Από τον Κων/νο Οικονόμου
ΔΑΝΑΟΣ ΚΑΙ ΑΙΓΥΠΤΟΣ: Ο Δαναός ήταν γιος του Βήλου [Βηλ] και της Αγχινόης και δίδυμος αδελφός του Αιγύπτου, που ήταν και βασιλιάς στην Αίγυπτο. Από την πλευρά του πατέρα του καταγόταν από τον Ποσειδώνα, ενώ από της μητέρας του από τον ποταμό Νείλο. Ο Βήλος [πρόκειται για τη θεότητα των Σημιτών Βηλ], ο οποίος βασίλευε στις αφρικανικές χώρες, εγκατέστησε το Δαναό στη Λιβύη και έδωσε την Αραβία στον Αίγυπτο. Ο Αίγυπτος όμως κατέλαβε για λογαριασμό του τη χώρα των Μελαμπόδων ("αυτών που έχουν μαύρα πόδια"), που την ονόμασε από το όνομά του Αίγυπτο. Ο Αίγυπτος είχε πενήντα γιους από διάφορες γυναίκες, ενώ ο αδελφός του Δαναός είχε πενήντα κόρες, τις Δαναϊδες, κι αυτός από πολλές συζύγους. Τα δύο αδέλφια σύντομα ήρθαν σε σύγκρουση και τελικά ο ηττημένος Δαναός κατέφυγε στην Αργολίδα. Έπειτα από κάποια χρόνια ο Αίγυπτος προσπάθησε να συμφιλιωθεί με τον Δαναό και για το σκοπό αυτό οι γιοι του Αιγύπτου πήγαν να τον συναντήσουν και ζήτησαν τις κόρες του σε γάμο. Ο Δαναός δέχτηκε προσποιούμενος την πρότασή τους, αλλά το βράδυ του γάμου έβαλε τις κόρες του να δολοφονήσουν όλους τους μνηστήρες τους! Ο μόνος γιος του Αιγύπτου που γλίτωσε ήταν ο Λυγκέας, κι αυτό γιατί η Δαναϊδα Υπερμήστρα που τον παντρεύτηκε, τον ερωτεύτηκε. Μάλιστα κατόρθωσε να τον φυγαδεύσει. Συντετριμμένος από την απώλεια των γιων του και φοβούμενος τον αδερφό του, ο Αίγυπτος αποσύρθηκε στην Αχαϊκή Αρόη, όπου και πέθανε.
ΟΙ ΔΑΝΑΪΔΕΣ ΣΤΗΝ ΑΡΓΟΛΙΔΑ: Με τη συλλογική ονομασία Δαναΐδες είναι γνωστές, όπως προαναφέρθηκε, οι 50 κόρες του Δαναού, τις οποίες απέκτησε με δέκα διαφορετικές γυναίκες [τις Ατλαντείη, Ελεφαντίδα, Έρση, Ευρώπη, Κρινώ, Μέμφιδα, Πιερία, Πολυξώ, Φοίβη και μια ανώνυμη Αιθιοπίδα]. Ο Στράβων τις ονομάζει Δανααί1, ενώ ο Οβίδιος Βηλίδες2, από τον παππού τους, Βήλο. Μετά τον θάνατο του Βήλου, οι Δαναΐδες ακολούθησαν τον πατέρα τους και έφυγαν από τη Λιβύη, επειδή εκείνος φοβόταν τους 50 γιους του αδελφού του, του Αιγύπτου. Πρώτα έφθασαν στη Λίνδο της Ρόδου, όπου, κατά μια παράδοση, τρεις Δαναΐδες έμειναν για πάντα εκεί μετά την αναχώρηση των υπόλοιπων. Γράφει σχετικά ο Διόδωρος Σικελιώτης: «ετελεύτησαν κατά την επιδημίαν την εν τη Λίνδω3». Τελική κατάληξη του ταξιδιού των φυγάδων ήταν το Άργος.
