Του Κώστα Ζησόπουλου
Για την αρχοντοπούλα της Πίνδου Ειρήνη Στουρνάρα πρώτη φορά πληροφορήθηκα, όταν διάβασα το ημερολόγιο που έγραψε ο Γάλλος Γουσταύος Εϊχταλ κατά την περιοδεία του στην Ανατολική Στερεά Ελλάδα τον χειμώνα του 1834 - 1835. Το ημερολόγιο αυτό καθώς και άλλα έγγραφά του μετέφρασε, σχολίασε και δημοσίευσε στην «ΕΣΤΙΑ» το 1886 ο Δ. Βικέλας με τίτλο «Ο Γουσταύος Εϊχταλ στην Ελλάδα».
Στα 1974 τα κείμενα αυτά δημοσιεύθηκαν από τις εκδόσεις «ΜΠΑΫΡΟΝ» με τίτλο «Οικονομική και κοινωνική κατάσταση στην Ελλάδα μετά την Επανάσταση».
Ο Εϊχταλ ήταν σαινσιμονιστής, οπαδός του Σαν Σιμόν, τον ιδρυτή του ουτοπικού σοσιαλισμού. Μετά τη διάλυση της εταιρίας των σαινσιμονιστών, πολλοί απ’ αυτούς κατέληξαν στην Ελλάδα, όπου βρήκαν υποστήριξη από τον Κωλέττη. Ο Εϊχταλ τοποθετήθηκε στο Γραφείο Πολιτικής Οικονομίας με σκοπό να μελετήσει την οικονομική και κοινωνική κατάσταση της χώρας και να προτείνει λύσεις για την οικονομική της ανάπτυξη. Βασική του επιδίωξη ήταν να μελετήσει τη δυνατότητα εγκατάστασης Ευρωπαίων αποίκων στα εθνικά κτήματα.
Στην Ελλάδα ήρθε το 1833 και τον Νοέμβριο του 1834 επιχειρεί περιοδεία στην Ανατολική Στερεά. Κατά τη διαδρομή του παρατηρεί και σημειώνει ό,τι έχει σχέση με την κοινωνικοικονομική κατάσταση της ελληνικής κοινωνίας μετά τον αγώνα της εθνικής ανεξαρτησίας.
Στις 8 Δεκεμβρίου του 1834 φθάνει στη Λαμία, όπου ενημερώνεται από τους στρατιωτικούς και τους τσιφλικάδες της πόλης για την κατάσταση που επικρατεί στην επαρχία τους, για να καταλάβει ότι «Δύσκολος η σύστασις ξένων εποικισμών εν Ελλάδι».
Στις 12 Δεκεμβρίου φθάνει στην Υπάτη (Πατρατζίκι). Φρούραρχος εκεί είναι ο Χριστόδουλος Χατζηπέτρος, ξάδελφος του Κωλέττη, από τον οποίο έχει συστατική επιστολή. Γράφει, λοιπόν, στο ημερολόγιό του για την οικογένεια του Χατζηπέτρου.»Με υποδέχεται φιλικώς ο αντισυνταγματάρχης Χριστόδουλος Χατζηπέτρος, εις εκ των πρώην αρχόντων του Βετερνίκου εις τα όρη της Πίνδου, εν Θεσσαλία. Την καταστροφήν της οικογενείας του ήρχισεν ο Αλή Πασάς, την αποτελείωσε δε η επανάστασις. Είχαν εισόδημα 1000 ταλίρων. Δεν του έμεινε, λέγει, ειμή η μεγαλοπρεπής ενδυμασία, εις ίππος τριακοσίων ταλίρων και τα φάλαρά του. Η σύζυγός του είναι εκ της οικογενείας Στουρνάρη, εκ των περιχώρων των Τρικάλων, γυνή ωραία και πνευματώδης. Η ομιλία της έχει χάριν και ευγένειαν όση μέχρι τούδε δεν απήντησα ει μη μεταξύ των ευγενεστέρων κυριών της Γαλλίας και της Ιταλίας».
