Του Κωνσταντίνου Αθ. Οικονόμου, δασκάλου στο 32ο Δ. Σχ. Λάρισας, συγγραφέα
ΓΕΝΙΚΑ: Ο πρώτος ιερός πόλεμος(1) ήταν ο πρώτος από μία σειρά πολέμων που έγιναν κατά την αρχαιότητα με σκοπό τον έλεγχο του Μαντείου των Δελφών. Επικρατέστερη χρονική περίοδος διεξαγωγής του πολέμου θεωρείται το χρονικό διάστημα από το 595 έως το 585 π.Χ.. Ο πόλεμος διεξήχθη ανάμεσα στην ευρύτερη συμμαχία των Θεσσαλών με τους Σικυώνιους και τους Αθηναίους, εναντίον της φωκικής πόλης Κίρρας. Αφορμή για το ξέσπασμα του πολέμου αποτέλεσε το γεγονός πως οι κάτοικοι της Κίρρας παρενοχλούσαν τους προσκυνητές του μαντείου των Δελφών. Τα βαθύτερα αίτια του πολέμου όμως βρίσκονταν στις φιλοδοξίες των Θεσσαλών να επικρατήσουν οριστικά στην Φωκίδα και να ελέγξουν το πλουσιότατο μαντείο των Δελφών, ενώ οι Σικυώνιοι είχαν στόχο να απαλλαγούν οριστικά από τους Κιρραίους πειρατές που δρούσαν στον Κορινθιακό κόλπο και είχαν εξελιχθεί σε απειλή γι’ αυτούς.
ΙΣΤΟΡΙΚΟ: Προς τα τέλη του 7ου αιώνα π.Χ. Οι Θεσσαλοί είχαν εξελιχθεί σε μία από τις μεγαλύτερες δυνάμεις του ελλαδικού χώρου. Έχοντας ήδη άνετα επικρατήσει στα γειτονικά κράτη των Μαλιέων, των Αινιάνων, προς Νότον, τον Περραιβών προς Βορράν και των Δολόπων προς τη Δυση, είχαν εξασφαλίσει τον έλεγχο του Δελφικού συμβουλίου και ήταν σε θέση να χρησιμοποιήσουν τη Δελφική Αμφικτυονία, για δικούς τους σκοπούς, χάρις και στον πλειοψηφικό αριθμό των ιερομνημόνων που είχαν. Κύριο εμπόδιο για τον έλεγχο του ίδιου του μαντείου αποτελούσαν οι Φωκείς που διατηρούσαν την αυτονομία τους. Λίγο πριν το ξέσπασμα του πολέμου οι μόνες φωκικές πόλεις που δεν είχαν ακόμα υποταχθεί στους Θεσσαλούς ήταν η Κρίσα και το επίνειό της, η Κίρρα. Η Κίρρα ήταν το κοντινότερο λιμάνι στους Δελφούς, οπότε λογικά οι προσκυνητές που κατευθύνονταν στους Δελφούς μέσω της θάλασσας κατέληγαν στο λιμάνι της πόλης. Φαίνεται πως την περίοδο αυτή οι Κιρραίοι απαιτούσαν χρήματα ως διόδια, που συχνά τα αποσπούσαν εκβιατικά, από τους προσκυνητές, που διέρχονταν από την πόλη τους με σκοπό να πάνε στο δελφικό Μαντείο. Το γεγονός αυτό αποτέλεσε αφορμή για να κηρύξει η Δελφική αμφικτυονία τον πόλεμο στους Κιρραίους. Με τους Θεσσαλούς συμμάχησαν οι Σικυώνιοι οι οποίοι στόχευαν να απαλλαγούν από τους Κιρραίους πειρατές που δρούσαν στα ανοιχτά της πόλης τους και στον ευρύτερο Κορινθιακό κόλπο. Την συμμαχία αυτή ακολούθησαν και οι Αθηναίοι.