Η ΒΟΗΘΕΙΑ ΤΟΥ ΠΟΣΕΙΔΩΝΑ: Την πρώτη μέρα της άφιξής τους στην Αργολίδα ο Ποσειδών ερωτεύτηκε μία εκ των Δαναϊδων, την Αμυμώνη, που είχε σταλεί με δυο-τρεις αδελφές της για να βρουν νερό. Το περιστατικό αυτό είχε ευνοϊκό αποτέλεσμα για τον κάμπο του Άργους, καθώς η περιοχή αρδεύθηκε με άφθονα νερά και έγινε γονιμότατη, χάρις στην... αγάπη του Ποσειδώνα!
ΔΑΝΑΟΣ ΒΑΣΙΛΙΑΣ: Ο Δαναός αξίωσε από τους Αργείους το θρόνο του Άργους, εφόσον μάλιστα θεωρείτο δισέγγονος της Ιούς, κόρης του παλαιού βασιλιά του Άργους Ινάχου. Οι κάτοικοι της πόλης μετά από δημοψήφισμα τον ανέβασαν τελικά στο θρόνο. Έκτοτε οι Αργείοι, και συνακόλουθα οι Αχαιοί ονομάζονταν και Δαναοί. Μετά από λίγους μήνες όμως κατέφθασαν στην πόλη οι 50 γιοι του Αιγύπτου (οι Αιγυπτιάδες), που απαίτησαν να τους παντρευτούν οι ισάριθμες Δαναΐδες. Ο Δαναός δέχθηκε φαινομενικά και «μοίρασε» με κλήρο την καθεμιά από τις κόρες του στον καθένα Αιγυπτιάδη, αλλά είχε προαποφασίσει την εξόντωσή τους. Έτσι, εφοδίασε με ένα μεγάλο μαχαίρι την καθεμιά από τις Δαναΐδες και τις διέταξε να σκοτώσουν τους συζύγους τους την πρώτη νύχτα του γάμου χτυπώντας τους στην καρδιά με αυτό όταν αυτοί θα είχαν αποκοιμηθεί.
ΝΥΧΤΑ “ΓΑΜΩΝ”: Οι Δαναΐδες εκτέλεσαν την εντολή του πατέρα τους, εκτός από τη μεγαλύτερη στην ηλικία, την Υπερμήστρα, που, όπως προαναφέρθηκε, ερωτεύθηκε τον Λυγκέα και τον φυγάδευσε. Για τον λόγο αυτό φυλακίσθηκε από τον Δαναό, αλλά ελευθερώθηκε από τη θεά του έρωτα, την Αφροδίτη. Τα κεφάλια των σκοτωμένων τάφηκαν στις όχθες της λίμνης Λέρνης, ενώ τα σώματά τους έξω από την πόλη4. Την ταφή ακολούθησαν καθαρμός (που έγινε με διαταγή του Δία από τον Ερμή και την Αθηνά) και γυμναστικοί αγώνες, οι νικητές των οποίων πήραν από μία Δαναΐδα ως έπαθλο. Τον Δαναό διαδέχθηκε ο Λυγκέας ενώ, σύμφωνα με μια εκδοχή ενός νεότερου μύθου, ο Δαναός και οι κόρες του σκοτώθηκαν από τον Λυγκέα. Η παράδοση συνέδεσε την εγκατάσταση των Δαναΐδων στην Αργολίδα με τη λατρεία της Δήμητρας. Μάλιστα πιστεύεται πως η εορτή των Θεσμοφορίων προς τιμήν της θεάς, είχε μεταφερθεί από την Αίγυπτο5 .
ΟΝΟΜΑΤΑ ΔΑΝΑΪΔΩΝ: Οι Δαναϊδες ήταν οι εξής: Αγαύη, Αδιάντη, Αδίτη, Ακτάιη, Αμυμώνη, Αναξιβίη, Ανθήλεια, Αστερία, Αυτομάτη, Βρύκη, Γλαύκη, Γλαυκίππη, Γόργη, Γοργοφόνη, Διωξίππη, Ερατώ, δύο με το όνομα Ευίππη, Ευρυδίκη, Ηλέκτρα, Θεανώ, δύο με το όνομα Ιπποδάμεια, Ιπποδίκη, Ιππομέδουσα, Ιφιμέδουσα, Καλλιδίκη, Κελαινώ, Κερκετίδα, Κλειτή, Κλεοδώρη, δύο με το όνομα Κλεοπάτρα, Μνήστρα, Νηλώ, Οίμη, Πειρήνη. Ποδάρκις, Πυλάργη, Ρόδη, Ροδία, Σθενέλη, Σκαιή, Στύγνη, Υπερίππη, Υπερμήστρα, Φαρτίδα, Χρυσίππη, Ωκυπέτη.
