Επίσης είναι γνωστός και ως Διονύσιος ο Μουσελίμης. Γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Κωνσταντινούπολη, σπούδασε στην Πατριαρχική Ακαδημία και εργάστηκε ως διοικητικός υπάλληλος στο Πατριαρχείο. Το αξιοπερίεργο στο βιογραφικό του είναι ότι εκλέχτηκε μητροπολίτης Λαρίσης απ’ ευθείας από λαϊκός, προφανώς λόγω της σπουδαίας μόρφωσης που διέθετε. Σύμφωνα με τον σύγχρονό του λόγιο μητροπολίτη Αθηνών Μελέτιο[2], ήταν «ενάρετος, εν συνεχή μελέτη διάγων, διδακτικός, νηστευτής και φιλακόλουθος». Κατά τη διάρκεια της ποιμαντορίας του εδώ στη Λάρισα, η οποία διήρκησε εννέα χρόνια, γνωρίσθηκε με τον περίφημο λόγιο μοναχό Ευγένιο Γιαννούλη τον Αιτωλό από το μοναστήρι της Αγίας Παρασκευής στα Βραγγιανά των Αγράφων, το οποίο ανήκε την περίοδο εκείνη στη δικαιοδοσία της μητροπόλεως Λαρίσης. Το πλείστον της αλληλογραφίας των δύο σοφών ανδρών διασώθηκε και έχει κατά καιρούς επισταμένα μελετηθεί.
Ο Διονύσιος Δ’ Βυζάντιος έμεινε στη Λάρισα μέχρι τον Οκτώβριο του 1671, οπότε εκλέχθηκε Οικουμενικός Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως και καθιερώθηκε ως Διονύσιος Δ’ ο Μουσελίμης. Από το 1671 μέχρι το 1694 αναδείχθηκε πέντε φορές οικουμενικός πατριάρχης, αφού ενδιάμεσα με διάφορες ραδιουργίες Οθωμανών και χριστιανών καθαιρέθηκε ισάριθμες φορές[3]. Την τελετή της πρώτης ενθρόνισής του έτυχε να παρακολουθήσει και ο Άγγλος John Covel (1638-1722). Ο Covel ήταν ένας ευρυμαθής αγγλικανός κληρικός, γιατρός, φιλόλογος και βαθύς γνώστης της ελληνικής γλώσσας. Βρέθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 1670 ως διπλωμάτης κοντά στον πρέσβη της Αγγλίας, ως επικεφαλής της Levant Company. Κατά την περίοδο που παρέμεινε στην πρωτεύουσα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, αλλά και κατά την διάρκεια των ταξιδιών του στη Μικρά Ασία, ο Covel συνέλεξε νομίσματα, αρχαιότητες, ελληνικά χειρόγραφα και πλήθος πληροφοριών για διάφορα θέματα (δημογραφικά, πολιτικά, οικονομικά, φιλολογικά, βοτανικής, ζωολογίας, μουσικής, θεολογίας, αρχιτεκτονικής, επιγραφικής). Τα ημερολόγιά του περιέχουν και σημειώσεις για τα ήθη και έθιμα των διαφόρων εθνοτήτων που ζούσαν στην αυτοκρατορία[4]. Συγχρόνως μελετούσε σε βάθος και τις δογματικές θέσεις των ορθοδόξων, γεγονός που εκείνη την περίοδο ενδιέφερε ιδιαίτερα την Αγγλικανική Εκκλησία. Όταν το 1677 επέστρεψε στην Αγγλία με γεμάτες τις αποσκευές του από ελληνικούς χειρόγραφους κώδικες, κατέγραψε σε βιβλίο[5] τις εντυπώσεις από την επταετή δραστηριότητά του στην Ανατολή. Στα ημερολόγιά του ο John Covel μεταξύ άλλων περιγράφει και την τελετή ενθρόνισης τού από Λαρίσης πατριάρχου Διονυσίου Δ’ με λίγα και απλά λόγια, βασισμένα πάνω στο τι συγκράτησε η ματιά ενός ετερόδοξου κληρικού από την πολύωρη τελετή στον πατριαρχικό ναό του Αγίου Γεωργίου. Γράφει σχετικά:
«Προσέρχονται οι πρώην πατριάρχαι με τας πολυχρώμους ποιμαντορικάς των ράβδους, με σφαιρικούς αρμούς και δύο χρυσάς κεφαλάς όφεων επί της κορυφής. Πρώτος ο Παΐσιος[6], δεύτερος ο Διονύσιος[7] και τρίτος ο Μεθόδιος. Οδηγήθησαν εις τας θέσεις των, ακριβώς έναντι του πατριαρχικού θρόνου. Παραπλεύρως και όπισθεν των πρώην πατριαρχών κατέλαβον θέσεις και οι λοιποί μητροπολίται του Οικουμενικού Θρόνου. Κατόπιν ο Μέγας Λογοθέτης[8] ανακοινώνει από του άμβωνος στηλιτευτικό κείμενο κατά του προηγουμένου πατριάρχου Παρθενίου … Ακολούθησε τελετή δοξολογίας κατά την οποίαν έλαβε μέρος ο νέος Πατριάρχης, ο οποίος εστάθη έμπροσθεν του ιερού Βήματος και απέναντι των τέως πατριαρχών και των μητροπολιτών. Ακολούθως άλλος πατριαρχικός αξιωματούχος, υποθέτω ο Μέγας Ρήτωρ, ανελθών επί εξέδρας εξεφώνησε θαυμασίαν, απλήν και ευχάριστον ομιλίαν. Επήνεσσε τους μητροπολίτας και τους πρώην πατριάρχας δια την σπουδαίαν επιλογήν των, εκφράζοντας βεβαιότητα δια την ευτυχή έκβασιν των προβλημάτων της εκκλησίας. Πριν λάβει τέλος η τελετή κάποιος μητροπολίτης εξεφώνησε ευχήν και χαιρέτισε τον Πατριάρχην και τους άλλους αρχιερείς…»[9].
Μία ανάλογη τελετή ενθρόνισης πατριάρχου, προερχόμενου επίσης από την μητρόπολη Λαρίσης περιγράφεται σε βιβλίο του Κων. Σάθα[10]. Πρόκειται για τον Ιερεμία, ο οποίος εκλέχθηκε μητροπολίτης Λαρίσης το 1572 και σε δύο χρόνια, το 1574, εκλέχθηκε Οικουμενικός Πατριάρχης με την επωνυμία Ιερεμίας Β’ ο Τρανός. Η τελετή ενθρόνισής του περιγράφεται παραστατικότατα και με λεπτομέρειες από έναν σύγχρονό του, τον λόγιο Μανουήλ Μαλαξό. Είχε πραγματοποιηθεί στον βυζαντινό ναό της Παμμακαρίστου, ο οποίος την περίοδο εκείνη αποτελούσε τον πατριαρχικό ναό και στα κελιά του στεγαζόταν το Πατριαρχείο.
Ο πατριάρχης Διονύσιος Δ’ ο Μουσελίμης φυλακίσθηκε από τους Οθωμανούς δύο φορές, το 1679 και το 1687-88. Για την απελευθέρωσή του μεσολάβησαν διάφοροι πολιτικοί παράγοντες της Κωνσταντινουπόλεως, έπειτα από την καταβολή μεγάλου χρηματικού ποσού. Καθ' όλη τη διάρκεια της πατριαρχίας του ασχολήθηκε με μεγάλο αριθμό κανονικών θεμάτων καθώς και με τη θέση των Ορθοδόξων απέναντι στους Προτεστάντες. Η απάντησή του στους Καλβινιστές θεολόγους περί των δογμάτων της Ορθοδόξου Εκκλησίας έχει μείνει ιστορική για την ακρίβεια της διατυπώσεώς της.