Όταν επέστρεψε από την Υπάτη έστειλε επιστολή σε ένα φίλο του στην Αθήνα, όπου τον ενημερώνει για όσα είδε και άκουσε κατά την περιοδεία του. Μεταξύ των άλλων δεν παραλείπει να αναφέρει και τη γνώμη του για τη σύζυγο του Χατζηπέτρου. Εντυπωσιάστηκε τόσο πολύ, που ενθουσιασμένος γράφει:
«Γνωρίζεις βεβαίως την σύζυγό του Χατζηπέτρου. Εξ όσων γυναικών είδα μέχρι τούδε εις την Ελλάδα εξέχει αύτη και διαφέρει. Βεβαίως εις το βάθος της ψυχής της διατηρεί την συναίσθησιν της ευγενούς καταγωγής της, το εκδηλοί δε και δια των τρόπων και της ομιλίας της μολαταύτα όμως νομίζω ότι κατόρθωσε να γίνει και «καλή νοικοκυρά», πράγμα σπάνιον και τούτο εις τα μέρη ταύτα. Εάν υπάρχουν πολλαί τοιούτου είδους γυναίκες εις τα όρη της Θεσσαλίας, ας σπεύσει ο βασιλεύς της Ελλάδος να τας συμπεριλάβει εις το βασίλειόν του».
Ο ξένος δεν αναφέρει το όνομά της. Πρόκειται για την Ειρήνη Στουρνάρα, κόρη του Νικόλαου Στουρνάρα, του αρματολού του Κόζιακα και του Ασπροπόταμου, για την οποία πολλές πληροφορίες μας δίνει στα «Στρατιωτικά ενθυμήματα» ο αγωνιστής του 1821 Νικόλαος Κασομούλης.
Ο Κασομούλης, ύστερα από την αποτυχία της επανάστασης στη Μακεδονία κατέληξε όχι μόνο γραμματέας, αλλά και έμπιστος σύμβουλος και συνεργάτης του καπετάν Νικόλα, που είχε τρεις γιους και τρεις κόρες, το Γιαννιό, τον Θύμιο, τον Κώστα, την Ευαγγελή, την Ειρήνη και τη Φώτω.
Η Ευαγγελή παντρεύτηκε το Γρηγόρη Λιακατά, καπετάνιο του Κλίνοβου. Για τις δύο άλλες κόρες του γράφει: «Η Ειρήνη θυγατέρα του ήταν ανύπαντρος, έως 12 χρονών, είχε φυσικόν νουν, σκεπτική, ευαίσθητος και άλλα πολλά φυσικά χαρίσματα. Η Φώτω, ήτις εστάθη μνηστευμένη μου έπειτα, ήταν 8 ή 9 χρονών. Εις την Ειρήνην εύρισκα όλα τα σοβαρά προτερήματα, εις την Φώτων απλά χαρίεντα και οξέα».
Εκτός όμως από την οικογένεια των αρματολών Στουρναραίων ισχυρή οικογένεια στα μέρη του Ασπροποτάμου και τον Κόζιακα ήταν και η οικογένεια των προεστών Χατζηπετραίων από το Βερενίκο. Ο Γούσιος Χατζηπέτρος, ο πιο πλούσιος προεστός της περιοχής, είχε μια κόρη και τέσσερις γιους. Ο πιο μικρός απ’αυτούς ήταν ο Χριστόδουλος.
Ανάμεσα στις οικογένειες των Στουρναραίων και των Χατζηπετραίων υπήρχε κάποια αντιπαλότητα για πολλούς και διάφορους λόγους, αλλά κυρίως, γιατί δεν δέχτηκαν οι Χατζηπετραίοι να συμπεθερέψουν με τους Στουρναραίους. Ο Θύμιος Στουρνάρας ζήτησε για τον γιο του Νικολό μια Χατζηπετρούλα κι εκείνοι αρνήθηκαν. Όταν οι Χατζηπετραίοι ζήτησαν την Ειρήνη για τον Σταθάκη Χατζηπέτρο ο καπετάν Νικολός, δήλωσε:
- Όχι κόρη δεν δίνω σ’ αυτούς, αλλά ούτε σκύλα.
