Η εικόνα της Λάρισας που δημοσιεύεται σήμερα είναι χαρακτηριστική, γιατί αποτυπώνει την πόλη όπως ήταν τρία μόλις χρόνια μετά την ένταξή της στο ελληνικό κράτος, ενώ δηλαδή εξακολουθεί ακόμα να διατηρεί ουσιαστικά τη μορφή που είχε κατά τα τελευταία χρόνια της τουρκοκρατίας. Η φωτογραφία είναι του Δημήτριου Μιχαηλίδη, διάσημου την εποχή εκείνη φωτογράφου από την Ανδριανούπολη[1], χρονολογείται από τους περισσότερους ερευνητές στα 1884 και πριν από το 1910 ο Βολιώτης φωτογράφος Στέφανος Στουρνάρας συμπεριέλαβε τη φωτογραφία αυτή σε χρωμολιθόγραφο επιστολικό δελτάριο με τον αρ. 341. Μάλιστα στο επάνω μέρος της κάρτας γράφει στα ελληνικά και τα γαλλικά τον τίτλο: Η ΛΑΡΙΣΑ Εν έτει 1880, και Larissa en 1880, με τη χρονολογία λανθασμένη. Ο φωτογράφος στάθηκε στο χείλος της δεξιάς όχθης του Πηνειού, περίπου στο ύψος της σημερινής δεύτερης οδικής γέφυρας και έστρεψε τον φακό του έτσι ώστε να αποτυπώσει τη δυτική και πιο ενδιαφέρουσα πλευρά της πόλης.
Στο εμπρός μέρος της εικόνας διακρίνεται μια εκτεταμένη εδαφική προεκβολή της δεξιάς όχθης μέσα στην κοίτη του Πηνειού. Δύο ποταμίσιες βάρκες κυκλοφορούν στα νερά του, μπροστά-μπροστά δύο γυναικείες μορφές κάθονται δίπλα σε έναν μεγάλο δέμα, αναμένοντας προφανώς τη βάρκα, ενώ πιο κάτω βαρελάδες και σακάδες γεμίζουν με νερό τα δοχεία τους για να το μεταφέρουν για πώληση στην πόλη.
Στο πάνω μέρος της φωτογραφίας, ξεκινώντας από αριστερά, αρχικά μέσα σε μια μεγάλη συστάδα δένδρων διακρίνουμε διάφορα κτίρια, όσα απέμειναν από το μεγάλο συγκρότημα του Mevlevihane, δηλαδή του τεκέ του τάγματος των Μεβλεβήδων (των στροβιλιζόμενων δερβίσηδων)[2]. Το μεγαλύτερο απ’ αυτά είναι ετοιμόρροπο, με ρωγμές στους τοίχους και εγκαταλειμμένο. Στη συνέχεια ακολουθεί μέρος της μεγάλης λίθινης γέφυρας του Πηνειού. Στη φωτογραφία φαίνονται τα πέντε από εννέα οξυκόρυφα τόξα της. Πιστεύεται ότι την είχε ανακαινίσει εκ βάθρων ο Χασάν μπέης, εγγονός του κατακτητή της Θεσσαλίας Τουρχάνμπέη, στις αρχές του 16ου αιώνα και θεωρείται ότι ήταν η πρώτη πέτρινη γέφυρα στον θεσσαλικό χώρο που η κατασκευή της επέτρεπε τη δίοδο αμαξών. Με τη χρήση μεγεθυντικού φακού διακρίνεται η στερέωση των λίθινων στηθαίων με αρμούς σε λευκό χρώμα, επέμβαση η οποία έγινε αμέσως μετά την απελευθέρωση του 1881. Το γεγονός αυτό μας επιτρέπει τη χρονολόγηση της φωτογραφίας.
