Η φωτογραφία αυτή φανερώνει την σημαντική και ευνοϊκή θέση που κατείχε ο μητροπολιτικός ναός στον λόφο της Λαρισινής Ακροπόλεως. Οι πρώτες εργασίες κατασκευής του ναού άρχισαν στα τέλη του 19ου αιώνα. Έπρεπε να αντικατασταθεί η βασιλική του Καλλιάρχη, η οποία είχε οικοδομηθεί κατά την διάρκεια της τουρκοκρατίας πρόχειρη και μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα. Πρώτα κατασκευάσθηκε η δυτική πλευρά με τα δύο ψηλά κωδωνοστάσια σε ρυθμό νεοκλασικό και σύντομα ακολούθησε και η κατασκευή του υπόλοιπου ναού. Τα εγκαίνια έγιναν με επισημότητα στις 25 Σεπτεμβρίου 1907 από τον τότε μητροπολίτη Λαρίσης Αμβρόσιο Κασσάρα (1900-1910)[1]. Το τελικό αποτέλεσμα ήταν η δημιουργία μιας μεγάλης σε μέγεθος και επιβλητικής σε ύψος τρίκλιτης σταυροειδούς βασιλικής με τρούλο, της οποίας η θέση ψηλά στον λόφο της προσέδιδε επί πλέον ύψος, ειδικά όταν την αντίκριζε κανείς από κάτω, καθώς διέσχιζε την πέτρινη γέφυρα του Πηνειού.
Αργότερα, η είσοδος του ναού καλύφθηκε με όμορφα μαρμάρινα σκαλοπάτια και στο ύψος της εισόδου κατασκευάσθηκε ευρύτατο ορθογώνιο πλατύσκαλο. Η όλη κατασκευή ήταν αναγκαία και άρμοζε σε μητροπολιτικό ναό μεγαλουπόλεως, όπου συχνά διαδραματίζονταν διάφορα επίσημα γεγονότα, όπως δοξολογίες, εορτές, υποδοχές αρχόντων, πανηγύρεις, κλπ. Στις ακάλυπτες πλευρές του προαύλιου χώρου τοποθετήθηκαν προστατευτικά μεταλλικά κιγκλιδώματα και φυτεύτηκαν δένδρα. Σε κάποια πρώιμη φάση η λίθινη τοιχοποιία του ναού καλύφθηκε με επίχρισμα σε ολόκληρη την επιφάνειά της, έτσι όπως αποτυπώνεται και στην δημοσιευόμενη φωτογραφία.
Ο αρχιτέκτονας του ναού αυτού, το όνομα του οποίου δεν μας είναι γνωστό, φαίνεται καθαρά ότι προσάρμοσε το όλο σχέδιο στο γενικότερο αρχιτεκτονικό πνεύμα που επικρατούσε την περίοδο εκείνη στην ναοδομία. Η ομοιότητα αρκετών στοιχείων, σε μικρότερη βέβαια κλίμακα, με τον καθεδρικό ναό των Αθηνών, ιδιαίτερα στην πρόσοψη, είναι εμφανής. Είναι γεγονός ότι ο ναός αυτός της πρωτεύουσας του ελληνικού κράτους υπήρξε πρότυπο όχι μόνον για τον Άγιο Αχίλλιο, αλλά και για πολλούς άλλους ναούς σε ολόκληρη την ελληνική επικράτεια και μάλιστα αρκετά χρόνια πριν από την απελευθέρωση του 1881 και στην Θεσσαλία. Στην περιοχή μας ο ναός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου στον Αμπελώνα είναι σύγχρονος με τον Άγιο Αχίλλιο, αφού εγκαινιάσθηκε έναν χρόνο νωρίτερα, το 1906,έχει περίπου την ίδια αρχιτεκτονική μορφή, χωρίς όμως να διαθέτει κωδωνοστάσια, και διατηρείται μέχρι σήμερα. Το ίδιο αρχιτεκτονικό σχέδιο, αλλά σε πιο απλουστευμένη μορφή και με ένα μόνον κωδωνοστάσιο είχε και ο προπολεμικός ναός του Αγίου Αθανασίου που είχε κτισθεί το 1925[2].
