Από τον Αργύρη Ντόβα
Το χασμουρητό είναι μία, ως επί το πλείστον, ακούσια διαδικασία, η οποία εκδηλώνεται από επαναλαμβανόμενες κινήσεις με άνοιγμα του στόματος, που ακολουθούνται από βαθειά εισπνοή μεγάλης διάρκειας και εκπνοή μικρής διάρκειας.
Η κούραση και η νύστα, αλλά και οι ψυχολογικές πιέσεις και οι συναισθηματικές φορτίσεις, συνδέονται συχνά με την πρόκληση και την εμφάνιση του χασμουρητού. Το χασμουρητό είναι μία πράξη, η οποία, όταν εκδηλώνεται, συνήθως δεν θεωρείται από τον κοινωνικό μας περίγυρο «ευγενική» ενέργεια.
Το χασμουρητό υπάγεται στις « υπό διερεύνηση » λειτουργίες του εγκεφάλου, μαζί με τον ύπνο, το λόξυγκα και το γέλιο. Όλα τα σπονδυλωτά είδη της γης χασμουριούνται. Το χασμουρητό μορφολογικά είναι το ίδιο: στα ερπετά, στα πτηνά, στα θηλαστικά, στα ψάρια, στα σκυλιά και στα άλογα. Ο Charles Darwin, το 1838, επικαλούμενος αυτό το γεγονός, αναφέρει: «όταν βλέπω άλογα, σκυλιά και ανθρώπους να χασμουριούνται, σκέπτομαι την κοινή μας καταγωγή». Ακόμη και το έμβρυο, στην κοιλιά της μητέρας του, παρουσιάζει χασμουρητό. Έχει βρεθεί ότι το χασμουρητό στο έμβρυο αρχίζει την 11η εβδομάδα της ζωής του.
Το χασμουρητό είναι έντονο, όταν χρειαζόμαστε ύπνο. Όμως, το χασμουρητό κάνει την εμφάνισή του και υπό άλλες συνθήκες. Παραδείγματος χάριν, όταν βλέπουμε κάποιον άλλον να χασμουριέται, κάνουμε και ημείς το ίδιο. Επομένως, υπάρχουν ενδείξεις, ότι το χασμουρητό είναι μεταδοτικό.
Ο λόγος, που το χασμουρητό είναι μεταδοτικό , παραμένει άγνωστος. Πιθανόν να υπάρχει ένας μηχανισμός ψυχολογικής υποβολής ή ακόμη να υφίσταται μία αρχέγονη αξία, που βοήθησε στην επικοινωνιακή εξέλιξη των πρωτόγονων ανθρώπων. Επίσης, το χασμουρητό μπορεί να δείχνει όχι μόνο την ανάγκη μας για ύπνο ή πόσο κουρασμένοι είμαστε, αλλά μπορεί και να προδίδει τη « δυσφορία » μας, δείχνοντας ότι: μια κατάσταση, μια συνομιλία ή ένα πρόσωπο, δεν «τραβούν» το ενδιαφέρον μας.
Υπάρχουν πολλές θεωρίες και απόψεις γι’ αυτόν τον ενστικτώδη μηχανισμό και τις αιτίες του, αλλά ουδεμία απόδειξη υπάρχει για το αν και κατά πόσο οι εν λόγω απόψεις και θεωρίες είναι σωστές. Η έλλειψη επαρκών πειραματικών στοιχείων, σ’ ό, τι αφορά την αιτιολογία του χασμουρητού, συνοδεύεται συχνά από ακόμη πιο παθιασμένες συζητήσεις γύρω από τα αίτια αυτής της πολύπλοκης λειτουργίας του οργανισμού μας.
Ο Ιπποκράτης υποστήριξε τον 4ο αιώνα π.χ. , ότι το χασμουρητό αποβλέπει στην απελευθέρωση «βλαβερού αέρα» και στην αύξηση «ωφέλιμου αέρα» στον εγκέφαλο. Η άποψη αυτή του Ιπποκράτη είναι απόλυτα συμβατή με την ευρέως διαδεδομένη αντίληψη της θεωρίας, που ισχυρίζεται ότι το χασμουρητό βοηθά στην αύξηση των επιπέδων του οξυγόνου στο αίμα και στη μείωση των επιπέδων του διοξειδίου του άνθρακα.
Όμως, υπάρχουν αντίθετες απόψεις ως προς την ορθότητα της παραπάνω θεωρίας. Ο Δρ Guggisberg, στο περιοδικό Neuroscience and Biobehavioral Reviews, αναφέρει ότι: «αν η παραπάνω άποψη ευσταθούσε, τότε οι άνθρωποι θα χασμουριούνταν πιο συχνά κατά τη διάρκεια της άσκησης. Επίσης, όσοι πάσχουν από πνευμονικά και καρδιολογικά νοσήματα, οι οποίοι συχνά υποφέρουν από έλλειψη οξυγόνου, θα χασμουριούνταν περισσότερο από οποιονδήποτε άλλον. Εξ άλλου, οι ερευνητές έχουν εκθέσει υγιή άτομα σε μίγματα αερίων με υψηλά επίπεδα διοξειδίου του άνθρακα και χαμηλά επίπεδα οξυγόνου και διαπίστωσαν ότι αυτό δεν οδήγησε σε αύξηση του χασμουρητού. Εξ άλλου, δεν υπάρχει κάποια μελέτη, που να δείχνει ότι τα επίπεδα του οξυγόνου στον εγκέφαλο αλλάζουν, καθ’ οιονδήποτε τρόπο, με το χασμουρητό.