Ο ΠΟΛΕΜΟΣ: Για τα γεγονότα του πολέμου υπάρχουν λιγοστές αρχαίες πηγές που δεν συμφωνούν απόλυτα μεταξύ τους. Σημαντικότερες πηγές είναι η αναφορά του κατά 8 αιώνες(!) μεταγενέστερου Παυσανία, οι αναφορές που γίνονται στον εξίσου χρονικά απέχοντα Στράβωνα, στο Διόδωρο το Σικελιώτη, αλλά και αποσπασματικές πληροφορίες από ένα έργο του ρήτορα Αισχίνη. Από τις πηγές αυτές πληροφορούμαστε, ή μάλλον εικάζουμε, πως ο πόλεμος διήρκεσε δέκα έτη. Αρχηγός των Θεσσαλών ήταν ο Ευρύλοχος, από την ονομαστή Λαρισαϊκή οικογένεια ταγών των Αλευάδων. Οι Σικυώνιοι είχαν επικεφαλής τους τον Τύραννο Κλεισθένη, από τη Ορθογοριδαϊκή δυναστέια της πόλης, ενώ οι Αθηναίοι τον γνωστό μας Σόλωνα. Η Κίρρα πολιορκήθηκε από στεριά και την θάλασσα και τελικά υπέκυψε όταν οι πολιορκητές δηλητηρίασαν τις πηγες που τροφοδοτούσαν με νερό την πόλη με κάποιο δηλητήριο που οι σύμμαχοι παρήγαν από το δηλητηριώδες φυτό ελλέβορο. Οργανωτής αυτού του σχεδίου φαίνεται πως ήταν ο Κλεισθένης της Σικυώνας αλλά, κατά τον Παυσανία, ιθυνων νους ήταν ο Αθηναίος Σόλων. Σύμφωνα με άλλη εκδοχή η Κίρρα πολιορκήθηκε κατά τα έτη 592-590 π.Χ. Ο αποκλεισμός από την θάλασσα που επέβαλε ο στόλος των Σικυώνιων στους Κιρραίους τους ανάγκασε να εγκαταλείψουν την πόλη και να οχυρωθούν στο όρος Κίρφη, ακριβώς πάνω από την πόλη, κοντά στην θέση της Φωκικής πόλης Εχεδάμειας. Μετά από αντίσταση μερικών χρόνων υπέκυψαν τελικά.
ΤΑ ΜΕΤΑ ΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟ: Οι συνέπειες του πολέμου ήταν να καταστραφεί η πόλη Κίρρα, πιθανόν δε και η Κρίσα. Η πόλη των Δελφών έγινε ανεξάρτητη και παραχωρήθηκε σε αυτή το Κρισαίο πεδίον [ο γνωστός μας κάμπος της Άμφισσας], το οποίο χαρακτηρίστηκε ιερό.
Σε αυτή την κοιλάδα δεν επιτρέπονταν ούτε καλλιέργεια, ούτε κτίσιμο πόλης. Επιτρέπονταν μόνο στους λειμώνες της ποίμνια προβάτων και αγέλες βοών προς ευκολία των προσκυνητών για την αγορά και την θυσία των προς τον θεό. Από τότε οι εορτές προς τιμήν του Απόλλωνα (Πύθια) έγιναν πυκνότερες και μεγαλοπρεπέστερες. Οι Θεσσαλοί κυριάρχησαν στην Φωκίδα και παρέμειναν κύριοι της περιοχής για είκοσι ακόμα χρόνια μέχρι να ηττηθούν από τους Βοιωτούς και να αποσυρθούν τελικά και από την Φωκίδα. Παράλληλα, μετά την ήττα τους οι Φωκείς ενίσχυσαν τους δεσμούς τους σε τοπικό επίπεδο, με αποτέλεσμα να αντιμετωπίσουν από κοινού τους Θεσσαλούς στην μάχη της Υάμπολής το 510 π.Χ. όπου επικράτησαν και απαλλάχτηκαν από την απειλή των Θεσσαλών.