Μετά την τελευταία απομάκρυνσή του από τον πατριαρχικό θρόνο (1694), αποσύρθηκε στο Βουκουρέστι, όπου και πέθανε το 1696 και ενταφιάσθηκε στην μονή Ραδούλ Βόδα όπου έζησε τα τελευταία χρόνια της ζωής του. Το μοναστήρι αυτό ήταν μετόχι της Ι. Μ. Ιβήρων του Αγ. Όρους, στην οποία πεθαίνοντας άφησε την πλούσια βιβλιοθήκη και τα άμφιά του. Ορισμένα άμφια τα οποία προέρχονται από τη θητεία του στη μητρόπολη Λαρίσης και φέρουν την ανάλογη επιγραφή, έχουν διασωθεί και είναι εκτεθειμένα στο σχετικά απρόσιτο σκευοφυλάκιο της μονής Ιβήρων.
-------------------------------
[1]. Παπαθεοδώρου Νικόλαος, Ο μητροπολίτης Λαρίσης Διονύσιος Γ’ ο Βαρδαλής (1652-1662), περ. ΤοΤάλαντο, τεύχ. Μαΐου-Ιουνίου 2007.
[2]. Ο μητροπολίτης Αθηνών Μελέτιος είναι περισσότερο γνωστός από το βιβλίο του "Μελετίου Γεωγραφία Παλαιά και Νέα", η οποία εκδόθηκε στη Βενετία το 1728, μετά τον θάνατό του. Ορισμένοι ιστορικοί αναφέρουν ότι πέθανε στη Λάρισα κατά διάρκεια ενός ταξιδιού του.
[3]. Στον πατριαρχικό θρόνο ανήλθε πέντε φορές, κατά τα διαστήματα 1671-1673, το 1676-1679, το 1682-1684, το 1686-1687 και το 1693-1694. Στα μεσοδιαστήματα που ήταν καθηρημένος βρισκόταν συνήθως στην Βλαχία, με την οποία είχε αποκτήσει ιδιαίτερη σχέση.
[4]. Βιγγοπούλου Ιόλη. Travelogues. Με το βλέμμα των περιηγητών. Τόποι-Μνημεία-Άνθρωποι. Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη
[5]. Covel John. Some Account of the present Greek Church, with Reflections on their present Doctrine and Discipline..., Cambridge, Cornelius Crownfield, MDCCXXII [=1722].
[6]. Ο πατριάρχης Παϊσιος Α’ ήταν μητροπολίτης Λαρίσης από το 1645 μέχρι το 1652, χρονολογία κατά την οποία κατέλαβε τον πατριαρχικό θρόνο
[7]. Ο πατριάρχης Διονύσιος Γ’ ο Βαρδαλής ήταν μητροπολίτης Λαρίσης από το 1652 μέχρι το 1662 οπότε και εκλέχθηκε οικουμενικός πατριάρχης. Γενικά έχοντας υπ’ όψη τον κατάλογο των πατριαρχών, μας κάνει εντύπωση ότι σε ένα διάστημα μόλις δεκαεπτά ετών, δηλαδή από το 1652 μέχρι το 1679, τέσσερες μητροπολίτες Λαρίσης εκλέχθηκαν πατριάρχες Κωνσταντινουπόλεως, γιατί εκτός από τον Παϊσιο Α’, τον Διονύσιο Γ’ Βαρδαλή και τον Διονύσιο Δ’ Μουσελίμη που περιγράφουμε, ακολούθησε και ο Ιάκωβος Α’ ο Χίος, ο οποίος ποίμανε την μητρόπολη Λαρίσης από το 1671 μέχρι το 1679, χρονολογία κατά την οποία ανακηρύχθηκε και αυτός πατριάρχης.
[8]. Ο Μέγας Λογοθέτης ήταν υψηλόβαθμος αξιωματούχος κατά την περίοδο της Βυζαντινής αυτοκρατορίας και μετά την άλωση της Πόλης αποτέλεσε τον ανώτατο τίτλο που απονέμει το πατριαρχείου σε λαϊκό.
[9]. Jean-Pierre Grelois: Dr. John Covel. Voyages en Turquie (1670-1677), Paris (1998).
[10]. Σάθας Κων., Βιογραφικόν σημείωμα περί του πατριάρχου Ιερεμίου Β’ (1572-1594), εν Αθήναις (1870) σελ. η’- ι’.
Του Νικ. Αθ. Παπαθεοδώρου
nikapap@hotmail.com