Η ΜΕΤΑ ΘΑΝΑΤΟΝ ΤΙΜΩΡΙΑ: Μια μεταγενέστερη παράδοση παρουσιάζει τις Δαναΐδες στα Τάρταρα, τον Άδη των ψυχών δηλαδή, να μεταφέρουν και να ρίχνουν νερό σε ένα πιθάρι με τρύπες [«τετρημένον πίθον»] για να τιμωρηθούν για τη δολοφονία των Αιγυπτιαδών. Από αυτή την τιμωρία των Δαναϊδων, έμεινε ως τις μέρες μας η πολύ γνωστή έκφραση, ο ¨Πίθος των Δαναϊδων6”, που σημαίνει τη μάταια εργασία ή τον κόπο χωρίς τέλος. Οι αντίστοιχες αρχαίες εκφράσεις είναι “εις τον τετρημένον πίθον αντλείν” και “άπληστος πίθος επί των πολλά εσθιόντων”.
ΠΙΘΑΝΟΣ ΣΥΜΒΟΛΙΣΜΟΣ: Ο «τετρημένος πίθος» συνδέεται στα μάτια των πρωτογόνων με τη μαγεία της βροχής, Οι «υδροφορούσες» σε αυτόν Δαναΐδες ήταν στον αρχικό πυρήνα του μύθου, προφανώς, Νύμφες των νερών. Αργότερα τη θέση τους παραχώρησαν στις Υάδες Νύμφες. Την αντίληψη αυτή ενισχύει η παράδοση που αναφέρει ότι οι κόρες του Δαναού δίδαξαν στους κατοίκους του Άργους, το πώς να ανοίγουν πηγάδια και έτσι κατέστησαν «ένυδρον» το «πολυδίψιον» Άργος. Οι γνώσεις αυτές “δικαιολογήθηκαν” άλλωστε στις Δαναϊδες χάρις στη βοήθεια που πρόσφερε σ΄αυτές ο Ποσειδώνας! Με την πάροδο του χρόνου η μεταφορά νερού σε τρύπιο δοχείο κατέληξε να συμβολίζει τη ματαιοπονία και ερμηνεύθηκε από μεταγενέστερους ως τιμωρία των αμύητων [κάτι ανάλογο συνέβαινε σε τελετές των Ορφικών], όπως ήταν και οι Δαναΐδες, που δεν θέλησαν να «μυηθούν» στον γάμο και δολοφόνησαν τους συζύγους τους.
Ο ΜΥΘΟΣ ΣΤΗ ΔΡΑΜΑΤΟΥΡΓΙΑ: Ο Αισχύλος βασίστηκε στο μύθο αυτό για τις τραγωδίες Ικέτιδες και Δαναΐδες και για το σατυρικό δράμα Αμυμώνη. Τραγωδίες με τον τίτλο «Δαναΐδες» συνέγραψαν επίσης οι Φρύνιχος και Τιμησίθεος. Ο Αριστοφάνης και ο Δίφιλος σατίρισαν τον μύθο σε δύο κωμωδίες τους. Αναφέρονται επίσης σχετικά, απωλεσθέντα έργα του Αρχιλόχου και του Θεοδέκτη.
Konstantinosa.oikonomou@gmail.com www.scribd.com/oikonomoukon
1. Σράβων, Η 371.
2. Οβίδιος, Μεταμορφώσεις, IV 463.
3. Διόδωρος ο Σικελιώτης, Ε 58.
4. Αντιθέτως, ο Παυσανίας, (Β 24, 2) αναφέρει ότι στη Λέρνη τάφηκαν τα σώματα, ενώ οι κεφαλές στον δρόμο προς την ακρόπολη του Άργους.
5. Ηρόδοτος, Β 171.
6. Η έκφραση υφίσταται και στα γαλλικά ως «tonneau des Danaïdes».