ΠΑΡΑΘΕΜΑΤΑ: 1. “ Ἔστι γάρ, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, τὸ Κιῤῥαῖον ὠνομασμένον πεδίον καὶ λιμὴν ὁ νῦν ἐξάγιστος καὶ ἐπάρατος ὠνομασμένος. Ταύτην ποτὲ τὴν χώραν κατῴκησαν Κιῤῥαῖοι καὶ Κραγαλίδαι, γένη παρανομώτατα, οἳ εἰς τὸ ἱερὸν τὸ ἐν Δελφοῖς καὶ περὶ τὰ ἀναθήματα ἠσέβουν, ἐξημάρτανον δὲ καὶ εἰς τοὺς Ἀμφικτύονας. Ἀγανακτήσαντες δ' ἐπὶ τοῖς γιγνομένοις μάλιστα μέν, ὡς λέγονται, οἱ πρόγονοι οἱ ὑμέτεροι, ἔπειτα καὶ οἱ ἄλλοι Ἀμφικτύονες, μαντείαν ἐμαντεύσαντο παρὰ τῷ θεῷ, τίνι χρὴ τιμωρίᾳ τοὺς ἀνθρώ πους τούτους μετελθεῖν”. [Αισχίνης, Κατά Κτησιφώντος]
2. “ Αὕτη μὲν οὖν συμμένει, ἡ δὲ Κίρρα καὶ ἡ Κρῖσα κατεσπάσθησαν, ἡ μὲν ὕστερον ὑπ´ Εὐρυλόχου τοῦ Θετταλοῦ κατὰ τὸν Κρισαῖον πόλεμον”. [Στράβων, Γεωγραφικά, βιβλίο 9,3.
3. “εὑρέθη δὲ καὶ ἕτερον τῷ Σόλωνι σόφισμα ἐς τοὺς Κιῤῥαίους: τοῦ γὰρ Πλείστου τὸ ὕδωρ ῥέον διὰ ὀχετοῦ σφισιν ἐς τὴν πόλιν ἀπέστρεψεν ἀλλαχόσε ὁ Σόλων. καὶ οἱ μὲν πρὸς τοὺς πολιορκοῦντας ἔτι ἀντεῖχον ἔκ τε φρεάτων καὶ ὕδωρ τὸ ἐκ τοῦ θεοῦ πίνοντες: ὁ δὲ τοῦ ἐλλεβόρου τὰς ῥίζας ἐμβαλὼν ἐς τὸν Πλεῖστον, ἐπειδὴ ἱκανῶς τοῦ φαρμάκου τὸ ὕδωρ ᾔσθετο ἔχον, ἀπέστρεψεν αὖθις ἐς τὸν ὀχετόν. καὶ--ἐνεφορήσαντο γὰρ ἀνέδην οἱ Κιῤῥαῖοι τοῦ ὕδατος [καὶ] οἱ μὲν ὑπὸ ἀπαύστου τῆς διαῤῥοίας ἐξέλιπον οἱ ἐπὶ τοῦ τείχους τὴν φρουράν.” [Παυσανίας, Ελλάδος Περιήγησις, Φωκικά].
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: Ιστορία του ελληνικού έθνους, εκδοτική Αθηνών, Β΄τόμος σελ 237. www.Arxaiologia.gr Άρθρο της Κατερίνας Τυπάλδου-Φακίρη
konstantinosa.oikonomou@gmail.com www.scribd.com/oikonomoukon
(1)Συνολικά καταγράφονται τρεις ιεροί πόλεμοι. Στον Β΄ Ιερό πόλεμο [449-448 π.Χ.], η Θεσσαλία δεν συμμετείχε, ενώ στον Γ΄ Ιερό πόλεμο [356-346 π.Χ.], η Θεσσαλία δέχθηκε την επίθεση των Φωκαίων υπό τον Ονόμαρχο.