Ωστόσο η Μάρω, η γυναίκα του Ν. Στουρνάρα επιθυμούσε να συμπεθερέψουν οι δύο οικογένειες. Είχε στο νου της να δώσει την κόρη της Ειρήνη στον Χριστόδουλο Χατζηπέτρο. Στο μεταξύ όμως αυτός παντρεύτηκε την κόρη ενός προεστού από το Κλίνοβο.
Για την προστασία των οικογενειών τους και τη μεσολάβηση του Μαυροκορδάτου και του Μ. Μπότσαρη οι οικογένειες των Στουρναραίων εγκαταστάθηκαν στην Κεφαλλονιά. Εκεί ο γνωστός τους Δελαδαμάτσικας έκλεισε τις οικογένειες σε μοναστήρι, με απώτερο σκοπό να πάρει την Ειρήνη γυναίκα στον αδελφό του.
Με την επέμβαση του Καραϊσκάκη οι οικογένειες μετακόμισαν στο νησί Κάλαμο, όπου ήταν εγκατεστημένες και άλλες οικογένειες αγωνιστών. Εκεί οι γυναίκες πλέξανε συνοικέσιο μεταξύ της Ειρήνης και του Κώστα Ράγκου, αδελφού του Γιαννάκη Ράγκου, αρματολού των Αγράφων, χωρίς όμως να ρωτήσουν την κοπέλα.
Το έμαθε ο Ν. Στουρνάρας και συμφώνησε με τον Γ. Ράγκο. Δώσανε λόγο, αλλά με τον όρο να μείνει μυστικός ο αρραβώνας. Ωστόσο στον Κάλαμο οι Ραγκαίοι με δώρα και βιολιά πήγανε σπίτι της Στουρνάρα και επισημοποίησαν τον αρραβώνα. Η Ειρήνη όμως αντέδρασε:
- Καλύτερα ο θάνατος, παρά να πάρω άντρα τον Ράγκο, δήλωσε.
Ο καπετάν Στουρνάρας δεν πίεσε την κόρη του. Πώς όμως να αθετήσει τον λόγο που έδωσε στο Γιαννάκη Ράγκο; Έπεσε σε μεγάλη στεναχώρια. Τελικά με ενέργειες του Ν. Κασομούλη ο αρραβώνας διαλύθηκε.
Στο μεταξύ ο Χρ. Χατζηπέτρος έμεινε χήρος. Δεν τολμούσε όμως να ζητήσει σε γάμο την Ειρήνη, γιατί γνώριζε τις διαθέσεις των Στουρναραίων. Ο νους όμως της Ειρήνης ήταν πάντα στον Χριστόδουλο, ιδέα όχι μόνο που της είχε βάλει η μάνα της, αλλά και η φήμη της ομορφιάς και της παλικαριάς του.
Μετά τη διάλυση του αρραβώνα με τον Κώστα Ράγκο η Μάρω, η γυναίκα του Στουρνάρα πρότεινε πάλι τον Χριστόδουλο για γαμπρό.
Ο καπετάνιος όμως επέπληξε τη γυναίκα του και δήλωσε:
- Καλύτερα να τη θάψω, παρά να τη δώσω σ’ αυτή τη γενιά.
Αν ξακουστός λεβέντης ήταν ο Χρ. Χατζηπέτρος, ξακουστή για την ομορφιά της και τις χάρες στη δυτική Ελλάδα ήταν η Ειρήνη.
Ο γαμπρός της Γρ. Λιακατάς ξεκίνησε νέο συνοικέσιο. Αυτή τη φορά υποψήφιος γαμπρός ήταν ο καπετάνιος Ανδρέας Ισκου. Σύμφωνος με τον αρραβώνα αυτόν ήταν ο πατέρας της. μεσολάβησε όμως η Έξοδος του Μεσολογγίου και ο θάνατος του Στουρνάρα και του Λιακατά. Η οικογένεια της Ειρήνης έχασε τους προστάτες της, την περιουσία της και υπέφερε από μεγάλη φτώχεια.