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το χασμουρητό εκδηλώνεται συχνότερα πριν ή μετά τον ύπνο και ότι το αίσθημα υπνηλίας συνοδεύεται από αυξημένο χασμουρητό. Ίσως λοιπόν το χασμουρητό μας βοηθά να κρατιόμαστε ξύπνιοι, χωρίς όμως να έχουμε αποδείξεις περί αυτού.
Το χασμουρητό δεν αποτελεί μόνο σημάδι κούρασης ή βαρεμάρας. Σύμφωνα με ορισμένους ερευνητές, το χασμουρητό παίζει ρόλο στη ρύθμιση της θερμοκρασίας του σώματος και του εγκεφάλου. Λειτουργεί ουσιαστικά, ως ο θερμοστάτης του οργανισμού μας, ο μηχανισμός, δηλαδή, που χρησιμοποιείται από το σώμα μας για να διατηρείται … δροσερός ο εγκέφαλός μας. Και αυτό γιατί ο εγκέφαλος, όπως ακριβώς και οι υπολογιστές , δεν επεξεργάζεται εξ ίσου αποτελεσματικά τις πληροφορίες, όταν υπερθερμαίνεται. Η θερμοκρασία του εγκεφάλου επηρεάζεται από: την ποσότητα των πληροφοριών που επεξεργάζεται αυτός ο «βιοχημικός υπολογιστής» μας, τη θερμοκρασία του αίματος , καθώς και από το ρυθμό με τον οποίο το αίμα ρέει στον εγκέφαλό μας. Σύμφωνα με τον ερευνητή Andrew Gallup , του Πανεπιστημίου Princeton των ΗΠΑ, η υπερθέρμανση του εγκεφάλου μπορεί να προκαλέσει αίσθημα υπνηλίας, γεγονός που εξηγεί για ποιό λόγο χασμουριόμαστε όταν νυστάζουμε. Ερευνητές έχουν δείξει ότι το μεταδοτικό χασμουρητό μπορεί να μειωθεί, όταν τοποθετηθεί κάτι κρύο στο κεφάλι μας και ότι μπορεί να αυξηθεί αν τοποθετηθεί κάτι ζεστό.
Ο ερεθισμός με ηλεκτρική διέγερση ορισμένων περιοχών του εγκεφάλου, όπως π.χ. ο υποθάλαμος, προκαλεί χασμουρητό. Επίσης, χημικές ουσίες, που παίζουν ρόλο νευροδιαβιβαστών, όπως η ντοπαμίνη και το νιτρικό οξείδιο, επηρεάζουν τον εγκέφαλό μας, αυξάνοντας το χασμουρητό.
Το χασμουρητό μπορεί να λειτουργεί και ως ένα σύστημα προειδοποίησης. Όταν οδηγούμε και χασμουριόμαστε, είναι σαφές ότι υπάρχει κούραση, υπνηλία και κίνδυνος να αποκοιμηθούμε, με καταστροφικές συνέπειες.
Το χασμουρητό σε ορισμένες περιπτώσεις αποτελεί ένδειξη οργανικών παθολογικών καταστάσεων. Σύμφωνα με τα Ινστιτούτα Υγείας των ΗΠΑ, το υπερβολικό χασμουρητό μπορεί να εκφράζει αγγειοσύσπαση και υποξία του στελέχους του εγκεφάλου ή να αποτελεί ένδειξη κάποιας νευρολογικής πάθησης, όπως: νόσου Πάρκινσον υπό θεραπεία, πλαγίας μυατροφικής σκλήρυνσης, σκλήκρυνσης κατά πλάκας, καθώς και όταν εφαρμόζεται θεραπευτική ακτινοθεραπεία για νεοπλασίες. Τέλος, υπερβολικό χασμουρητό έχει παρατηρηθεί σε περιπτώσεις ερεθισμού νεύρων ( π.χ. του πνευμονογαστρικού νεύρου ) σε περιπτώσεις λοίμωξης από το ελικοβακτηρίδιο του πυλωρού, που προκαλεί το πεπτικό έλκος, αλλά και καρδιακής προσβολής ή ανευρύσματος της αορτής, λόγω πιθανής αγγειονευρικής σπλαχνικής αντίδρασης.
Συμπερασματικά, οι διάφορες θεωρίες και απόψεις, που αναφέρονται στο χασμουρητό, είναι αμφιλεγόμενες και δεν έχουν καταδειχθεί απόλυτα σε επιστημονική βάση. Το σίγουρο πάντως είναι ότι το χασμουρητό είναι μια πολύπλοκη λειτουργία του οργανισμού μας, που εξυπηρετεί κάποιο σκοπό, ο οποίος όμως ακόμη δεν έχει απόλυτα αποσαφηνιστεί.
* Ο Δρ Αργύρης Β. Ντόβας είναι τ. Διευθυντής Β΄ Παθολογικής Κλινικής Γενικού Νοσοκομείου Λάρισας, & Παθολογικής Κλινικής ΕΣΥ Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου Λάρισας.