Πίσω από την δεξιά όχθη του ποταμού διακρίνεται το ψηλό αναλληματικό τοιχίο, το οποίο συγκρατεί τις δυτικές υπώρειες του λόφου και όσο προχωρεί προς την βόρεια πλευρά ελαττώνεται σε ύψος. Το προστατευτικό αυτό τοιχίο κατασκευάσθηκε το 1892 και με τον τόπο αυτό δημιουργήθηκε στα δυτικά του ναού ένας ευρύς προαύλιος χώρος, απαραίτητος για τις επίσημες τελετές που πραγματοποιούνται σε μητροπολιτικούς ναούς.
Δεξιότερα του ναού απεικονίζονται δύο κτίσματα. Το πρώτο που είναι και το ψηλότερο είναι η τριώροφη κατοικία που έκτισε ο Ιωάννης Βελλίδης, ένας πλούσιος γαιοκτήμονας. Είχε υπό την κατοχή του την περιοχή του χωριού Τατάρ, της σημερινής Φαλάνης. Ο Βελλίδης δαπάνησε ένα σεβαστό ποσόν για να κατασκευάσει σε περίοπτη θέση πάνω στο λόφο το επιβλητικό αρχοντικό του, δίπλα από τον μητροπολιτικό ναό, σε διαστάσεις που να αντιπαραβάλλεται και να υπερτερεί απ’ αυτόν σε ύψος. Δυστυχώς όμως η μοίρα δεν επεφύλαξε ευτυχισμένες ημέρες στο ζεύγος Βελλίδη. Ο ιδιοκτήτης του λίγο μετά την ολοκλήρωση της οικοδομής είχε τραγικό τέλος. Σύμφωνα με την ειδησεογραφία των εφημερίδων της εποχής, τον Απρίλιο του 1890,για άγνωστους λόγους, έπεσε στα νερά του διπλανού Πηνειού και αυτοκτόνησε. Τρεις ημέρες μετά την κηδεία του Ιωάννη Βελλίδη, η σύζυγός του Ελένη, μέσα στο βαθύ πένθος που βρέθηκε, δεν μπόρεσε να αντέξει τον άδικο χαμό του άνδρα της και τον ακολούθησε και εκείνη στον τάφο, δίπλα του[3].
Το δεύτερο κτίσμα στη σειρά είναι η κατοικία του Δημητρίου Αλέκου (1818-1897), ο οποίος επί τουρκοκρατίας είχε διατελέσει δημογέροντας και ήταν ένας από τους δύο δημοτικούς συμβούλους του πρώτου Δημοτικού Συμβουλίου της Λάρισας το οποίο διορίσθηκε το 1881 αμέσως μετά την απελευθέρωση.
Η τύχη και των τριών αυτών κτισμάτων που διακρίνονται στη φωτογραφία είναι γνωστή. Καταστράφηκαν ολοσχερώς από τον μεγάλο σεισμό του 1941.
[1]. Ο μητροπολίτης Λαρίσης Αμβρόσιος Κασσάρας, Καλύμνιος την καταγωγή, χρημάτισε επίσκοπος Πλαταμώνος κατά τα έτη 1877-1900. Το 1900 με Β. Δ. ενσωματώθηκε η μικρή σε έκταση επισκοπή Πλαταμώνος στη χηρεύουσα τότε Μητρόπολη Λαρίσης και ο ίδιος διορίσθηκε μητροπολίτης με τον τίτλο Λαρίσης, Πλαταμώνος και Φαναριοφερσάλων. Καθαιρέθηκε το 1910 και μέχρι τον θάνατό του το 1918 σχόλαζε στο Συκούριο, όπου είχε ανοικοδομήσει ιδιωτική κατοικία και διέμενε μαζί με τους συγγενείς του.
[2]. Βλέπε: Παπαθεοδώρου Νικόλαος, Ο Ναός του Αγίου Αθανασίου, Λάρισα, εφ. «Ελευθερία», φύλλο της 8ης Ιανουαρίου 2014.
[3].Αλέξανδρος Γρηγορίου, Το Α΄ Δημοτικό Νεκροταφείο της Λάρισας (1899-1993). Ιστορική διαδρομή. Ταφικά μνημεία. Ο Ιερός Ναός των Παμμεγίστων Ταξιαρχών. Το Στρατιωτικό Νεκροταφείο της Λάρισας, Θεσσαλονίκη (2013) σ. 19.
Του Νικ. Αθ. Παπαθεοδώρου
nikapap@hotmail.com
