Η μέρα αυτή καθιερώθηκε με προεδρικό διάταγμα και ορίσθηκε η 13η Οκτωβρίου. Είναι μια μέρα μνήμης αφιερωμένη σ' αυτούς που αγωνίστηκαν και έπεσαν στον αγώνα καθώς και στον γόνο της αρχοντικής οικογένειας τον Παύλο Μελά που έπεσε στα 34 του χρόνια στην περιοχή της Καστοριάς.
Η Μακεδονία από αρχαιοτάτων χρόνων υπήρξε ο προμαχώνας του Ελληνισμού. Αυτή αντιμετώπισε όλες τις επιδρομές που δεχθήκαμε από το Βορρά.
Υπήρξε όμως και μια περίοδος που δέχθηκε μια ύπουλη και άνανδρη πρόκληση η οποία κράτησε τριάντα ολόκληρα χρόνια και ονομάστηκε Μακεδονικός αγών. Ξεκίνησε ακριβώς από το 1878 με τη Συνθήκη του Αγίου Στεφάνου και τελείωσε το 1908 με την επανάσταση των νέων Τούρκων.
Κατά την περίοδο αυτή που αναφέρω βασίλεψε στη Μακεδονία η Σλαβική τρομοκρατία. Βλέποντας τότε οι Ρώσοι πως το ελεύθερο Ελληνικό Κράτος που δημιουργήθηκε στο Νότο περιήλθε στο άρμα των Άγγλων και όλα έδειχναν καθαρά πως αργά ή γρήγορα οι Τούρκοι θα αποσύρονταν από τα Βαλκάνια είχαν βάλει σαν στόχο να προσαρτήσουν τη Μακεδονία στη Βουλγαρία μια δυνατή και Μεγάλη Βουλγαρία θα εξασφάλιζε τα συμφέροντά τους στη ζωτική αυτή περιοχή και πάνω από άλλα θα τους έδινε την ευκαιρία να έχουν πρόσβαση στο Αιγαίο.
Το 1877 αφού ο Ρωσικός στρατός πέρασε τον Δούναβη και έφτασε έξω από την Κωνσταντινούπολη στον Άγιο Στέφανο αναγκάστηκαν οι Τούρκοι να συνθηκολογήσουν και να δεχτούν τους όρους, που τους ζήτησαν οι Ρώσοι. Δηλαδή να αναγνωρίσουν οι Τούρκοι ως Βουλγαρικό έδαφος όλη σχεδόν τη Μακεδονία ως την Ελασσόνα. Ο Ελληνισμός της Μακεδονίας στάθηκε το μεγάλο εμπόδιο στις ορέξεις αυτές των Σλάβων.
Απάντησε δυναμικά με επανάσταση. Με δύο επαναστατικά κέντρα, ένα στο Λιτόχωρο της Κατερίνης και το άλλο έξω από την Κοζάνη, στο χωριό Χρώμιο ζητώντας την ένωση της Μακεδονίας με την μητέρα Ελλάδα αλλά ταυτόχρονα έστειλαν υπόμνημα στις Μεγάλες Δυνάμεις και ζήτησαν την ακύρωση της Συνθήκης του Αγίου Στεφάνου όπου και εισακούστηκε το αίτημά τους και με τη Συνθήκη του Βερολίνου καταδίκασαν τη συνθήκη αυτή.
Οι Σλάβοι δεν τα έβαλαν κάτω, δημιούργησαν ανταρτικά σώματα με έμπειρους οπλαρχηγούς, τους λεγόμενους κομιτατζήδες, και άρχισαν να λυμαίνονται τα χωριά και τις πόλεις στόχος τους ο εξισλαβισμός της Μακεδονίας.
Αντιμέτωποι με τις συμμορίες αυτές ήλθαν οι ιερείς και δάσκαλοι και άρχισαν βιαιοπραγίες και οι δολοφονίες. Δολοφονήθηκαν κατά τη περίοδο αυτή ουκ ολίγοι ιερείς και όχι μόνον.
Το 1903 η κατάσταση στη Μακεδονία ήταν τραγική το πάνω χέρι το είχαν αυτές οι συμμορίες είχαν φτάσει στο σημείο να κάψουν και μια ολόκληρη κωμόπολη με 8.000 κατοίκους το Ηρωικό Κρούσοβο αφήνοντας πάνω από 50 άμαχους νεκρούς. Φωνές διαμαρτυρίας άρχισαν να ακούγονται από πολλούς για την αδιαφορία των Αθηνών γι' αυτά που γίνονταν στη Μακεδονία. Μεγάλο συλλαλητήριο έκανε τότε ο Αρχιεπίσκοπος Αθηνών Χρύσανθος και τα πράγματα άλλαξαν η καλή οργάνωση που έκανε ο Παύλος Μελάς και ο θάνατος του ξεσήκωσαν όλον τον Ελληνισμό. Αντάρτικα σώματα έφτασαν στη Μακεδονία από την κάτω Ελλάδα, Πελοπόννησο, Μάνη, Πήλιο πάνω από 3.000 Κρητικοί και άρχισαν να δίνονται καθημερινά μάχες σκληρές και αιματηρές όπου υπήρχαν αυτές οι σφηκοφωλιές των Σλάβων και μέσα σε 4 χρόνια το όνειρό τους έγινε παρελθόν. Γύρισαν πίσω και εκδικήθηκαν τον Ελληνισμό της Ανατολικής Ρωμυλίας. Από όλους αυτούς που αγωνίστηκαν στον Μακεδονικό Αγώνα κανένας δεν επιστρατεύτηκε, όλοι τους ήταν εθελοντές και αν καμιά φορά έπιναν κανένα ποτήρι δεν εύχονταν να έχουν καλή υγεία αλλά να έχουν καλό μολύβι. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος είπε αργότερα ο Μακεδονικός Αγών πρέπει να γίνει το Ευαγγέλιο όλων των Ελλήνων.
* Ο Γεώργιος Καρανικόλας είναι μέλος του Πανελλήνιου Συλλόγου απογόνων Μακεδονομάχων ο "Παύλος Μελάς"
