετικά με τα παραπάνω: «Όχι τόσο στο όνειρό μου, όσο στην κατάσταση του παραληρήματος… πριν μας πάρει ο ύπνος, όταν έχω ακούσει πολλή Μουσική, βρίσκω να σημειώνεται η συνάντηση χρωμάτων-ήχων-αρωμάτων». Γράφει μυθιστορήματα από το 1813 (τραγικές φρικιαστικές ιστορίες), διηγήματα, που γίνονται αθώα παιδικά παραμύθια και αρκετά απ’ αυτά, γίνονται αθάνατα μουσικά έργα, από τον Όφενμπαχ, (Παραμύθια του Χόφμαν), τον Ντελίμπ (Κοπέλια), Τσαϊκόφσκι(Καρυοθραύστης). Το φανταστικό και το μακάβριο στοιχείο, που άλλοτε προκαλεί φρίκη, ως επινόηση, στο βάθος, εκφράζεται με μια φιλοσοφημένη διάθεση υψηλής αισθητικής και συναισθηματικής έξαρσης.
Το διήγημά του (παραμύθι), «Ο Καρυοθραύστης και ο Βασιλιάς των ποντικιών», που πρωτοδημοσιεύεται το 1816, είναι ένας ύμνος προς την οικογενειακή ζωή - την οποία στερήθηκε σαν παιδί - την αγάπη, το ονειρικό παιδικό παιχνίδι, τη μαγεία της παιδικής ηλικίας. Πόσες ευχές, την παραμονή των Χριστουγέννων, έχουν απευθύνει τα παιδιά για δώρα, ζαχαρωτά, παιχνίδια, που θα τα βρουν κάτω από το στολισμένο Χριστουγεννιάτικο δέντρο… Έτσι και η Μαίρη, με το αδελφάκι της, τον Φρίτς, περιμένουν τα δώρα του Νονού τους.
Το κάστρο, με τα στρατιωτάκια που στροβιλίζονταχορεύοντας, ο Καρυοθραύστης, το αγαπημένος ξύλινος και χαμογελαστός ξύλινος στρατιώτης της Μαίρης... Το όνειρο… Ξεχύνονται τα ποντίκια παντού, γίνεται παιχνιδοπόλεμος, ο Καρυοθραύστης αντιστέκεται σθεναρά, φτάνουν στην Παιχνιδοχώρα, στο Καραμελένιο λειβάδι…
Πόσο όμορφη, ονειρική, η μουσική του Τσαϊκόφσκι, στον Καρυοθραύστη με τους διάσημους χορούς και το θαυμάσιο βαλς των λουλουδιών… Απ’ το διαδίκτυο, αντιγράφουμε: «Πρόσεξε μη ξεχάσεις ποτέ, πως η ζωή, αγαπά αυτούς που την περιμένουν στη γωνιά, μ’ ένα λουλούδι στο χέρι…» Χαρούμενα Χριστούγεννα.
(1) Τάσου Πουλτσάκη Σαρλ Περώ (Charles Perrault, 1628-1703) Ο αγνοημένος παραμυθάς εφημ. ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ 7/6/2016
(2) Άλλαξε ο ίδιος το βαφτιστικό του, Βίλχελμ, σε Αμαντέους λόγω του μεγάλου θαυμασμού του, προς τον Αμαντέους Μότσαρτ.
ΒΟΗΘΗΜΑΤΑ
Παν. Κανελλόπουλου. Ιστ. του ευρωπ. Πνεύματος, τ. ΙΧ σελ. 179,180, Γιαλελής 1976
Ε.Τ.Α. HOFFMAN. Ο Καρυοθραύστης και ο Βασιλιάς των ποντικών εκδ. Άγκυρα 2016
Ε.Τ.Α. ΧΟΦΜΑΝ κ.ά. 6 Υπέρ ρεαλιστικά διηγήματα, Αιγόκερως 2010
Pyotz Tchaikovsky. Ένθετο. «Καθημερινή της Κυριακής» κείμενα επιμέλεια Ν. Δοντάς
Τσαϊκόφσκι. Τα αριστουργήματα 1. Σουίτα, Καρυοθραύστης, Η Κλασική συλλογή MOS
* Του Τάσου Πουλτσάκη