Πάνω ακριβώς από τη γέφυρα απλώνεται η συνοικία του Τρανού μαχαλά. Αποτελείται από ένα συνονθύλευμα οθωμανικών κτισμάτων, τα οποία όχι μόνον φθάνουν χαμηλά μέχρι τη δεξιά όχθη του Πηνειού, αλλά καταλαμβάνουν και την είσοδο της γέφυρας από την πλευρά της πόλης. Μέσα σ’ αυτή τη σφιχτή και άναρχη ρυμοτομία κρύβονταν και η εκκλησία του Αγίου Αχιλλίου, η βασιλική του Καλλιάρχη όπως ήταν γνωστή, από το όνομα του μητροπολίτη Διονυσίου του Καλλιάρχη, ο οποίος το 1794 φρόντισε για την κατασκευή της. Πάνω προς τα αριστερά μπορεί να διακρίνει κανείς μικρό μέρος από το τριγωνικό δυτικό αέτωμα του ναού. Ένα μεγάλο ισχυρό κτίριο δεξιότερα στον λόφο είναι γνωστό σαν χάνι των αδελφών Σαχίνη, όπου σύχναζαν ταξιδιώτες με προορισμό την Ελασσόνα και τη Δυτική Μακεδονία. Μετά το 1905 μεταφέρθηκαν στο κτίσμα αυτό οι ποινικές φυλακές Λαρίσης, οι οποίες διατηρήθηκαν μέχρι το 1941, όταν ο ισχυρός σεισμός του Μαρτίου το κατέστησε ακατοίκητο. Μεταπολεμικά το κτίριο κατεδαφίσθηκε.
Τέλος στο δεξιό άκρο της φωτογραφίας φαίνεται να διατηρείται σε καλή κατάσταση το τέμενος του Χασάν μπέη. Ήταν το επίσημο τζαμί της Λάρισας, κτισμένο πάνω σε χαμηλή εδαφική έξαρση. Σύμφωνα με την τοπική παράδοση είχε ανεγερθεί πάνω στον χώρο βυζαντινής εκκλησίας, αφιερωμένης στη Σοφία του Θεού, στη θέση της οποίας κατά την κλασική περίοδο υπήρχε αρχαίο ιερό προς τιμή της θεάς Δήμητρας. Συναντούμε επομένως και στην πόλη μας το φαινόμενο της χρονικής αλληλουχίας των επικρατούντων σε κάθε εποχή θρησκειών, το οποίο παρατηρούμε και σε άλλες περιοχές της ανατολικής λεκάνης της Μεσογείου τις τελευταίες χιλιετίες. Δωδεκάθεο – Χριστιανισμός – Μωαμεθανισμός στην ίδια θέση λατρείας, αλλά με διαφορετική αρχιτεκτονική μορφή. Και μάλιστα πολλές φορές με οικοδομικό υλικό ενσωματωμένο έντεχνα από το παλαιότερο κτίσμα στο νεότερο.
Η άποψη αυτή της Λάρισας ανέκαθεν ήταν η πιο δημοφιλής για σκιτσογράφους και φωτογράφους. Πολλοί Ευρωπαίοι περιηγητές, κυρίως του 19ου αιώνα, είχαν καταγράψει τη θέση αυτή της πόλεως σε χαρακτικά, που εκτύπωσαν και συμπεριέλαβαν στα οδοιπορικά τους βιβλία[3.
------------------------------------------------------------
[1]. Παπαθεοδώρου Νικόλαος, Η παλιά Γέφυρα, εφ. Ελευθερία, Λάρισα, φύλλο της 12ης Οκτωβρίου 2014.
[2]. Παλιούγκας Θεόδωρος, Η Λάρισα κατά την Τουρκοκρατία (1423-1881), Λάρισα (1996) σ. 274.
[3]. Παπαθεοδώρου Νικόλαος, Η Λάρισα στα χαρακτικά των Ευρωπαίων περιηγητών (16ος -19ος αιώνας), Λάρισα, 2006.
ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΑΘ. ΠΑΠΑΘΕΟΔΩΡΟΥ
nikapap@hotmail.com