Γίνονται προτάσεις να πάρει ο Χατζηπέτρος την Ευαγγελή, χήρα του Λιακατά κι ο Κασομούλης τη Φώτω. Φυσικά ο Χριστόδουλος αρνήθηκε και δήλωσε ότι μόνο την Ειρήνη δέχεται να παντρευτεί.
Η μάνα της Ειρήνης με γράμμα της από τον Κάλαμο ζητάει από τον Κασομούλη να ξεκινήσει συνοικέσιο με τους Γριβαίους. Ζητάει να προτείνει για άντρα της Ειρήνης το Σταύρο Γρίβα. Το συνοικέσιο αυτό έμεινε στα λόγια και δεν προχώρησε.
Ξεκίνησε άλλο συνοικέσιο ο Κασομούλης. Η Ειρήνη άλλαζε δαχτυλίδια με τον γιο του Γ. Βαρνακιώτη. Αλλά και ο αρραβώνας αυτός δεν κατέληξε σε γάμο, γιατί ο γαμπρός σκοτώθηκε, όταν γκρεμίστηκε το σπίτι του!!!
Εν τω μεταξύ η οικογένεια της Ειρήνης έρχεται στο Ναύπλιο. Εδώ ο Χριστόδουλος ζητάει το χέρι της κοπέλας και αρραβωνιάζονται. Τον Σεπτέμβριο του 1828 τελείται στο Ναύπλιο ο γάμος τους. Ο Χατζηπέτρος έχει χάσει κι αυτός την περιουσία του και έχει μόνο το μισθό του ως αξιωματικός. Η Ειρήνη είναι ορφανή και άπροικη.
Ο κυβερνήτης Καποδίστριας, που είχε κηρυχθεί προστάτης της οικογένειας του Στουρνάρα, γιατί γνώριζε την προσφορά της στον αγώνα της Ανεξαρτησίας, αποφάσισε να προικίσει την όμορφη κοπέλα με 3.000 γρόσια.
Ο Χριστόδουλος ύστερα από τη μάχη της Πέτρας επιστρέφει στο σπίτι του στην Αθήνα και χαίρεται την οικογενειακή ζωή. Η Ειρήνη του χαρίζει τρία αγόρια και μια κόρη. Δεν χάρηκαν όμως τη ζωή τους για πολλά χρόνια. Στις 16 Ιανουαρίου 1844 η Ειρήνη πεθαίνει. Ο Χριστόδουλος δεν ξαναπαντρεύτηκε.
Αυτή είναι με λίγα λόγια η ιστορία της όμορφης και τρισχαριτωμένης αρχοντοπούλας Ειρήνης Στουρνάρα. Όσοι ασχολήθηκαν και έγραψαν γι’ αυτήν, όλοι επαίνους διατυπώνουν. Ο Γούδας γράφει: Ο Χριστόδουλος Χατζηπέτρος ήλθεν εις γάμον μετά της αξίας των τε φυσικών και των ηθικών πλεονεκτημάτων Ειρήνης, θυγατρός του εν Μεσολογγίω ενδόξως πεσόντος ανδρείου στρατηγού Νικολάου Στουρνάρη...». Και ο Δημ. Λιακατάς.
«Η Ειρήνη εστάθη αντάξια πλησίον του συζύγου της Χριστοδούλου. Εις τας Αθήνας εθεωρείτο μια από τας πλέον ωραίας Δεσποίνας της εποχής της και η οικία της ήτο το εντευκτήριον όλου του καλού της εποχής κόσμου... (Ελλης Παπαναστασίου) «Χριστόδουλος Χατζηπέτρος ο Ελευθερωτής».
Όλα όσα αναφέραμε ως τώρα, ας θεωρηθούν ως ένα μνημόσυνο της εποχής του Μεγάλου Αγώνα της Ανεξαρτησίας, αλλά και της πανέμορφης αρχοντοπούλας της Πίνδου Ειρήνης Στουρνάρα, που η ζωή της είχε πολλές περιπέτειες.
